فعالیت در عرصه تجارت بین‌الملل، به دلیل تفاوت‌های بی‌شمار نظام‌های حقوقی کشورها کار ساده‌ای نیست. به همین خاطر سالهاست که اتاق بازرگانی بین‌المللی اقدام به تدوین سندی تحت عنوان اینکوترمز کرده است که در آن اصطلاحات بین‌المللی مورد نیاز برای تجارت بین‌المللی شرح داده شده است. در واقع این سند به جهت تسهیل تجارت و یکسان‌سازی مفاهیم استاندارد تجارت بین‌الملل به ویژه در زمینه حملونقل بین‌المللی، منبع پر کاربردی برای بازرگانان محسوب می‌شود.
در این مطلب قصد داریم تا به اینکوترمز ۲۰۲۰ و مزایای استفاده از آن و مهم‌ترین مفاهیم و اصطلاحات و تغییرات جدید آن بپردازیم. با ما همراه باشید.
آشنایی با اتاق بازرگانی بین‌المللی و وظایف آن
اتاق بازرگانی بین‌المللی یا همان ICC، نام نهادی خصوصی است که از سال ۱۹۱۹ تشکیل شده و وظیفه تسریع و تسهیل مناسبات و ارتباطات تجاری بین‌المللی را بر عهده دارد. این سازمان بین‌المللی غیردولتی، با استفاده از ظرفیت خود در تدوین و توسعه استانداردهای جهانی، تنظیم خط مشی‌های مرتبط با تجارت بین‌الملل و همچنین امور دیگری نظیر تدوین برخی سیاست‌گذاری‌های بانکداری بین‌المللی در حوزه اعتبارات اسنادی و داوری تجاری بین‌المللی توانسته به یک بازیگر مهم در عرصه تجارت بین‌الملل تبدیل شود. تاثیر این سازمان تا حدی بوده است که بسیاری از اتاق‌های بازرگانی کشورهای جهان، بانک‌ها، شرکت‌های حملونقل، بازرسی، بیمه و شرکت‌های بزرگ تجاری از سراسر جهان در ارتباط با این سازمان فعالیت می‌کنند و به نوعی به پیروی از مقررات و استانداردهای منتشر شده توسط این سازمان در امر تجارت بین‌الملل مشغول هستند.
یکی از برجسته‌ترین اسناد تدوین شده توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی در حوزه تجارت بین‌الملل، اسناد موسوم به اینکوترمز یا اصطلاحات بازرگانی بین‌المللی است که به شکلی منظم توسط همین سازمان مورد بررسی و بازبینی و انتشار قرار می‌گیرند که تقریبا اکثر کشورهای جهان برای تسهیل تجارت بین‌المللی خود به این اسناد اعتماد می‌کنند.
اینکوترمز و نقش اتاق بازرگانی ایران
در ایران، کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی عهده‌دار توسعه اهداف اتاق بازرگانی بین‌المللی است. این کمیته با تسهیل مبادلات بازرگانی بین‌المللی ایران و ارائه خدماتی مانند حل اختلافات از طریق داوری، سعی دارد تا به طور مستمر اهداف اتاق بازرگانی بین‌المللی و اسناد مرتبط با آن، مانند اینکوترمز را در ایران و سطح ملی ترویج و توسعه دهد. کمیته مذکور با برقراری ارتباط پیوسته با اتاق بازرگانی بین‌المللی در امر تدوین و چاپ و ترجمه کتب و اسناد مرتبط با این نهاد نیز عمل می‌کند و به نوعی نماینده داخلی سازمان به حساب می‌آید.
آشنایی با اصطلاح اینکوترمز
اینکوتِرمز (InCoTERMS) مخفف عبارت انگلیسی International Commercial Terms و به معنای اصطلاحات بازرگانی بین‌المللی است. این اصطلاحات از سال ۱۹۳۶ و توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی یا ICC، منتشر شده است. هدف از انتشار این سند، آسان کردن روابط تجاری بین‌المللی و تعیین تکلیف برخی از چالش‌های بازرگانی بین‌المللی به خصوص در حیطه حملونقل است.
به طور مثال موضوعاتی مانند پرداخت هزینه‌ها، شیوه حملونقل، ترخیص، انتقال ریسک محموله، مسئولیت فروشنده و خریدار و بیمه محموله توسط سند اینکوترمز توضیح داده شده‌اند.
