با توجه به ماهیت حقوق رقابت و دلیل وجودی آن یعنی جلوگیری از انحصار و لزوم نظارت بر بنگاه‌های اقتصادی از یک طرف و هدف مالکیت فکری مبنی بر حمایت از حقوق انحصاری ناشی از مالکیت فکری، موضوع تعارض یا تعامل احتمالی این دو حوزه همیشه موضوع بحث بوده است. در این نوشتار قصد داریم پس از آشنایی با مفهوم حقوق رقابت و مالکیت فکری، ارتباط آن‌ها را با یکدیگر بررسی کنیم.
حقوق رقابت چیست؟
حقوق رقابت مربوط به قوانینی است که از رقابت آزاد در فعالیتهای تجاری و اقتصادی حمایت و از شکلگیری انحصار در این نوع فعالیتها جلوگیری میکند. فلسفه آن، ایجاد فضای رقابتی و بستر مناسب برای شکلگیری رقابت بین فعالان اقتصادی است که می‌تواند از طریق کاهش قیمت محصولات و خدمات و افزایش کیفیت آن‌ها محقق شود.
در حقوق ایران نیز موضوع رقابتی شدن فعالیتهای تجاری و اقتصادی، در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب ۱۳۷۹ برای اولین بار مطرح شد. فصل چهارم قانون رقابت از ماده ۲۸ تا ۳۵ با عنوان تنظیم انحصارات و رقابتی کردن فعالیتهای اقتصادی مربوط به حقوق رقابت است. بعد از تمام شدن مهلت اجرای قانون برنامه سوم، در سال ۱۳۸۳ قانون پنج ساله چهارم به تصویب رسید. در فصل سوم این قانون با عنوان رقابت‌پذیری اقتصاد، موضوع رقابتی کردن اقتصاد ملی و لغو اقتصاد در ۶ ماده مورد بررسی قرار گرفت.
مبنای حقوق رقابت را به طور کلی، پذیرش ضرورت دخالت دولت در بازار برای جلوگیری از اعمال و فعالیتهای ضد رقابتی و همچنین افزایش تولید و سطح کیفیت تولید، توزیع عادلانه ثروت و در نهایت کارایی بیشتر اقتصادی است.
ارتباط حقوق رقابت و مالکیت فکری
حقوق رقابت و مالکیت فکری در اصل با هدف رفع کاستیهای بازار و همچنین افزایش رفاه اقتصادی و اجتماعی مصرفکننده به وجود آمدهاند.
حقوق رقابت یکی از ابزارهای اصلی دولت برای رفع انحصار در تجارت و بازار است. با این حال، در توسعه‌یافته‌ترین و پیشرفته‌ترین کشورهای جهان نیز، دولت ناچار می‌شود در مواردی از حقوق انحصاری نیز حمایت کند. یکی از اصلی‌ترین مثال‌ها در این حوزه، مالکیت معنوی است که به دلیل حمایت از خلاقیت‌های فکری و سرمایه‌گذاری در این خصوص، ترجیح دولت بر کنار گذاشتن رقابت و اعطای انحصار است.
در حوزه حقوق مالکیت فکری، ایجاد رفاه برای مصرفکننده از روش افزایش نوآوری‌ها و ابداعات و ایده‌های جدید است. در این روش، هدف این است که محصولات در نهایت به دلیل همین نوآوری‌ها با قیمت پایین‌تر و کیفیت بالاتر به مصرفکننده برسند.
توجه داشته باشید که هر دو دسته قوانین برای حمایت از حقوق مصرفکننده و پدیدآورنده اثر تدوین شده‌اند. در نتیجه توجه به مالکیت فکری و کپی رایت در کسب و کارها می‌تواند علاوه‌بر حفظ سرمایه، باعث بازیابی درآمدهای زیادی شود.
روش‌های تعامل حقوق رقابت و مالکیت فکری
باید به این نکته توجه کرد که این نوع انحصار ناشی از حقوق مالکیت معنوی نباید به هیچ وجه، به خطر افتادن منافع مصرفکننده و اصلی‌ترین اهداف حقوق رقابت را منجر بشود. به طور خلاصه اینکه صاحبان حقوق مالکیت فکری نباید از حقوق خود سوءاستفاده کنند.
با توجه به این موارد عنوان شده، مشخص می شود که دولت باید با ابزارهای مناسب شرایط ارتباط موثر این دو دسته از حقوق را میسر کند. این ابزارها، سیاست‌گذاری‌ها و مقررات مخصوص تعامل بین حقوق رقابت و حقوق مالکیت فکری هستند.
بنابراین می‌توان به طور خلاصه این گونه نتیجه‌گیری کرد که علیرغم ضرورت حمایت دولت در حوزه مقررات مالکیت فکری، همواره باید به ارتباط موثر این دسته آن با حقوق رقابت توجه کرده و دقت شود که حوزه حقوق انحصاری مالکیت فکری در عمل منجر به مانعی برای رفاه مصرفکننده نشده و بازار رقابتی را از مسیر خود منحرف نکند.
جمع‌بندی
حقوق مالکیت فکری و موضوعات مرتبط با آن اهمیت زیادی دارد و همچنین دعاوی مطرح شده در این زمینه بسیار پیچیده و چند وجهی است. در همین راستا پرداختن به حقوق مالکیت فکری و مباحث مرتبط با آن نیاز به تخصص کافی دارد. تیم مشاوره حقوقی وینداد متشکل از وکلای پایه یک دادگستری و کارشناسان حقوقی مجرب در زمینه‌ی حقوق مالکیت فکری خدمات حقوقی ویژه‌ای به شما ارائه خواهد داد.
سوالات متداول
حقوق رقابت و مالکیت فکری چه ارتباطی با هم دارند؟
هر دو موضوع در اصل با هدف رفع کاستیهای بازار و افزایش رفاه اقتصادی و اجتماعی مصرفکننده به وجود آمدهاند.
حقوق رقابت چیست؟
حقوق رقابت مربوط به قوانینی است که از رقابت آزاد در فعالیتهای تجاری و اقتصادی حمایت و از شکلگیری انحصار در این نوع فعالیتها جلوگیری میکند.
