امروزه شاهد گسترش روزافزون روابط تجاری می‌باشیم و از این سو امکان این امر وجود دارد که هر یک از خریداران یا فروشندگان، از اتباع کشورهای خارجی بوده و یا کالای موردنظر در کشورى غیر از کشور محل فعالیت یا اقامت مشترى تسلیم گردد و به این سبب خرید و فروش بین المللی کالا و قراردادهای آن به مباحث چالش برانگیز تبدیل شده است. در این مطلب به تعریف و تشریح نکات حقوقی و مواد مربوط به خرید و فروش بین المللی کالا می‌پردازیم.
قرارداد بیع به چه معناست؟
مستندا به ماده ۳۳۸ قانون مدنى، بیع عبارت است از : تملیک عین به عوض معلوم. این تعریف بدان معناست که ماهیت بیع از انتقال مالکیت موضوع معامله در قبال دریافت عوض و ثمن معلوم می باشد.
قرارداد از تلاقی دو عنصر پیشنهاد یا ایجاب (offer) و قبول (acceptance) حاصل می‌گردد. در قانون مدنی ایران نیز به این مطلب توجه شده و ماده ۳۳۹ این قانون می‌گوید: پس از توافق بایع و مشتری در مبیع و قیمت آن عقد بیع به ایجاب و قبول واقع می‌شود.
پیشنهاد و قبول دو رکن اساسی هر قرارداد است .
از آنجایی‌که طرفین این قرارداد در دو یا چند کشور با حوزه قضایی متفاوت مستقر می‌باشند، چگونگی تنظیم بندهای حقوقی، قوانین حاکم و محل رجوع حل اختلاف از اهمیت بسزایی در قراردادهای بین المللی تجارت برخوردار است.
خرید و فروش بین المللی چیست؟
تعریف خرید و فروش بین المللی کالا بطور صریح در قوانین و کنوانسیون‌ها درج نشده است اما برخى آن را به معنای واردات و برخی دیگر منظور از آن را، بیع میان خریداران و فروشندگانى که در سطح بین المللى به حرفه تجارت کالا اشتغال دارند، مى‌دانند و عده‌اى نیز خرید و فروش بین المللی کالا را، خرید و فروش و حمل کالا از کشورى به کشور دیگر در تجارت بین‌المللى دانسته‌اند.
در هر کشوری باید به مقرراتی مانند مقررات مالیاتی، مقررات صادراتی، مقررات وارداتی، مقررات ارزی حاکم بر آن توجه کرد.
خرید و فروش بین المللی کالا چه محتوایی دارد؟
بیع بین المللى آن دسته از معاملاتى را در برمى‌گیرد که واجد حداقل یکى از عناصر بین المللى تابعیت، اقامتگاه، مرز و حمل و نقل کالا باشد و از طرفی اساساً کالا، چه به صورت مواد اولیه و چه به صورت کالاهاى تمام شده و نظایر آن (به جز کالاهایى که به دلیل طبیعت آن ها یا به دلیل قواعد خاصى که در هر کشور درباره آن ها وجود دارد)، مى‌تواند موضوع قرارداد خرید و فروش بین المللى کالا قرار گیرند.
مشخصات کامل طرفین قرارداد شامل نام خریدار، نام فروشنده، آدرس دقیق، از مسلمات حقوقی است. همچنین مشخصات دقیق کالا در قرارداد بسیار اهمیت دارد (مشخصاتی از حیث نوع، مقدار و مشخصات کمی و کیفی). اسنادی که فروشنده باید به خریدار حین خرید و فروش تسلیم نماید طبق مواردی که به توافق طرفین می‌رسد، مشخص می‌شود.
در خرید و فروش بین المللی باید به کالاهای ممنوع توجه داشته باشید.
کنوانسیون خرید و فروش بین المللی کالا
یکی از معاهدات آنسیترال، کنوانسیون قراردادهای خرید و فروش بین المللی کالا یا کنوانسیون سازمان ملل متحد برای قراردادهای فروش بین‌المللی کالا (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods) نام دارد. در این کنوانسیون به شرح نحوه انعقاد قرارداد خرید و فروش بین المللی کالا و تعهدات هریک از خریدار و فروشنده و ضمانت اجرای نقض هریک از تعهدات خویش پرداخته است که به تفکیک به شرح هر یک از موارد مذکور می پردازیم.