اتاق بازرگانی بین‌المللی از سال ۱۹۳۶ تا کنون نسخه‌های متعددی از اینکوترمز عرضه کرده است و به صورت دوره‌ای نسخه‌های جدید و بروز منتشر می‌شوند که جدیدترین نسخه آن اینکوترمز ۲۰۲۰ است. در ادامه نگاهی به فواید و کاربرد اینکوترمز در تجارت بین‌الملل می‌اندازیم.
فواید استفاده از اینکوترمز
اصولا استفاده از اینکوترمز مزیت‌های متعددی برای بازرگانان بین‌المللی دارد. مهم‌ترین فایده اینکوترمز برای تسهیل تجارت بین‌الملل این است که بازرگانان و تاجران با وجود داشتن تفاوت‌های زبانی و عدم تسلط به نظام حقوقی کشورهای مختلف، می‌توانند درک درستی از حقوق و تعهدات متقابل تجاری یکدیگر داشته باشند.
در واقع اینکوترمز با یکدست کردن تلقی بازرگانان بین‌المللی از مفاهیم پرکاربرد تجارت بین‌الملل، مسیر همواری برای تجارت جهانی فراهم کرده است.
بازرگانان بین‌المللی می‌توانند با توافق بر سر استفاده از اینکوترمز، مشکلات خود را با استناد به این قواعد تا حد زیادی رفع کنند و پیچیدگی‌های قانونی را به سادگی پشت سر بگذرانند.
اینکوترمز با بیان حالات مختلف انتقال ریسک حملونقل بین فروشنده و خریدار، محدوده مسئولیت هر یک را در فروض مختلف بیان می‌کند.
فروشنده و خریدار می‌توانند در قراردادهای بازرگانی ما بین خود از اصطلاحات اینکوترمز استفاده کنند و به نوعی برخی از موضوعات مهم و پرچالش قرارداد خود را از پیش، به شکلی استاندارد، قابل‌فهم و یکدست، تعیین تکلیف کنند.
در ایران نیز بسیاری از تاجران بین‌المللی و شرکت‌های تجاری، با پذیرش اینکوترمز، از اصطلاحات بازرگانی این سند در قراردادهای تجاری بین‌المللی خود استفاده می‌کنند و اموری مانند حملونقل بین‌المللی، بیمه محموله، تحویل و… را با ارجاع به اینکوترمز رفع و رجوع می‌کنند.
نگاهی به نسخه‌های مهم اینکوترمز
اینکوترمز در سال‌های ۱۹۳۶، ۱۹۵۳، ۱۹۶۷، ۱۹۸۰، ۱۹۹۰، ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ منتشر شده است. پیش از ورود به بحث بررسی اینکوترمز ۲۰۲۰، به دو نسخه مهم اینکوترمز ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ اشاراتی می‌کنیم تا تغییرات اینکوترمز ۲۰۲۰ را بهتر شناسایی کنیم.
اینکوترمز ۲۰۰۰ با به رسمیت شناختن چهار دسته‌بندی توانست استقبال بسیار بالای تاجران بین‌المللی را به دنبال داشته باشد.
دسته بندی E به معنای تحویل کالا در محل تولید، گروه F، به معنای تحویل کالا به حمل‌کننده و در مکان معین خریدار، گروه C، مربوط به قراردادهای حمل و ارسال و گروه D، واگذاری ریسک کامل به فروشنده تا رسیدن کالا به مقصد، چهار گروه اصلی اینکوترمز ۲۰۰۰ بودند.
اینکوترمز ۲۰۱۰، پس از ۱۰ سال و با تحولات نسبتا زیادی منتشر شد. در این نسخه از اینکوترمز اگرچه دسته‌بندی‌های چهارگانه اینکوترمز ۲۰۰۰ همچنان وجود داشت، اما این نسخه به همه روش‌های حمل اعم از هوایی، زمینی و دریایی اشاره داشت، هرچند عمده محتوای این نسخه به روش حمل دریایی و مقررات حملونقل با کشتی اختصاص داشت.
نسخه فعلی اینکوترمز که همان نسخه ۲۰۲۰ است در ادامه و با جزئیات کامل تحلیل شده و تمام گروه‌های اینکوترمز ۲۰۲۰ به تفکیک پوشش داده شده است.
