گذشت زمان و تحولات ایجاد شده در زیست بشری، اَشکال جدیدی از روابط حقوقی را به ارمغان آورده است. در نتیجه این تحولات، قراردادهایی ظهور پیدا کرده‌اند که هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ شکلی با قالب‌های سنتی که استفاده از آن‌ها از دیرباز در میان اعضای جامعه متداول بوده است، تفاوت دارند. زیست همگام با جهان نوین، مستلزم کسب آگاهی و شناخت نسبت به این روابط حقوقی و مبنای اعتبار قانونیِ آن‌ها است. در این نوشتار، به بررسیِ یکی از این قراردادها تحت عنوان اختیار معامله و نکات حقوقیِ پیرامون آن پرداخته خواهد شد. تلاش بر این خواهد بود که به زبان ساده، مفهوم قرارداد اختیار معامله، مهم‌ترین نکات مرتبط با این قرارداد و مزایای آن مورد بررسی قرار گیرد.
قرارداد چیست؟
اَعمال حقوقی که اعضای جامعه انجام می‌دهند، در دو قالب می‌تواند صورت بگیرد؛ قرارداد (یا معامله) و ایقاع. در ایقاع برای آن‌که عمل حقوقی به‌صورت صحیح انجام شود و اثر حقوقی که مدنظر قانون‌‌گذار بوده است، بر آن مترتب شود، اراده یک شخص کافی است. یکی از مهم‌ترین مثال‌های مربوط به این نوع عمل حقوقی (یعنی ایقاع)، ابراء است. در ابراء، طلبکار تعهدی را که بدهکار برای پرداخت دین دارد، از بین می‌برد و اصطلاحاً او را بری‌الذمه می‌کند. برای این‌که این عمل حقوقی به‌طور صحیح انجام شود و در نتیجه آن، تعهدی که بدهکار برای پرداخت دین دارد، از بین برود، فقط به قصد و اراده طلبکار نیاز است. در واقع، همین که طلبکار اراده خود را در خصوص بری‌الذمه کردن بدهکار اعلام کند، تعهد بدهکار از بین می‌رود. در قرارداد، وضعیت به گونه‌ای دیگر است. قرارداد، نوعی از عمل حقوقی است که برای آن‌که واقع شود و اثر قانونیِ مربوط به خود را به وجود بیاورد، به قصد و اراده دو شخص نیاز دارد. رایج‌ترین مثالی که در خصوص قرارداد می‌توان مورد اشاره قرار داد، بیع (خرید و فروش) است. بیع یک قرارداد است؛ یعنی برای آن‌که به‌صورت صحیح واقع شود و باعث شود که اثر قانونیِ مربوط به آن (یعنی مالکیت) به وجود آید، به اراده دو شخص یعنی خریدار و فروشنده نیاز است. برای آن‌که قرارداد بیع منعقد شود، باید کسی باشد که تصمیم بر فروش مال یا اموال خود داشته باشد و شخصی نیز باید باشد که بخواهد مال یا اموال او را بخرد تا یک قرارداد بیع معتبر شکل بگیرد.
قرارداد اختیار معامله چیست؟
قرارداد اختیار معامله یا Option قراردادی میان خریدار و فروشنده است که در آن، طرفین قرارداد با هم توافق می‌کنند که در آینده معامله مشخصی را انجام دهند. مطابق این قرارداد، خریدار در ازای پرداخت مبلغ معینی در زمان انعقاد قرارداد، اختیار خرید یا فروش مقدار معینی از داراییِ مندرج در قرارداد را به قیمت تعیین‌شده و در زمان مشخصی پیدا می‌کند. به‌عبارت‌بهتر، فروشنده در قبال دریافت مبلغ معینی این حق را به او واگذار می‌کند. در مقابلِ اختیاری که در این قرارداد برای خریدار در نظر گرفته می‌شود، فروشنده مجبور و ملزم است که اگر در مدت زمان تعیین‌شده خریدار تمایل به خرید یا فروش این دارایی پیدا کرد، اقدام به اجرای قرارداد نماید.
قرارداد اختیار معامله بر چند نوع است؟
قرارداد اختیار معامله بر دو نوع است:
الف. قرارداد اختیار خرید یا Call Option
در قرارداد اختیار خرید، خریدار (دارنده قرارداد) این حق را دارد که مقدار معینی از داراییِ مندرج در قرارداد را به قیمت مشخصی در بازه زمانی معینی خریداری نماید.