نکات حقوقی کنوانسیون خرید و فروش بین المللی کالا
الف)انعقاد قرارداد :
پیشنهاد انعقاد قرارداد به یک یا چند فرد معین چنانچه به اندازه کافی مشخص و دال بر قصد التزام ایجاب کننده «پیشنهاددهنده انعقاد قرارداد» در صورت قبول طرف مقابل باشد ایجاب محسوب می‌شود، پیشنهاد در صورتی به اندازه کافی مشخص است که کالا را مشخص نموده و به نحو صریح یا ضمنی مقدار کالا و ثمن را معین یا ضوابطی جهت تعیین آن دو مقرر نماید. نفوذ ایجاب از زمان وصول توسط مخاطب ایجاب بوده و ایجاب حتی در صورتیکه به نحو غیر قابل رجوع باشد، قابل انصراف است مشروط بر اینکه اعلام انصراف پیش از وصول ایجاب یا همزمان با آن به اطلاع مخاطب ایجاب برسد و از طرفی نیز مادام که قرارداد منعقد نشده است ایجاب قابل رجوع می‌باشد، به شرطی که رجوع بیش از آنکه مخاطب ایجاب قبولی خود را ارسال دارد، به وی واصل گردد.
البته ذکر این نکته حایز اهمیت است که در موارد ذیل نمی‌توان از ایجاب رجوع کرد:
۱) در صورتیکه ایجاب به واسطه قید زمان معین جهت قبول آن یا به علت دیگر حکایت از این داشته باشد که غیر قابل رجوع است؛ یا ۲) هرگاه تکیه مخاطب بر ایجاب به عنوان یک ایجاب غیر قابل رجوع، امری معقول بوده و بر همان اساس عمل کرده باشد.
الفاظ یا سایر اعمال مخاطب ایجاب که دال بر رضایت به مفاد ایجاب «پیشنهاد انعقاد قرارداد» باشد قبول محسوب است و سکوت یا عدم اقدام فی‌نفسه دلالت بر قبول ندارد. قبول ایجاب از لحظه‌ای که اعلام رضا به ایجاب‌کننده واصل می‌گردد، نافذ می‌شود.
ب) تعهدات فروشنده:
بایع مکلف است به ترتیبی که در قرارداد و کنوانسیون بیع بین المللی مقرر شده است کالا را تسلیم کند هرگونه مدرک مربوط به کالا را تحویل نماید و مالکیت کالا را انتقال دهد.
ج) ضمانت اجرای ناشی از نقض قرارداد توسط فروشنده:
- در صورتی که فروشنده در انجام هریک از تعهدات خود طبق قرارداد یا این کنوانسیون کوتاهی کند، مشتری می‌تواند:
الف . حقوق مقرر در مواد ۴۶ تا ۵۲ را اعمال نماید؛
ب . به ترتیب مقرر در مواد ۷۴ و ۷۷ مطالبه خسارت کند.
- باید در نظر داشت که در صورتیکه مشتری به یکی از طرق جبران خسارت ناشی از نقض قرارداد متوسل شود، دادگاه یا دیوان داوری، هیچگونه مهلت اضافی به بایع اعطا نخواهد کرد.
- مشتری می‌تواند ایفای تعهدات بایع را از او بخواهد، مگر اینکه به یکی از طرق جبران خسارت که با این درخواست منافات داشته باشد، متوسل شده باشد.
- همچنین هرگاه کالا منطبق با قرارداد نباشد، مشتری در صورتی می‌تواند تسلیم بدل آن را درخواست نماید که مغایرت کالا متضمن نقض اساسی قرارداد باشد.
- هرگاه کالا منطبق با کالای موضوع قرارداد نباشد مشتری می‌تواند از فروشنده بخواهد که عدم انطباق را با تعمیر کالا جبران نماید.
۶ . بر اساس ماده ۴۹ فروشنده می‌تواند حتی پس از موعد تسلیم، هر نوع قصور در ایفای تعهد را به هزینه خود جبران نماید به شرط آنکه بتواند این کار را بدون تاخیر غیر معقول و بدون اینکه موجب زحمت غیر معقول مشتری شود انجام دهد و باعث عدم اعتماد مشتری نسبت به باز پرداخت هزینه‌هایی که مشتری به صورت پیش پرداخت انجام داده است نشود.
۷ . هرگاه فروشنده از مشتری درخواست نماید تا نظر خود را در این خصوص که آیا ایفای تعهد توسط بایع را خواهد پذیرفت یا خیر اعلام نماید و مشتری ظرف مدت معقولی این درخواست را اجابت ننماید، بایع می‌تواند ظرف مدت منعکس در درخواست خود تعهدش را ایفا کند. مشتری ظرف مدت مزبور نمی‌تواند به هیچ‌یک از طرف جبران خسارت که مغایر با ایفای تعهد فروشنده باشد، متوسل گردد.