بررسی اینکوترمز ۲۰۲۰
اینکوترمز ۲۰۲۰ نسبت به اینکوترمز نسخه‌های قبلی، به ویژه نسخه ۲۰۱۰، تفاوت‌هایی داشته است که مهم‌ترین آن کم شدن تعداد ترم‌ها است. اینکوترمز ۲۰۲۰ تنها ۱۱ حالت مختلف را پیشبینی کرده است و تغییرات محتوایی کوچکی نیز در برخی از حالات به چشم می‌خورد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
اینکوترمز به چهار گروه اصلی تقسیم می‌شود که هر یک با چند حرف انگلیسی نشان داده می‌شوند.
۱. گروه E: تحویل کالا به خریدار در محل کار فروشنده
حرف E که در این دسته‌بندی مخفف Ex Works است، به این معناست که مسئولیت فروشنده کالا در همان نقطه‌ای به پایان می‌رسد که محموله را از درب کارخانه یا انبار خود به خریدار تحویل می‌دهد. فروشنده در این حالت هیچ تعهدی در خصوص بارگیری و حملونقل کالا ندارد و تمام ریسک این تعهدات بر دوش خریدار منتقل می‌شود. می‌توان گفت Ex Works، از باب مسئولیت، حداقلی‌ترین نوع تعهد را بر عهده فروشنده می‌گذارد.
مثال: یک فروشنده محموله پیراهنی به وزن دو هزار کیلو را به خریدار فروخته است. در این حالت اگر خریدار محموله را از درب کارخانه تحویل بگیرد و در هنگام بار زدن محموله در کامیون، بخشی از محموله دچار حریق شود، مسئولیت خسارت به محموله بر عهده خریدار است.
۲. گروه F: تحویل کالا به حمل‌کننده بدون پرداخت کرایه حمل
این گروه شامل سه حالت مختلف است:
FCA (Free Carrier) / تحویل کالا به متصدی حملونقل
به این معنا که محموله کالا، توسط فروشنده به حمل کننده کالا در محل تعیین شده تحویل داده می‌شود. در واقع ریسک مسئولیت فروشنده تا زمان تحویل کالا به متصدی حملونقل مورد نظر خریدار است. همچنین هیچ هزینه‌ای از نظر حمل بر عهده فروشنده در حالات گروه F نیست.
مثال: اگر فروشنده محموله مورد نظر را در بنگاه حمل‌ونقلی که خریدار مشخص کرده است به او تحویل دهد اما متصدی حملونقل هنگام بار زدن محموله، درب ماشین حمل را به خوبی نبندد و در حین ارسال، بخشی از محموله مفقود شود، در اینجا خریدار هیچ مسئولیتی ندارد چرا که نقطه انتقال ریسک، بنگاه حملونقل بوده و از آنجا به بعد مسئولیت بر دوش متصدی حمل قرار گرفته است.
FAS (Free Alongside Ship) / تخلیه کالا در کنار کشتی
این حروف نمایانگر تحویل محموله در کنار کشتی هستند. در واقع این حالت در حملونقل دریایی قابل تصور است. در این حالت، خریدار وظیفه دارد تا کالا را تا بندر و اسکله مورد نظر حمل و تخلیه کند. از آنجا به بعد مسئولیت خسارت به کالا و دیگر هزینه‌ها، مانند هزینه حملونقل بر عهده فروشنده است.
بدیهی است این حالت و سه مورد بعدی که مرتبط با قواعد حمل با کشتی است، تنها در حملونقل دریایی معنا دارد.
مثال: اگر فروشنده‌ای محموله هزار کیلویی شکر سفید را به اسکله مورد نظر خریدار برده و در آنجا کنار کشتی باربری خالی کند، اما هنگام بار زدن توسط متصدیان کشتی، بخشی از محموله شکر در دریا سقوط کند، فروشنده مسئولیتی ندارد و مسئولیت پرداخت خسارت بر عهده متصدی کشتی باربری خواهد بود.
