بعد از پیدایش یک اثر، حفظ حقوق مالکیت فکری آن اهمیت زیادی دارد. اما حمایت از حقوق طبق چه قانونی انجام می‌شود و به عبارت دقیق‌تر چه سازمانی در جهان به حوزه مالکیت معنوی می‌پردازد و این قوانین را تدوین می‌کند. در این مقاله به بررسی سازمان جهانی مالکیت فکری با نام اختصاری وایپو (WIPO) و وضعیت ایران در عرصه حقوق مالکیت فکری می‌پردازیم.
معرفی سازمان جهانی مالکیت فکری
تاسیس و پیدایش سازمان جهانی مالکیت فکری به برگزاری نمایشگاهی در وین باز می‌گردد که در آن زمان اکثر شرکت‌کنندگان، این نمایشگاه را به جهت سرقت افکار تحریم نموده‌اند. بنابراین نیاز به سازمانی جهت حمایت از حقوق مالکیت فکری آثار به شدت احساس شد. در سال ۱۸۸۳ میلادی کنوانسیون پاریس برای حمایت از حقوق مالکیت صنعتی و در سال ۱۸۸۶ میلادی کنوانسیون برن برای حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری به تصویب رسید که هر دو کنوانسیون به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری محسوب می‌شوند.
سال ۱۹۶۷ کنوانسیونی با عنوان سازمان جهانی دارایی فکری در استکهلم تشکیل و در سال ۱۹۷۰ با عنوان وایپو شروع به کار کرد و به عنوان یکی از شانزده آژانس وابسته به سازمان ملل با هدف ارتقای فعالیت‌های دارایی فکری معرفی شد. در حال حاضر به عنوان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های بین المللی در زمینه مالکیت فکری، در ژنو مشغول به کار است.
این سازمان جهت انجام وظایف و اهداف خود ارکانی دارد که عبارتند از:
- مجمع عمومی(متشکل از کشورهایی که به عضویت کنوانسیون درآمده‌اند.)
- کمیته هماهنگی
- کنفرانس
- دفتر بین المللی
صلاحیت‌های قانونی سازمان جهانی مالکیت فکری
- سازمان در سرزمین هر کشور عضو، مطابق قوانین آن کشور از اهلیت قانونی لازم برای محقق نمودن اهداف و انجام وظایف خود برخوردار است.
- در این کنوانسیون هیچ گونه حق شرطی از سوی اعضا پذیرفته نخواهد شد.
- هر کشور عضو می تواند توسط اعلامیه‌ای خطاب به مدیرکل انصراف خود را از عضویت در این کنوانسیون اعلام دارد و انصراف قطعی شش ماه بعد از وصول اعلامیه توسط مدیرکل به اجرا گذارده خواهد شد.
ارکان اساسی سازمان جهانی مالکیت فکری
سازمان جهانی مالکیت فکری دو رکن اساسی دارد:
- مالکیت صنعتی (اختراعات، نشان تجاری و طراحی صنعتی)
- حق تالیف در آثار ادبی، موسیقی، هنری، عکاسی و زمینه‌های صوتی و تصویری
به طور کلی می‌توان گفت هدف اصلی این سازمان حمایت از مالکیت فکری در سطح جهانی و انتقال فناوری از طریق هماهنگی با کشورهای مختلف و همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مربوطه است.
مصادیق حقوق مالکیت فکری طبق سازمان جهانی مالکیت فکری
مهم‌ترین هدف سازمان جهانی مالکیت فکری، پیشبرد و ارتقای حقوق مالکیت فکری در جهان است. در این میان مطابق ماده ۲ کنوانسیون تاسیس این سازمان، حقوق مالکیت فکری که مورد حمایت است، شامل موارد زیر می‌شود:
- آثار ادبی، هنری و ملی
- نمایش هنرمندان، صداهای ضبط شده و برنامه‌های رادیویی
- اختراعات
- کشفیات علمی
- طراحی صنعتی
- علائم و نام‌های تجاری
- سایر حقوق ناشی از حمایت فکری در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری
حل و فصل اختلافات از طریق داوری و میانجیگری
حل و فصل مناقشات مرتبط با حقوق مالکیت فکری و کپی رایت به شیوه سریع و کم هزینه که در واقعیت جایگزینی برای روش‌های قضایی بلند مدت و پرهزینه است، صورت می‌گیرد. مرکز داوری و میانجیگری وایپو کمک بسیار موثری در جهت رفع این گونه از نیازهای افراد و شرکت‌ها به هنگام بروز اختلافات محسوب می‌شود.
