یکی از نکات حقوقی حائز اهمیت در حوزه کسب و کار توجه به مقوله انحلال شرکت‌ها بخصوص انحلال شرکت سهامی خاص و قواعد و مقررات موجود در این زمینه است. در واقع باید اشاره کرد که فرآیند تاسیس یک شرکت به مراتب از فرآیند انحلال آن آسان‌تر می‌باشد ولی با این وجود گاها دیده می‌شود که افراد بدون توجه به آینده یک شرکت در مسیر ثبت قرار می‌گیرند و به همین دلیل بعدها در فرآیند انحلال که زمان‌بر و هزینه‌بر است، به مشکلات عدیده‌ای برمی‌خورند.
راه‌اندازی یک کسب و کار یک تجربه بسیار غنی می‌باشد. با این وجود گاهی این امر ضروری به نظر می‌رسد که به حیات کسب و کار پایان داده شود. این امر دلایل متنوعی می‌تواند داشته باشد. از جمله اینکه گاهی برخی از کسب و کارها شکست می‌خورند، برخی ادغام می‌شوند، در برخی از آن‌ها افراد بازنشستگی یا انتقال به یک کسب و کار دیگر را انتخاب می‌کنند و گاهی برخی به جهت اختلاف نظرهایی که با سایر شرکا دارند از کسب و کار خارج می‌شوند و ممکن است به این شکل به حیات آن خاتمه دهند.
انحلال در واقع فرآیند به پایان رساندن کسب و کار و تقسیم دارایی‌های آن در میان متقاضیان می‌باشد. این امر زمانی اتفاق می افتد که شرکت ورشکست شده و قادر به انجام تعهداتی که موعد آن‌ها فرا رسیده است نمی‌باشد. وقتی عملیات شرکت به پایان می‌رسد، دارایی‌های باقی مانده برای پرداخت در برابر بدهی‌ها و به سهامداران براساس میزان سهم هر یک از آن‌ها به کار گرفته می‌شوند.
زمانی که فرآیند انحلال تکمیل می‌شود، کسب و کار دیگر وجود خارجی ندارد ولی زمانی که شرکت دچار ورشکستگی شود بدهی‌های شرکت همچنان پا بر جاست.
فرآیند انحلال در شرکت‌هایی با مالکیت شخصی به مراتب آسان‌تر از شرکت‌های با مسئولیت محدود و سهامی خاص است زیرا در شرکت‌های با مالکیت شخصی رضایت یک فرد برای انحلال کفایت می‌کند ولی در شرکت‌های مذکور این امر متفاوت است.
پیش از تکمیل فرآیند انحلال بایستی اقداماتی صورت بگیرد:
- حل و فصل تعهدات مالی که اولین قدم آن مسائل مالیاتی است.
- تصفیه بدهی‌های طلبکاران شرکت با اطلاع دادن انحلال شرکت به آن‌ها و تعیین سررسیدی برای پرداخت بدهی‌های آنان
- تقسیم دارایی‌های باقی مانده براساس درصد سهم هر یک از افراد میان آن‌ها و این تقسیم دارایی در واقع خاتمه فرآیند انحلال می‌باشد.
انحلال در شرکت‌های سهامی خاص
از آن جایی که شرکت سهامی خاص رایج‌ترین نوع تشکیل و ثبت شرکت در ایران می‌باشد و مقررات ثبت آن در که قبلا در مطلبی با عنوان انواع ثبت شرکت به آن پرداخته شده و آورده شده است، در این جا برآنیم تا در مورد انحلال این دسته از شرکت‌ها و مقررات حاکم بر آن‌ها صحبت کنیم.
مطابق ماده ۱۹۹ قانون تجارت شرکت سهامی در موارد زیر منحل می شود:
۱- وقتی که شرکت موضوعی را که برای آن تشکیل شده است انجام داده یا انجام آن غیر ممکن شده باشد.
۲- در صورتی که شرکت برای مدت معین تشکیل گردیده و آن مدت منقضی شده باشد مگر اینکه مدت قبل از انقضا تمدید شده باشد.
۳- در صورت ورشکستگی
۴- در هر موقع که مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام به هر علتی رای به انحلال شرکت بدهد.
۵- در صورت صدور حکم قطعی دادگاه
با دقت در این ماده می‌توان دریافت که به طور کلی دو گزینه برای انحلال شرکت‌های سهامی خاص وجود دارد که بدین صورت دسته‌بندی می‌شوند.
