سند از پرکاربردترین اصطلاحات حقوقی است. در دنیای حقوق، این مفهوم ذیل مبحث ادله اثبات دعوا مورد بررسی قرار می‌گیرد. دعاویِ متعددی در خصوص اسناد می‌تواند اقامه شود. دعوای ابطال سند، دعوای اثبات بی‌اعتباریِ معامله موضوع سند و دعوای الزام به تنظیم سند رسمی نمونه‌هایی از این دعاوی می‌باشند. در این نوشتار، به معرفیِ دعوای الزام به تنظیم سند رسمی و بررسیِ نکات حقوقیِ مرتبط با آن، پرداخته خواهد شد.
سند چیست؟
کسب اطلاع از دعاویِ مرتبط با سند، مستلزم آشناشدن با معنای قانونیِ سند است. مطابق مواد ۱۲۸۴ و ۱۲۸۶ قانون مدنی، سند عبارت است از هر نوشته‌ای که بتوان آن را در مقام دعوا یا دفاع مورد استناد قرار داد. سند از حیث نحوه تنظیم بر دو نوع است: رسمی و عادی.
سند رسمی چه تفاوتی با سند عادی دارد؟
براساس ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی، سند رسمی به سندی گفته می‌شود که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا نزد سایر مأمورین رسمی در حدود صلاحیت آن‌ها بر طبق مقررات قانونی تنظیم می‌شود. چنانچه سندی به این صورت تنظیم نشده باشد، به آن سند عادی گفته می‌شود. در برخی موارد، با این‌که سند از انواع اسناد عادی به شمار می‌رود، اما قانون‌گذار برای آن، اعتبار اسناد رسمی را در نظر گرفته است.
دعوای الزام به تنظیم سند رسمی در چه مواردی می‌تواند اقامه شود؟
سند یکی از مهم‌ترین ادله اثبات است و می‌تواند در فرآیند به‌ثمررساندن اقدامات حقوقی در مراجع قضایی به طرفین یک دعوا کمک کند. علاوه‌براین، سند قالب مهمی برای ثبت توافقات و قراردادهای اعضای جامعه نیز محسوب می‌شود. به‌عبارت‌بهتر، اشخاص می‌توانند توافقات خود را در قالب سند عادی یا رسمی ثبت و ضبط کنند.
چنانچه طرفین یک قرارداد در ابتدا توافقات خود را در قالب سند عادی ثبت کنند، باید پس از آن، برای تنظیم سند رسمی اقدام نمایند. حال، اگر یکی از طرفین از انجام مراحل قانونیِ تنظیم سند رسمی طفره برود یا صراحتاً از تنظیم سند رسمی خودداری نماید، طرف مقابل می‌تواند دعوای الزام به تنظیم سند رسمی را به طرفیت او اقامه کند. بنابراین، دعوای الزام به تنظیم سند رسمی در مواردی اقامه می‌شود که ابتدا توافق یا قرارداد در قالب سند عادی ثبت شده باشد و پس از آن، یکی از طرفین از اقدام برای تنظیم سند رسمی خودداری کند. در چنین مواردی، ذی‌نفع باید دعوای الزام به تنظیم سند رسمی را به طرفیت او اقامه نماید.
چرا دعوای الزام به تنظیم سند رسمی اهمیت دارد؟
دعوای الزام به تنظیم سند رسمی یکی از پراهمیت‌ترین دعاویِ مرتبط با سند است. اهمیت این دعوای حقوقی، ریشه در اهمیت سند رسمی دارد؛ زیرا با گذشت زمان بر اعتبار قانونیِ سند رسمی افزوده شده است. به‌عنوان نمونه، قانون‌گذار در موارد متعددی، به‌خصوص در قراردادهای مرتبط با اموال غیرمنقول، به‌صراحت بیان نموده است که در محاکم و ادارات، شخصی به‌عنوان مالک به رسمیت شناخته می‌شود که سند رسمی به نام او تنظیم شده باشد (مواد ۴۶ تا ۴۸ قانون ثبت اسناد و املاک). به‌عبارت‌بهتر، سند رسمی به قراردادها و توافقات اعضای جامعه اعتبار قانونی می‌بخشد، ضریب خطا را به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌دهد و به اشخاص کمک می‌کند تا با استناد به سند رسمی در برابر ادعاهای واهی از خود دفاع کنند.