ب. قرارداد اختیار فروش یا Put Option
در قرارداد اختیار فروش، خریدار (دارنده قرارداد) این حق را دارد که مقدار معینی از داراییِ مندرج در قرارداد را به قیمت مشخصی در بازه زمانی معینی بفروشد.
مهم‌ترین نکات مرتبط با قرارداد اختیار معامله چیست؟
اختیار معامله یکی از مفاهیم پیچیده و نوین بازار سرمایه است. از آنچه که در خصوص قرارداد اختیار معامله ذکر شده است، نکات زیر استنباط می‌شود:
- همانطور که از تعریف قرارداد اختیار معامله مشخص است، در این قرارداد خریدار (یعنی دارنده قرارداد) هیچ تعهد و الزامی برای اجرای حق خود ندارد. او می‌تواند از خرید یا فروش داراییِ موضوع قرارداد انصراف دهد و اگر این کار را انجام دهد، داراییِ تعیین‌شده در قرارداد در اختیار فروشنده قرار می‌گیرد و خریدار نیز مبلغی را که به هنگام انعقاد قرارداد پرداخت کرده است، از دست می‌دهد.
- در مقابلِ حق و اختیاری که برای خریدار وجود دارد، فروشنده در صورت خواست خریدار ملزم به اجرای قرارداد خواهد بود.
- در قرارداد اختیار معامله اروپایی، خریدار در سررسید زمان تعیین‌شده می‌تواند از اختیار خود برای خرید یا فروش استفاده نماید و قبل از سررسید این اختیار را ندارد. این در حالی است که در اختیار معامله آمریکایی، خریدار در طول مدت زمان تعیین‌شده نیز می‌تواند از اختیار خود برای خرید یا فروش استفاده کند.
- در قرارداد اختیار معامله باید ۴ مؤلفه وجود داشته باشد: باید نوع اختیار معامله مشخص باشد؛ باید مدت زمانی که خریدار می‌تواند در آن از اختیار خود استفاده نماید، مشخص باشد؛ باید قیمت اِعمال که در زمان سررسید، خرید یا فروش براساس آن صورت می‌گیرد، مشخص باشد؛ باید مبلغی که خریدار در همان ابتدا بابت حق اختیار پرداخت می‌کند، مشخص باشد.
قرارداد اختیار معامله چه مزایایی دارد؟
حال که به‌صورت کلی با تعریف و ویژگی‌های قرارداد اختیار معامله آشنا شدیم، باید به برخی از مزایایی که این قرارداد دارد، اشاره نماییم. برخی از مزایای قرارداد اختیار معامله به شرح زیر است:
الف. قرارداد اختیار معامله به سرمایه‌گذار این اجازه را می‌دهد که ریسک خود را در مقابل نوسانات نامطلوب قیمت کاهش دهد.
ب. با توجه به این‌که در قرارداد اختیار معامله، بازه زمانیِ خاصی تعیین می‌شود، خریدار این امکان را به دست می‌آورد که برای اتخاذ یک تصمیم مناسب، زمان کافی در اختیار داشته باشد.
پ. قرارداد اختیار معامله این فرصت را به سرمایه‌گذاران می‌دهد که موقعیت خود را براساس شرایطی که ممکن است در بازار سرمایه به وجود آید، تنظیم نمایند.
سخن آخر
قرارداد اختیار معامله، اصطلاحی است که امروزه در حوزه‌هایی هم‌چون بورس کاربرد دارد و در خصوص سهام شرکت‌های بزرگ انجام می‌شود. ورود در حوزه معاملات و قراردادهای نوین، به‌طور مضاعف مستلزم آشنایی با مفاهیم و ساز و کارهایی است که در این حوزه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدیهی است که اگر اعضای جامعه بدون داشتن اطلاعات کافی وارد این حوزه‌ها شوند، متحمل ضرر و زیان بسیاری خواهند شد و کاهش ریسک جای خود را به افزایش ریسک خواهد داد. سامانه دعاوی تخصصیِ وینداد با در اختیار داشتنِ کارشناسان حقوقیِ با تجربه می‌تواند زمینه اقدام صحیح در این خصوص را برای شما فراهم نماید.