درخواست انحلال از طریق شرکت ( مجمع عمومی فوق العاده )
در واقع اولین قدم برای انحلال شرکت تصویب قطع‌نامه در مجمع عمومی فوق العاده شرکت است. مطابق مواد ۸۳، ۸۴ و ۸۵ قانون تجارت هر گونه تغییر شیوه انحلال شرکت تحت صلاحیت منحصربه فرد مجمع عمومی فوق العاده قرار می‌گیرد. در جلسه عمومی فوق العاده، حضور دارندگان بیش از پنجاه درصد سهامی که حق رای دارند لازم است. قطعنامه‌های تصویب شده در مجمع عمومی فوق العاده زمانی که با اکثریت دو سوم کسانی که در جلسه حضور دارند، تصویب می شوند، اعتبار دارند.
درخواست انحلال از طریق دادگاه
مطابق ماده ۲۰۱ در موارد زیر هر ذی نفع می تواند انحلال شرکت را از دادگاه بخواهد:
۱- در صورتی که تا یک سال بعد از به ثبت رسیدن شرکت هیچ اقدامی جهت انجام موضوع آن صورت نگرفته باشد و نیز در صورتی که فعالیت‌های شرکت در مدت بیش از یک سال متوقف شده باشد.
۲- در صورتی که مجمع عمومی سالانه برای رسیدگی به حساب‌های هر یک از سال‌های مالی تا ده ماه از تاریخی که اساسنامه معین کرده است تشکیل نشده باشد.
۳- در صورتی که سمت تمام یا بعضی از اعضای هیئت مدیره و همچنین سمت مدیر عامل شرکت طی مدتی زائد بر شش ماه بلامتصدی مانده باشد.
۴- در مورد بندهای ۱ و ۲ ماده ۱۹۹ در صورتی که مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام جهت اعلام انحلال شرکت تشکیل نشود و یا رای به انحلال شرکت ندهد.
امور تصفیه با مدیران شرکت است مگر اینکه اساسنامه یا مجمع عمومی فوق العاده‌ای که رای به انحلال می‌دهد ترتیب دیگری را مقرر نماید.
مطابق ماده ۲۲۳ آن قسمت از دارایی نقدی شرکت که در مدت تصفیه مورد احتیاج نیست، بین صاحبان سهام تقسیم می‌شود به شرط آن‌که حقوق بستانکاران ملحوظ و معادل دیونی که هنوز موعد تادیه آن نرسیده است موضوع شده باشد.
مطابق ماده ۲۲۴ پس از ختم تصفیه و انجام تعهدات و تادیه کلیه دیون، دارایی شرکت بدوا به مصرف بازپرداخت مبلغ اسمی سهام به سهامداران خواهد رسید و مازاد به ترتیب مقرر در اساسنامه شرکت و در صورتی که اساسنامه شرکت ساکت باشد به نسبت سهام میان سهامداران تقسیم خواهد شد.
مطابق ماده ۲۲۵ تقسیم دارایی شرکت بین صاحبان سهام خواه در مدت تصفیه و خواه پس از آن ممکن نیست مگر آن‌که شروع به تصفیه و دعوت از بستانکاران قبلا سه مرتبه و هر مرتبه به فاصله یک ماه در روزنامه رسمی و روزنامه کثیر الانتشاری که اطلاعیه‌ها و آگهی‌های مربوط به شرکت در آن درج می‌گردد آگهی شده و لااقل شش ماه از تاریخ انتشار اولین آگهی گذشته باشد.
شخصی که متقاضی انحلال است می‌تواند از میان سهامداران و یا شخصی خارج از شرکت باشد.
در نهایت اینکه انحلال مادامی که به ثبت نرسیده و اعلان نشده باشد، نسبت به اشخاص ثالث بلااثر است.
سخن پایانی
نکات مذکور از مهم‌ترین مقررات انحلال شرکت‌های سهامی هستند. اگر در مسیر انحلال شرکت قرار دارید و یا می خواهید در مورد فرآیند انحلال شرکت‌ها نکاتی را از ابتدا بدانید کارشناسان حقوقی مجرب وینداد در کنار شما هستند و می توانید از خدمات مشاوره رایگان بهره بگیرید.