FOB (Free On Board) / تخلیه کالا در عرشه کشتی
این حالت نیز مانند حالت قبلی مربوط به حملونقل با کشتی است و در این حالت، وظیفه فروشنده حمل کالا تا عرشه کشتی است. در واقع نقطه انتقال ریسک مسئولیت حفاظت از کالا و پرداخت هزینه‌ها از فروشنده به خریدار، عرشه کشتی است. این حالت مسئولیت فروشنده را تا حدی بیشتر می‌کند چرا که وظیفه بارگیری درست و بدون اشکال بر عهده وی است.
مثال: اگر فروشنده‌ای محموله هزار کیلویی پنبه را به اسکله مورد نظر خریدار برده و آن را در کنار کشتی تخلیه کند و هنگام بار زدن آن به درون عرشه کشتی، تعدادی از گونی‌های پنبه دچار خیسی و رطوبت شوند، مسئولیت خسارت با فروشنده است چرا که تحویل سالم کالا بر عرشه کشتی در این فرض بر عهده فروشنده است.
۳. گروه C: تحویل کالا به حمل‌کننده همراه با پرداخت کرایه حمل
این نوع از انتقال ریسک نیز شامل چهار حالت است:
CFR (Cost and Freight) / هزینه و کرایه کشتی
در این وضعیت، فروشنده علاوه بر حمل کالا تا بندر بایستی هزینه حملونقل تا مقصد مورد نظر خریدار را هم متقبل شود. البته در این حالت مسئولیت فروشنده صرفا پرداخت هزینه‌ها است و تعهدی در رابطه با خسارت به محموله در حین حملونقل ندارد.
در واقع تفاوت حالات گروه C با گروه F در این است که در این گروه فروشنده مسئولیت بیشتری نیز بر عهده دارد که همان پرداخت هزینه حملونقل است.
مثال: در این فرض فروشنده محموله مورد نظر خریدار را تا اسکله کشتی حمل کرده و با پرداخت هزینه حملونقل دریایی (حتی اگر هزینه از نظر فروشنده نامتعارف و سنگین باشد)، مسئولیت خود را به پایان می‌رساند.
CIF (Cost, Insurance and Freight) / هزینه، بیمه، کرایه کشتی
در این حالت، نه تنها فروشنده وظیفه دارد تا هزینه و کرایه حمل را پرداخت کند، بلکه بایستی برای پیشگیری از ورود خسارت به کالاها، محموله ارسالی را هم بیمه کند. در واقع علاوه بر هزینه‌های کرایه کشتی و حملونقل، فروشنده باید حق بیمه دریایی لازم را نیز پرداخت کند تا اطمینان یابد محموله به سلامت به خریدار می‌رسد.
مطابق نسخه اینکوترمز ۲۰۲۰، بیمه مورد نظر می‌تواند از بیمه سطح سه و با پوشش‌دهی حداقلی باشد.
مثال: در این حالت اگر فروشنده محموله تلفن همراه خریداری شده را تا بندر حمل کرد، سپس هزینه حمل دریایی را هم پرداخت اما اقدام به بیمه کردن محموله نکرد و در حین حمل توسط کشتی محموله تلفن همراه دچار رطوبت و نقص فنی شد، پرداخت خسارت محموله کاملا بر عهده فروشنده است و وی نمی‌تواند به مسئولیت بیمه یا خریدار یا متصدی حمل استناد کند.
CPT (Carriage Paid To) / کرایه حمل تا مقصد
در این حالت تنها کرایه حمل تا مقصد مورد نظر خریدار بر عهده فروشنده است. همچنین هزینه‌های اضافی و سایر خسارات احتمالی بر عهده خریدار است.
این حالت می‌تواند شامل هر نوع حمل‌ونقلی اعم از زمینی، دریایی و هوایی باشد.
مثال: اگر فروشنده محموله را به متصدی حمل تحویل دهد و کرایه حملونقل را هم کامل پرداخت کند، اما در حین حمل به محموله خسارتی وارد شود، فروشنده مسئولیتی ندارد و خریدار می‌تواند به متصدی حملونقل رجوع کند.
CIP (Carriage and Insurance Paid to) / کرایه حمل و بیمه تا مقصد
این حالت به مانند حالت قبلی کرایه حمل تا مقصد را بر عهده فروشنده می‌گذارد اما علاوه بر آن فروشنده متعهد به پرداخت حق بیمه برای جلوگیری از خسارت به محموله تا مقصد نیز می‌شود. بیمه مورد نظر اینکوترمز ۲۰۲۰ برخلاف اینکوترمز ۲۰۱۰، بیمه سطح اول و با پوشش دهی بالا باید باشد.