این مرکز فهرست بالایی از داوران و میانجی‌گران متخصص در هفتاد کشور دنیا را در اختیار دارد و این کشورها مطابق مقررات حاکم بر این سازمان به حل و فصل مناقشات می‌پردازند.
توسل به روش میانجیگری مزایا و معایبی دارد که عبارتند از:
- از مزایای توسل به این روش رعایت تخصص در حل و فصل اختلافاتی است که عموماً موضوعاتی تخصصی هستند و بهره‌گیری از داوران و میانجی‌گرانی که به موضوعات مطروحه تسلط کافی دارند.
- از معایب توسل به این روش می‌توان به اختیاری بودن آن و فقدان ضمانت اجرا اشاره نمود مگر در صورتی که از قبل نسبت به حل و فصل اختلافات از این طریق میان طرفین توافق شده باشد.
عضویت در سازمان
به طور کلی هر کشوری که عضو کنوانسیون پاریس یا برن باشد می‌تواند به عضویت این سازمان درآید. اگر کشوری عضو یکی از این دو کنوانسیون نباشد، در صورتی می‌تواند به عضویت سازمان درآید که عضو سازمان ملل متحد یا هر موسسه وابسته به سازمان یادشده باشد.
در حال حاضر ۱۷۹ کشور یعنی بیش از نود درصد کشورهای جهان عضو این سازمان هستند و ایران نیز با تصویب قانون پیوست به سازمان جهانی مالکیت فکری مشتمل بر یک مقدمه و ۲۱ ماده توسط مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان در سال ۲۰۰۱ (۱۳۸۰) به طور رسمی به این سازمان پیوست.
جایگاه ایران در رتبه‌بندی حقوق مالکیت
گزارش شاخص بین‌المللی حقوق مالکیت از سال ۲۰۰۷ توسط اتحادیه حقوق مالکیت تهیه می‌شود. براساس آن کشورها از لحاظ تضمین حقوق مالکیت با یک‌دیگر مقایسه می‌شوند. این شاخص از ۰ تا ۱۰ شماره‌گذاری شده و ۱۰ به معنای بالاترین حد تامین حقوق مالکیت فکری و ۰ پایین ترین حد تامین این حقوق است.
در سال ۲۰۱۳ کشور فنلاند بهترین عملکرد و کشور یمن ضعیف‌ترین عملکرد را در تامین حقوق مالکیت فکری داشته است. کشور ایران نیز با کسب نمره ۴\۳ جایگاه ۱۱۰ در میان ۱۳۰ کشور مورد ارزیابی را داشته است که در سال‌های بعد با رشد ۵/۷ درصدی به وضعیت بهتری دست یافته است.
جمع‌بندی
در دنیای حاضر از یک سو روابط بین‌المللی به حدی گسترش یافته است که صرف وجود قوانین داخلی حقوق افراد را تضمین نخواهد کرد. از سوی دیگر ضرورت وجود قوانینی جهت حمایت از حقوق مالکیت فکری و سازمانی برای اجرایی نمودن این قوانین امری اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد. بنابراین مشاهده می‌کنیم که سازوکارهای سازمان جهانی مالکیت فکری در دنیای حاضر بسیار ضروری و مثمر ثمر خواهد بود.
سوالات متداول
آیا ایران از قوانین سازمان جهانی مالکیت فکری پیروی می‌کند؟
بله، ایران با تصویب قانون به سازمان جهانی مالکیت فکری به طور رسمی پیوسته است.
چه مواردی مورد حمایت حقوق مالکیت فکری طبق سازمان جهانی مالکیت فکری قرار دارند؟
آثار ادبی، هنری و ملی، نمایش هنرمندان، صداهای ضبط شده و برنامه‌های رادیویی، اختراعات، کشفیات علمی، طراحی صنعتی ، علائم و نام‌های تجاری و سایر حقوقی ناشی از حمایت فکری در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری است.
