حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار های رایانه‌ای از مسائلی است که به تازگی در حقوق ایران به آن توجه ویژه‌ای می‌شود. فرآیند تولید نرم‌افزارهای رایانه‌ای با صرف وقت طولانی، ایده‌ها و مخارجی همراه است که هیچ تولیدکنندهی نرمافزار یا برنامه‌نویس‌ها و یا استارت‌آپ‌ها حاضر نیستند پس از صرف زمان و هزینه‌ها به راحتی از حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار خود بگذرند یا به آن توجهی نداشته باشند. نرمافزار شما دارایی شماست و حفاظت از حقوق مالکیت مادی و معنویِ آن به همان اندازه‌ی تولیدش مهم و قابل توجه است. لازم است بدانید که تنها با ثبت رسمی حقوق مالکیت معنوی است که می‌توانید در صورت استفاده‌ی بدون اجازه دیگری، از متخلف شکایت نموده و بابت ضرر و زیان‌های احتمالی خسارت مالی اخذ نمایید. مشاوران تیم حقوقی وینداد در زمینه‌ی ثبت نرم‌افزارهای رایانه‌ای همین الان می‌توانند شما را راهنمایی کنند تا از خطرات احتمالی پیش رویتان پیش‌گیری شود.
کپیرایت چیست؟
کپیرایت حقی است که به موجب آن به پدیدآورنده اثر (مثلا برنامه‌نویس نرمافزار) اجازه داده می‌شود که نسبت به انتشار و فروش اثر ادبی، هنری یا علمی و نرم‌افزاری خویش تصمیم بگیرد که این حق توسط قانون‌گذار حمایت می‌شود. در واقع کپیرایت راهی قانونی است که برای حمایت از حقوق مادی و مالی پدیدآورندگان یا تولیدکنندگان آثار ادبی، هنری و علمی،( مانند حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار )، طرح و پایه‌ریزی شده است. برخورداری از کپیرایت برای پدیدآورنده این مزیت را دارد که دیگر دغدغه‌ی آن را ندارد که دیگران حقوق مادی و اخلاقی او را زیر پا بگذارند. حقوق مادی همان حق بهره‌برداری انحصارگرایانه از مزایای اقتصادی و مادی یک اثر است. دارنده ی این حق، می‌تواند با کپی‌برداری، نشر، ترجمه، اجرا و… حقوق مالی اثر را استیفا کند و مانع از تعرض دیگران نسبت به آن شود.
ثبت نرمافزار در ایران
ثبت نرمافزار در ایران به دو صورت امکان‌پذیر است. نرم‌افزارها هم می‌توانند در قالب کپیرایت حمایت شوند و هم در قالب اختراع. توضیح آن که نرمافزار به این دلیل که به صورت رمز نگاشته شده و متشکل از کدهای برنامه‌نویسی است، مشابه با کتاب و آثار ادبی تحت حمایت کپیرایت قرار میگیرد. امّا این امکان نیز وجود دارد که یک نرمافزار واجد ویژگی‌‌های اختراع باشد. یعنی جدید بوده، دارای گام ابتکاری و کاربرد صنعتی باشد. البته اصل بر این است که نرم افزارها تحت حمایت کپیرایت هستند و مرجع ثبت آنها نیز وزارت ارشاد است. ولیکن در موارد خاص و استثنایی که تولیدکنندهی نرمافزار مدعی اختراع بودن آن است، ادعای او در مرکز مالکیت معنوی مطرح شده و از آنجا به شورای عالی انفورماتیک ارجاع می‌شود. در صورت بررسی و احراز شرایط در شورا، نرمافزار به عنوان اختراع مورد حمایت قرار میگیرد. در صورتی‌که در زمینه‌ی حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار و همچنین مراحل ثبت نرمافزار در ایران پرسشی دارید، می‌توانید پاسخ سوال خود را به صورت رایگان از ما جویا شوید.
لازم است بدانید که شما برای ثبت نرمافزار در ایران ، به هیچ وجه نیازی به افشای اسرار برنامه‌ی خود ندارید. بلکه تنها لازم است که 25 صفحه‌ی ابتدایی و 25 صفحه‌ی انتهایی کدهای نرمافزار خود را به شکل فایل پی‌دی‌اف، به این اداره ارسال نمایید. این میزان کد برای شناسایی و محافظت از مالکیت حقوقی شما بر نرم‌افزارتان کافی خواهد بود.
لازم به ذکر است که ثبت کپی رایت نرم افزار شامل ایده ها (ideas)، مفاهیم (concepts)، الگوریتم‌ها (algorithms)، منطق‌های برنامه‌نویسی (program logic)، روش‌ها (methods) و یا لایه‌ها (layouts)ی مورد استفاده در آن نمی شود.
حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار متعلق به کیست؟
برای بررسی اینکه حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار متعلق به کیست باید دو حالت را در نظر داشت.
حالت اول که برنهمه‌نویس نرمافزار را برای خود ساخته باشد. در این حالت بر اساس ماده 9 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای: “حقوق مادی و معنوی نرمافزار به پديدآورنده تعلق دارد. پديدآورنده نرمافزار می‌تواند استفاده از تمام يا قسمتی از حقوق مادی موضوع قانون را براي مدت 30 سال يا كمتر با قيد شرط يا بدون شرط به اشخاص ديگر منتقل كند. اشخاصی كه به ترتيب فوق اجازه نشر يا عرضه نرم افزاری را كه ديگری پديد آورده است به دست آورده‌اند مكلفند نام پديدآورنده را نيز در نسخ عرضه شده ذكر نمايند مگر اينكه با پديدآورنده به گونه‌ای ديگر توافق شده باشد”. پس با توجه به قانون، اصل آن است که هرکس نرم‌افزاری را تولید نماید مالک حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار بوده و تمامی حقوق مادی و معنوی مرتبط با آن، علامت و نشان ویژه معرف نرمافزار، همه و همه متعلق به پدیدآورنده خواهد بود.
حالت دوم: آن‌که تولیدکننده نرمافزار با سفارش شخص یا نهاد و یا شرکتی اقدام به ساخت نرمافزار کرده باشد. در این حالت بر اساس ماده 10 آيين‌نامه اجرايی قانون حمايت از حقوق پديدآورندگان نرم‌افزارهای رايانه‌ای: “نرمافزار ممكن است به سفارش شخصی حقيقی يا حقوقی پديد آمده باشد. حقوق مادی نرم‌افزارهايی كه مطابق ماده (6) قانون پديد مي‌آيد به مدت مقرر در ماده (1) قانون (30 سال) متعلق به سفارش‌دهنده است، مگر اينكه برای مدت كمتر يا ترتيب محدودتری توافق شده باشد ولی حقوق معنوی نرم‌افزارهای موضوع اين ماده متعلق به پديدآورنده است”. پس اگر هدف از استخدام یا انعقاد قرارداد، پدیدآوردن نرمافزار مورد نظر بوده و یا پدیدآوردن آن جزء موضوع قرارداد باشد، حقوق مادی مربوط و حق تغییر و توسعه نرمافزار متعلق به استخدام کننده یا کارفرما است، مگر اینکه در قرارداد به صورت دیگری پیش‌بینی شده باشد. البته افراد می‌توانند توافق کنند که مالکیت نرمافزار همچنان متعلق به تولیدکننده باشد.
نکته‌ی مهمی که در زمینه‌ی حقوق مالکیت مادی و معنوی نرمافزار باید در نظر داشت این است که:
با اینکه ممکن است حقوق مادی نرمافزار به شخصی غیر از تولیدکننده آن تعلق بگیرد، حقوق معنوی ناشی از تولید نرمافزار همیشه متعلق به پدیدآورنده آن است. به همین جهت است که پاداش، جایزه نقدی و امتیازاتی که در مسابقات علمی، هنری و ادبی طبق شرایط مسابقه به آثار مورد حمایت، فقط و فقط به “پدیدآورنده/تولیدکنندهی نرمافزار” تعلق میگیرد و با قرارداد یا هر اقدام دیگر قابل انتقال به غیر نیست.
هدف از ارائه‌ی این مطلب این است که به دلیل رونق بازار نرمافزار نیازمند یک چارچوب قانونی کارآمد و شفاف هستیم تا پدیدآورندگان نرمافزار بتوانند با توجه به این چارچوب، نرم‌افزارهای موجود را توسعه یا نرم‌افزارهای جدیدی پدید آورند. این چارچوب قانونی باید ضمن اعطای حق مالکیت به پدیدآورنده نرمافزار، ضمانت اجراهایی برای حمایت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان در نظر بگیرد. در پایان باید یادآوری کنیم اگر می‌خواهید مالکیت مادی نرمافزار خود را به دیگری منتقل کنید می‌توانید از بانک قراردادهای وینداد در زمینه‌ی خرید و فروش بهره ببرید و یا از وکلای ما مشاوره بگیرید.
با سلام نام طراح نرم افزار در کدام قسمت نرم افزار قرار میگیرد یعنی اینکه از کجا میشه فهمید نرم افزاری متعلق به چه کسی است؟ که بخواهد بحث حقوق مادی و معنوی ان رعایت شود
سلام قانونی وجود ندارد که تعیین کند کجای نرم افزار است، اما به صورت عرفی باید در جایی طرح شود که واضح و قابل دیدن باشد.