مثال: در این فرض اگر فروشنده محموله لباس را به متصدی حمل تحویل داد و کرایه حملونقل را نیز پرداخت اما در بیمه کردن محموله، از طرح بیمه‌ای استفاده کرد که پوشش‌دهی محدود و سطح پایین دارد، در صورت بروز خسارت شدید به محموله، فروشنده مسئول خواهد بود. چرا که در این حالت فروشنده باید بیمه حداکثری را در نظر بگیرد.
گروه D: تحویل کالا در مقصد مورد نظر خریدار
این دسته از تعهدات شامل سه حالت است:
DPU (Delivered at Place Unloaded) / تحویل و تخلیه در مقصد مورد توافق
در این حالت فروشنده مکلف است تمام هزینه‌ها و ریسک‌های بارگیری، حملونقل، تخلیه و تحویل محموله در مقصد مورد نظر خریدار را متحمل شود.
این حالت از ابداعات جدید اینکوترمز ۲۰۲۰ است که در آن محل تخلیه و تحویل می‌تواند در هر محلی که مورد توافق خریدار و فروشنده است، انجام شود و لزوما نیازی به انجام این عمل در ترمینال نیست.
مثال: در این فرض اگر فروشنده تمام محموله را به سلامت حمل کرده و در محل مشخص شده توسط خریدار هم آن را تخلیه کند، اما پس از تخلیه بدون تحویل به فروشنده و دریافت رسید، آن را رها کند و محموله توسط افرادی به سرقت برود، فروشنده مسئولیت جبران خسارت را دارد چرا که در این حالت، مسئولیت فروشنده مطلق و کامل و حداکثری است.
DAP (Delivered At Place) / تحویل در مقصد مورد توافق
در این حالت بر خلاف مورد قبل، فروشنده تکلیفی در تخلیه محموله ندارد و صرفا زمانی که محموله را به مقصد مورد نظر خریدار برساند، مسئولیتش به اتمام می‌رسد.
مطابق این حالت، بیمه کردن محموله ضروری نیست اما اگر قرار باشد انجام شود، هزینه آن بر عهده فروشنده خواهد بود.
این حالت می تواند در همه انواع حملونقل مورد استفاده قرار بگیرد.
مثال: اگر فروشنده محموله را تا نقطه مقصد خریدار حمل کند و پرسنل تخلیه بار هنگام خروج بار از ماشین حملونقل به آن خسارتی بزنند، فروشنده مسئولیتی نخواهد داشت.
DDP (Delivered Duty Paid) / تحویل در مقصد همراه با مسئولیت در پرداخت عوارض گمرکی
مشابه وضعیت قبلی، فروشنده باید محموله را از گمرک کشور خارجی بگذراند و به خریدار تحویل دهد اما با این تفاوت که مسئولیت پرداخت هزینه‌ها و عوارض گمرکی نیز با فروشنده است. این حالت بیشترین تعهد را بر عهده فروشنده می‌گذارد چرا که وی باید تا مقصد نهایی مورد نظر خریدار کالا را پیش ببرد و تشریفات و عوارض گمرکی و ترخیص کالا را نیز بر عهده داشته باشد.
تخلیه کالا نیز می‌تواند بر عهده فروشنده قرار بگیرد اما ضرورتی در این خصوص وجود ندارد.
مثال: در این حالت اگر فروشنده محموله لباس خریداری شده را حمل کند و هنگام عبور از گمرک به دلیل افزایش عوارض گمرکی نتواند هزینه گمرک را بپردازد و محموله را از گمرک خارج کند، مسئولیت جبران خسارت خریدار بر عهده فروشنده است.
پاسخ به سوالات شما درباره اینکوترمز ۲۰۲۰
در این مطلب وینداد تلاش شد تا مفهوم اینکوترمز و آخرین تغییرات موجود در اینکوترمز ۲۰۲۰ بررسی شود. با این وجود اگر همچنان در خصوص اینکوترمز یا تفاوت‌های نسخه ۲۰۲۰ نسبت به سایر نسخه‌ها سوالی دارید می‌توانید با کارشناسان حقوقی وینداد مطرح کنید.