برای اقامه دعوای الزام به تنظیم سند رسمی چه باید کرد؟
برای اقامه دعوای الزام به تنظیم سند رسمی، در هر یک از دو حالت زیر باید اقدامات متفاوتی صورت گیرد:
الف) اگر در سند عادی زمان معینی برای حضور در دفترخانه جهت تنظیم سند رسمی مشخص شده باشد.
در این حالت، طرفین قرارداد باید تا فرارسیدن موعد تعیین‌شده منتظر بمانند. اگر موعد مقرر فرا برسد و یکی از طرفین از حضور در دفترخانه خودداری نماید، طرف مقابل باید گواهی عدم‌حضور را از دفترخانه دریافت کند و سپس، برای اقامه دعوای الزام به تنظیم سند رسمی اقدام نماید.
ب) اگر در سند عادی زمان معینی برای حضور در دفترخانه جهت تنظیم سند رسمی مشخص نشده باشد.
در این حالت، شخصی که خواهان تنظیم سند رسمی است، باید از طریق ارسال اظهارنامه از طرف مقابل بخواهد که در زمان معین در دفترخانه خاصی برای تنظیم سند رسمی حاضر شود. چنانچه طرف مقابل در زمان مقرر در دفترخانه حاضر نشود و دلیل موجهی برای عدم‌حضور نداشته باشد، خواهان تنظیم سند رسمی باید گواهی عدم‌حضور را از دفترخانه دریافت کند و سپس، برای اقامه دعوای الزام به تنظیم سند رسمی اقدام نماید.
در طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی به چه نکات حقوقی باید توجه داشت؟
توجه به نکات زیر در فرآیند اقامه این دعوای حقوقی ضروری است:
۱. خواهان باید برای اقامه این دعوا، دادخواست حقوقی تنظیم کند، هزینه دادرسی را بپردازد و با ارائه دلیل و مدرک معتبر اثبات نماید که اولاً قرارداد معتبری میان او و خوانده منعقد شده و این قرارداد در قالب سند عادی تنظیم گردیده است، ثانیاً خوانده علی‌رغم توافق قبلی یا درخواست خواهان از اقدام برای تنظیم سند رسمی خودداری نموده است و ثالثاً خواهان به تمامیِ تعهدات قراردادیِ خود که برای تنظیم سند رسمی ضرورت دارد، عمل نموده است.
۲. چنانچه طرف قرارداد فوت کرده باشد، خواهان باید این دعوا را پس از انجام تشریفات قانونی به طرفیت ورثه او اقامه نماید.
۳. دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای الزام به تنظیم سند رسمی در خصوص اموال غیرمنقول (اموالی هم‌چون زمین و ملک)، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول و در خصوص اموال منقول، دادگاه محل اقامت خوانده است.
۴. دادگاه پس از رسیدگی به ادله خواهان و احراز صحت ادعای وی، حکم الزام خوانده به تنظیم سند رسمی را صادر می‌کند. پس از قطعی‌شدن رأی، اجراییه صادر می‌شود و دادگاه به خوانده فرصت می‌دهد تا ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، برای تنظیم سند رسمی در دفترخانه حاضر شود. چنانچه خوانده از اجرای رأی امتناع ورزد، واحد اجرای احکام دادگاه از دفترخانه اسناد رسمی درخواست می‌کند که سند رسمی را تنظیم کند. سپس، نماینده دادگاه در دفترخانه حاضر می‌شود و به جای خوانده، آن را امضا می‌نماید.
۵. برای تنظیم سند رسمی باید مقدماتی فراهم باشد. به‌عنوان نمونه، اگر دعوا به تنظیم سند رسمیِ یک ملک مربوط است، آن ملک باید پایان‌کار داشته باشد. چنانچه این مقدمات فراهم نباشد، خواهان باید علاوه‌بر الزام خوانده به تنظیم سند رسمی، الزام وی به تهیه این مقدمات را نیز درخواست نماید.
سخن آخر
چنانچه در خصوص دعوای الزام به تنظیم سند رسمی پرسشی دارید، می‌توانید آن را از طریق سامانه دعاوی تخصصی وینداد با متخصصان این حوزه در میان بگذارید.