د) تعهدات خریدار:
مشتری مکلف است به ترتیب مقرر در قرارداد و این کنوانسیون، ثمن کالا را تادیه و کالا را قبض« دریافت» نماید.
ه) ضمانت اجرای ناشی از نقض قرارداد توسط خریدار:
۱ . هرگاه مشتری در ایفای هریک از تعهدات خود طبق قرارداد یا این کنوانسیون کوتاهی ورزد فروشنده می‌تواند:
الف . حقوق مقرر در مواد ۶۲ تا ۶۵ را اعمال کند؛
ب . به ترتیب مقرر در مواد ۷۴ تا ۷۷ مطالبه خسارت نماید.
۲ . در صورتیکه فروشنده به یکی از طرق جبران خسارت ناشی از نقض قرارداد متوسل شود دادگاه یا دیوان داوری هیچگونه مهلت اضافی به مشتری اعطا نخواهد کرد.
۳ . فروشنده می‌تواند جهت ایفای تعهدات مشتری مهلتی اضافی و معقول تعیین کند.
۴ . جز در موردی که فروشنده از مشتری یادداشتی دایر بر اینکه مشتری در مهلت تعیین شده به تعهد خود عمل نخواهد کرد دریافت نماید فروشنده نمی‌تواند در طول مهلت مزبور از بابت نقض قرارداد به هیچ یک از طرق جبران خسارت متوسل شود.
اهمیت قرارداد خرید و فروش بین المللی کالا
قراردادهای خرید و فروش کالا، بستر عمده قراردادهای تجاری و موافقتنامه‌های بازرگانان، تجار و شرکت‌های تجاری را در مبادلات اقتصادی تشکیل می‌دهد. قراردادهای خرید و فروش با توجه به موضوع قرارداد، طرفین آن، مدت و استمرار و قانون حاکم بر آن طیف وسیعی از انواع مدل‌های قراردادی را شامل می‌شود. به همین دلیل با توجه به اهمیت موضوع، تنوع و تعدد قراردادهای خرید و فروش بین المللی کالا این امر نیازمند دانش حقوقی و مدیریت قراردادهای خرید و فروش است. همچنین نظارت بر ایفای تعهدات قراردادی و تعهدات حقوقی طرفین و همچنین زمان تمدید و انقضای مدت اعتبار قرارداد امری ضروری جهت جلوگیری از چالش‌ها و معضلات این دسته از قرارداد می‌باشد.
در خرید و فروش بین المللی کالا ضوابطی همچون ثبت سفارش، مجوز، بیمه بین المللی ، گشایش اعتبار، ترخیص کالا از گمرک و تنظیم اسناد تجارت خارجی وجود دارد که باید با آن آشنایی داشته باشید.
سخن آخر
ازآنجایی که قراردادهای خرید و فروش بین المللی کالا از نکات و اصول قراردادی مهمی برخوردار است بهتر است قبل از اقدام به تنظیم و تدوین آن حتما با یک وکیل با تجربه در این خصوص مشورت کنید. چنانچه با ضوابط تجارت بین المللی آشنایی ندارید و قوانین و تشریفات خرید و فروش بین المللی کالا را نمی‌دانید، بهتر است بدانید بیشتر موارد این قراردادها توسط مشاورین و کارشناسان حقوقی که با قراردادهای بین‌المللی آشنایی دارند تنظیم و انشاء می‌گردد.
اولین شرط ایجاد یک رابطه حقوقی امن بین دو طرف این قرارداد، تنظیم و بررسی قرارداد خرید و فروش بین المللی کالا بر اساس اصول و قواعد حقوقی است. برای تنظیم این قرارداد نیز نکات حقوقی زیادی وجود دارد که این نکات، اساسی‌ترین موضوع در تنظیم و انعقاد هر نوع قرارداد، پیمان، توافق، معاهده، عقد، کنترات، مقاطعه، عهدنامه و معامله در تجارت بین الملل است. بنابراین رعایت نکات حقوقی در متن قرارداد و تنظیم اصولی آن مهارتی است که باید توسط یک تیم حقوقی مجرب انجام گیرد. شما می‌توانید با بهره‌گیری از مشاوره تخصصی وینداد ، متن قرارداد خود را به بهترین نحو ممکن تنظیم و تدوین کنید.
