رکن اصلی برای انعقاد یک قرارداد، اعتبار و صحت آن قرارداد است. قراردادی که امروزه با پیشرفت تکنولوژی فرایند انعقاد قراردادها از کاغذ و نوشته به تصاویر یا علامت‌ها تبدیل شده؛ این تغییر و پیشرفت دلایل مختلف و آثار فراوانی داشته است. امضا الکترونیک از مهم‌ترین فناوری‌های عصر جدید است که کمک زیادی به کسب و کارها می‌کند.
مسافت طولانی طرفین قرارداد باعث شده برای تنظیم یک قرارداد شخصی یا تجاری این همه فاصله را طی نکنند و به هر نحو از خسارت‌های بیهوده جلوگیری کنند و مهم‌تر ازهمه زمان ارزشمند خود را برای سایر امور ذخیره کنند و در کنار این موارد سرعت دادن به انعقاد قرارداد و توافق طرفین بسیارمهم است چراکه امروزه در زمینه‌های تجاری و مبادلات بین‌المللی ساعت و دقیقه‌ها بسیار بیشتر از گذشته ارزش خود را نشان داده‌اند.
کسب و کارهای آنلاین و انجام معاملات الکترونیک یکی دیگر از عوامل استفاده از روش‌های سریع و امن برای انعقاد قرارداد است.
و عوامل بسیاری دیگر که انسان را وادار به استفاده از روش‌های جدید و الکترونیکی برای انعقاد قرارداد خود کرده‌است که شاید در طی سال‌های اخیر بیماری کرونا مثال خوبی برای این زمینه باشد.
دراین مقاله تصمیم داریم شما را با کاربرد فناوری جدید یعنی امضا الکترونیک در قراردادها آشنا کنیم و مزایا استفاده ازاین روش برای تسهیل درامور قراردادها را مورد بررسی قرار بدهیم.
امضا الکترونیک چیست؟
امضای الکترونیک شکل الکترونیکی امضاست که بر یک سند الکترونیکی اعمال‌شده و دارای تاثیر و قدرتی مشابه امضای فیزیکی باشد.
امضای الکترونیک می‌تواند به اشکال متفاوت صوتی و تصویری وجود داشته‌باشد.
بنا به تعریف پیمان تعاملات الکترونیکی یکپارچه ( UETA) که‌در آمریکا به تصویب رسیده، امضای الکترونیک هرگونه صوت، نشانه یا فرایندی‌است که برای امضای یک تعامل الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مثلا نام شخص که در انتهای یک نامه الکترونیکی آورده‌شود، تصویر دیجیتالی از یک امضای دستی که به سندی الکترونیکی الصاق شده یا روش های بیومتریک مانند اثرانگشت یا اسکن شبکیه چشم.
امضای الکترونیک یک کد دیجیتال است که به‌خودی خود مفهومی ندارد بلکه زمانی معنا می‌یابد که به پیامی الکترونیکی متصل‌شود و هویت فرستنده را به‌عنوان شخصی واحد شناسایی نماید؛ نه تنها نهادهای تجاری بلکه نهاد های غیرتجاری نیز از امضای الکترونیک استفاده می‌کنند. این امضا می تواند امنیت، قابلیت اعتماد و شفافیت بیشتری درفضای مجازی به ارمغان آورده و ریسک کلاهبرداری، عدم مسئولیت و جعل هویت را به‌حداقل برساند.
در سطح بین المللی، کمیسیون سازمان ملل متحد در قوانین تجارت بین‌المللی(UNCITRAL) در سال ۱۹۹۷ طرحی اولیه از قانون تجارت‌الکترونیک معرفی نمود که به‌حذف موانع قانونی در استفاده ازامضای الکترونیک کمک نمود.
دراین مدل صراحتا بیان شده‌است که اگر قانون به امضای شخص نیاز داشته‌باشد، شرط رعایت مقررات قانونی پیام چنین است:
- برای شناسایی هویت شخص و تایید اطلاعات موجود در پیام از روشی معین و معلوم استفاده گردد.
- این روش با توجه به نوع پیام تولید یا تبادل‌شده مناسب و قابل اعتماد بوده و با توافق طرفین انتخاب می‌شود.
جایگاه امضای الکترونیک در قوانین ایران
قانون تجارت الکترونیکی در ایران به عنوان مجموعه اصول و قواعدی تعریف شده که برای مبادله آسان و ایمن اطلاعات در واسط‌های الکترونیکی و با استفاده از سیستم‌های ارتباطی جدید به کار می‌رود. قانون مزبور باتوجه به قانون نمونه آنسیترال نگاشته‌شده و‌در تاریخ ۱۷ دی ۱۳۸۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده‌است.
در باب اول این قانون که به مقررات عمومی می‌پردازد پذیرش امضای الکترونیک را در حوزه این قانون قرار داده‌است.
