هوش مصنوعی از دو زاویه می‌تواند مورد بحث حقوق باشد: اول خود پدیدآورنده هوش مصنوعی که باعث می‌شود با آن داده‌ها کامپیوتر بتواند به جای انسان کار کند و کارهایی که انسان انجام می‌دهد را انجام دهد و دوم مالکیت آثاری که توسط هوش مصنوعی (مانند نقاشی، موسیقی و…) تولید می‌شوند. در این مقاله به صورت اجمالی بررسی می‌کنیم که این دو زاویه در حقوق ایران چگونه مورد حمایت قرار می‌گیرند.
هوش مصنوعی چیست؟
منظور از هوش مصنوعی توانایی تفکر و یادگیری کامپیوترها یا ماشین است. البته این قابلیت تفکر با چیزی که ما به عنوان تفکر انسان از آن صحبت می‌کنیم تا حد زیادی متفاوت است، اما در حقیقت سعی شده تا حد ممکن شبیه آن شود و از آن تقلید کند.
بنابراین می‌توان گفت شبیه‌سازی فرآیندهای هوش انسانی توسط برنامه‌های کامپیوتری، هوش مصنوعی است. برای اینکه هوش مصنوعی شبیه به انسان فکر کند لازم است سخت افزار و نرم افزار تخصصی برای نوشتن آن و همچنین آموزش الگوریتم‌های یادگیری ماشین فراهم شود.
حقوق مالکیت فکری چیست؟
حقوق مالکیت فکری مجموعه قوانین و مقرراتی است که از حقوق افراد نسبت به اختراعات، نتایج، یافته‌ها و آثار فکری خودشان دفاع میکند و شامل هر چیزی در زمینه علم، هنر، صنعت یا تجارت است که ساخته فکر و ذهن انسان است.
به بیان بهتر هر شخص، مالک افکار خودش و آثار خلق شده از آن است و دیگران اجازه تصاحب این آثار را ندارند. حقوق مالکیت فکری موجب حفظ حقوق صاحب تمام آثار فکری که به اشکال مختلف (مثل کتاب، مقالات علمی، فیلم و عکس، اختراع صنعتی و غیره) خواهد شد.
حقوق مالکیت فکری در دادههای ورودی
هر سامانه هوش مصنوعی (بهعنوان وارد کننده دادههای ورودی یا کد نوشته شده) در واقع یک نرمافزار رایانهای است. نظام حقوقی ایران «قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانهای» دو نوع حقوق برای پدیدآورنده نرمافزار را به رسمیت شناخته است:
- حقوق مادی: =حق استفاده شخصی، حق نشر، حق عرضه، حق اجرا، حق تکثیر و حق هرگونه بهره‌برداری اقتصادی (قابل انتقال)
- حقوق معنوی: حق انتساب اثر به پدیدآورنده (غیر قابل انتقال)
در قانون ایران نیز برای نقض حقوق مادی و معنوی نرم افزارها، مجازات حبس و جزای نقدی مشخص شده است.
حقوق مالکیت فکری در دادههای خروجی
با توجه به اینکه اثر منتشر شده از هوش مصنوعی را نمیتوان واضحا به کسی نسبت داد، به نظر میرسد هنوز کمتر کشوری توانسته قوانین خود را با تحولات فناوری هماهنگ کند.
از نظر حقوق مالکیت معنوی ایران نیز ماشین‌ها تنها ابزار مورد استفاده انسان‌ها برای خلق اثر هستند. اگر ماشین‌ها بدون دخالت انسان اثری خلق کنند آن اثر مورد حمایت قانونی قرار نمی‌گیرد. مثال آن نیز آثار تصاویری هستند که ماهواره‌های هواشناسی تولید می‌کنند. به دلیل این که این تصاویر کاملاً خودکار گردآوری می‌شوند و با نرم‌افزارهای کامپیوتری پردازش می‌شوند اثر مورد حمایت قانون ایران قرار نمی‌گیرند.
مگر اینکه بتوان توضیح کارشناسی قابل قبولی برای اثبات رابطه بین فعالیت انسان و اثر خلق شده توسط هوش مصنوعی ارائه داد.
نقض حقوق مالکیت معنوی
حمايت از حقوق مالکیت فکری در ایران هم با مجازات ناقضان و هم با پرداخت خسارت به صاحبان این حق صورت می‌گیرد. بنابراین اگر کسی بخواهد کد ورودی ابتدایی یک نرم افزار را که منجر به استفاده هوش مصنوعی می‌شود بدون رضایت نویسنده کد استفاده کند، مورد پیگرد قضایی قرار خواهد گرفت.
اما به صورت کلی بهتر است اگر نگران استفاده دیگران از کد نویسی خود هستید، قبل از شروع همکاری با افرادی که به کد شما دسترسی دارند حتما قراردادهایی با موضوع عدم افشای اطلاعات و رعایت اصل محرمانگی اطلاعات منعقد کنید که کلیه دادههای ورودی شما از طریق این قرارداد قابل پیگیری حقوقی باشد.
جمع‌بندی
منظور از هوش مصنوعی توانایی تفکر و یادگیری کامپیوترها یا ماشین است. برای اینکه هوش مصنوعی شبیه به انسان فکر کند لازم است سخت افزار و نرم افزار تخصصی برای نوشتن آن و همچنین آموزش الگوریتم‌های یادگیری ماشین فراهم شود. با توجه به اینکه اثر منتشر شده از هوش مصنوعی را نمیتوان واضحا به کسی نسبت داد، به نظر میرسد هنوز کمتر کشوری توانسته قوانین خود را با تحولات فناوری هماهنگ کند.
اما با توجه به اینکه هر سامانه هوش مصنوعی (بهعنوان وارد کننده دادههای ورودی یا در واقع کد نوشته شده) در واقع یک نرمافزار رایانهای است، حقوق پدیدآورنده نرمافزار به رسمیت شناخته شده است. بنابراین اگر کسی بخواهد کد ورودی ابتدایی یک نرم افزار را که منجر به استفاده هوش مصنوعی می‌شود بدون رضایت نویسنده کد استفاده کند، مورد پیگرد قضایی قرار خواهد گرفت.
متخصصین وینداد به شما پیشنهاد می‌دهند که اگر نگران استفاده دیگران از کد نویسی خود هستید، قبل از شروع همکاری با افرادی که به کد شما دسترسی دارند حتما قراردادهایی با مشورت آن‌ها جهت حفاظت از حقوق خود منعقد کنید. در این زمینه می‌توانید مشاوره‌های لازم را از کارشناسان و وکلای مالکیت فکری دریافت کنید.
همچنین می‌توانید نظرات خود را در بخش کامنت با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
آیا هوش مصنوعی در ایران مورد حمایت حقوقی است؟
بله. به شرط اینکه بتوان توضیح کارشناسی قابل قبولی برای اثبات رابطه بین فعالیت انسان و اثر خلق شده توسط هوش مصنوعی ارائه داد.
قانون چگونه از کدهای به کار رفته در هوش مصنوعی حمایت میکند؟
با توجه به اینکه هر سامانه هوش مصنوعی (بهعنوان وارد کننده دادههای ورودی یا در واقع کد نوشته شده) در واقع یک نرمافزار رایانهای است، حقوق پدیدآورنده نرمافزار به رسمیت شناخته شده است.
اثر هنری ساخته شده توسط هوش مصنوعی قابل حمایت قانونی است؟
با توجه به اینکه اثر منتشر شده از هوش مصنوعی را نمیتوان واضحا به کسی نسبت داد، به نظر میرسد هنوز کمتر کشوری توانسته قوانین خود را با تحولات فناوری هماهنگ کند.