ماده ۲ این قانون امضاء الکترونیک و امضاء الکترونیک مطمئن و امضا کننده را تعریف می‌کند:
امضاء الکترونیک: عبارت از هر نوع علامت‌منضم شده یا به نحو منطقی متصل‌شده به «داده پیام» است که برای شناسائی امضاکننده«داده پیام» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مجموع دو نوع امضا الکترونیک داریم که هر دو نوع در مواد ۶،۷،۱۰ قانون تجارت الکترونیک ایران به آن‌ها اشاره شده‌است و هرکدام آثار مختص به‌خود را دارد.
امضا الکترونیک عادی
هرگونه علامت، نوشته، رسم یا نمادی که به یک سند الکترونیک ( یا همان داده پیام) ضمیمه یا متصل شده و بیانگر آن باشد که این سند توسط شخص خاصی امضا شده‌است را می توان امضاء الکترونیک دانست.
از این قبیل می‌توان به اسکن تصویر امضاء، شیوه خاصی از درج نام و مشخصات که در پانویس ایمیل ها درج می‌شود یا حتی نگارش نام و نام خانوادگی در انتهای فکس‌ها یا اسناد پی‌دی‌اف اشاره نمود. در حقیقت، هرگاه شخصی نام و نام‌خانوادگی یا تصویر یا علامت خاصی را به عنوان امضاء خود ذیل اسناد الکترونیکی یا هر داده پیامی درج نماید، آن سند با توجه به قانون تجارت الکترونیک یک سند عادی تلقی شده.
در ادامه باید به این نکته اشاره‌کنیم که همان طور که هرگونه سند عادی (در مقابل اسناد رسمی که توسط اشخاص صلاحیت‌دار مثل دفاتراسناد رسمی صادر می شوند) در فرایند رسیدگی قضایی اعتبارسنجی شده و طرفین می‌توانند به اصالت آن اعتراض‌کنند (ادعای انکار و تردید) و درنهایت دادگاه اصالت آن سند را تشخیص می‌دهد، در مورد اسناد الکترونیکی (داده پیام) که با امضاء الکترونیک عادی امضاء شده‌اند هم اینگونه رفتار خواهدشد و دادگاه در مرحله رسیدگی درصورت وجود اختلاف بر اصالت آن‌ها به بررسی شواهد و قرائنی خواهد پرداخت که مشخص می‌کند آیا امضاء الکترونیک عادی ذیل سند از سمت امضا کننده صادرشده‌است یا خیر.
امضا الکترونیک مطمئن
همانطورکه گفتیم در ماده۲ قانون تجارت الکترونیک این نوع امضا مورد تعریف قرارگرفته، البته در تعریف آن به ماده ۱۰همین قانون ارجاع داده‌شده‌است که می‌گوید امضائی‌که نسبت به امضاکننده منحصر باشد، هویت امضاکننده داده پیام را معلوم نماید و به‌وسیله امضاکننده یا با اراده انحصاری او صادر شده‌باشد و همچنین به نحوی به یک داده پیام متصل شود که هر تغییری در آن داده پیام قابل‌تشخیص و کشف باشد را می‌توان امضا الکترونیکی مطمئن دانست.
امضاء الکترونیک مطمئن می‌تواند این مزیت را به افراد اعطا کند که در مرحله تهیه و مبادله اسناد الکترونیک، طرفین نسبت به این مسئله اطمینان حاصل نمایند که قطعا سند مزبور از شخص امضا کننده صادر شده و دادگاه نیز هرگز نمی‌تواند تصمیم بگیرد که سند مزبور توسط آن شخص صادر نشده‌است.
توصیه ای کاربردی برای استفاده از امضا الکترونیک در قراردادها
در قراردادهای اصلی خود شرطی جهت شناسایی آدرس های ایمیل و حساب های کاربری آنلاین طرفین قرارداد پیش بینی کنید تا در صورت دریافت داده پیام و اسناد الکترونیک از طرق مزبور، امکان رد انتساب آن اسناد و انکار امضاهای الکترونیک آن ها توسط طرفین وجود نداشته باشد.
همچنین در قراردادهای اصلی خود شرط دیگری را جهت شناسایی امضاء الکترونیک( عادی) پیش بینی‌کنید که به‌موجب آن‌شرط در‌صورتی که یک سند دارای امضا مزبور (مثلا اسکن امضاء واقعی) باشد، اراده‌ی قطعی طرف مقابل برتحقق آن امر قرارگرفته‌است. مثلا در قرارداد اصلی توافق شود هرکجا اسکن امضاء طرفین در ذیل اسناد درج شده و آن سند ازطریق آدرس ایمیل‌های ذکر شده درآن سند برای طرف‌دیگر ارسال شد، فرد مزبور صراحتا محتوای آن سند را تایید و اراده قطعی خود را بر پذیرش مفاد آن سند قرارداده‌است.
اگر به دنبال ثبت امضای الکترونیک خود هستید، وین‌ساین پلتفرمی قانونی و معتبر است که در زمان کوتاه و با هزینه مناسب امضای الکترونیک شما را به شکل تکی و یا سازمانی ایجاد می‌کند.
