قرارداد آتی چیست؟ + کاربردهای قراردادهای آتی

قرارداد آتی اصطلاحی است که در بسیاری از بازارهای مالی و اقتصادی سراسر جهان به وفور شنیده می‌شود و در نظام اقتصادی کشورهای مختلف، نقش‌آفرینی مهمی انجام می‌دهد. مفهوم قرار‌د‌ا‌د آ‌تی در حقوق ایران و فضای کسب‌وکارها نیز برای برخی افراد تا حدودی آشنا است و رفته‌رفته نیز به سمت رواج بیشتر در حال حرکت است.
ما در این مطلب از مجله حقوقی وینداد قصد داریم به مفهوم قرارداد آتی، کاربردها نکات حقوقی و مزایای آن بپردازیم.

با ما همراه باشید.

نگاهی به مفهوم قرارداد آتی

در قراردادهای خرید و فروش متداول و معمول دنیای حقوق، آنچه اتفاق می‌افتد این است که طرفین یک قرارداد، توافق می‌کنند که با امضای قرارداد، بها و مال مورد معامله را در همان لحظه به یکدیگر منتقل کنند و در واقع معامله را تمام کنند. اما قراردادهای آتی تفاوت بخاصی با این دسته قراردادهای رایج دارند.

اصطلاح Futures Contract، که در فارسی به قرارداد آتی یا قرارداد آینده مشهور است، قراردادی است که مطابق آن طرفین یک معامله، توافق می‌کنند که در ازای قیمتی که هم‌اکنون مشخص می‌کنند، مقدار خاصی از یک کالا را در آینده معامله کنند.

شاید بتوان برای تقریب ذهن درباره قراردادهای آتی، تا حدی به قراردادهای پیش‌فروش و ماهیت خاص آنها نیز اشاره کرد.

وجه متمایز و خاص قرار‌داد آتی در این است که طرفین در لحظه امضا، انجام تعهد خرید و فروش با قیمت و شرایط ثابت و معین را به زمانی خاص در آینده موکول می‌کنند.

از منظری حقوقی، قالب قراردادهای آتی، قرارداد صلح است که مطابق آن فروشنده تحویل کالا با قیمت مورد توافق در زمان تنظیم قرا‌رداد آتی را در آینده تضمین می‌کند.

لازم به ذکر است که در زمان تنظیم قرارداد آتی، غالبا مبلغی خاص به عنوان ضمانت انجام تعهدات طرفین (به خصوص فروشنده) در اختیار خریدار و یا شخص ثالثی (به عنوان امین) قرار می‌گیرد تا از اختلافات قراردادی آتی نیز پیشگیری شود.

کاربردهای قراردادهای آتی

قراردادهای آتی، قابلیت استفاده در زمینه‌های متعددی را دارند. برای فهم بهتر، می‌توان گفت که کاربردهای قرارد‌اد آتی قابلیت دسته‌بندی به دو نوع را دارند:

۱) قرارداد آتی اموال غیرمادی

شاخص‌ترین مثال قراردا‌د آتی در اموال غیرمادی، خرید و فروش سهام در بازار بورس است. به طور کلی قرارداد سهام، یکی از متداول‌ترین مصادیق قرارداد آتی در حقوق ایران است که مطابق دستورالعمل معاملات قرار‌داد آتی در بورس اوراق بهادار، به رسمیت شناخته شده است.

۲) قرارد‌اد آتی کالاهای مادی و ملموس

قراردادهای آتی می‌توانند درباره موضوعاتی با ماهیت مادی نیز تنظیم شوند. در حال حاضر، قرارداد آتی سکه و زعفران در نظام حقوقی ایران تا حد زیادی پذیرفته شده است و قابلیت استفاده دارد.

قراردادهای آتی در حوزه‌های کشاورزی (خرید و فروش میوه و گندم و…)، نفت خام و گاز طبیعی و… نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند.

مصداقی از قرارداد آتی

برای فهم بهتر قرار‌د‌‌ا‌د آتی به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید یک کشاورز که تخصص در کشت زعفران دارد، در خرداد ماه هر سال، در حدود دویست کیلو زعفران کشت می‌کند. حال خریداری وجود دارد که مایل است در دی ماه، صد کیلو از محصول زعفران کشاورز برای ۶ ماه بعد (خرداد) را خریداری کند.

در این زمان خریدار می‌تواند با تنظیم قرارداد آتی زعفران، فارغ از نوسانات بازار زعفران و تغییرات قیمت زعفران ، قیمت هر کیلوگرم زعفران را یک میلیون تومان تعیین کند و مطابق قرارداد، فروشنده را متعهد کند که تا ۶ ماه بعد (خرداد ماه)، محموله زعفران را به قیمت مشخص شده در قرارداد به وی تسلیم کند

مزایای قراردادهای آتی

قراردادهای آتی مزایای اقتصادی زیادی هم برای خریدار و هم فروشنده به دنبال دارد. همانطور که بحث شد، خریدار می‌تواند با تحلیل درست بازار، به راحتی از طریق قراردادهای آتی، سود تجاری بالایی کسب کند و از نوسانات قیمت‌ها در امان باشد.

به طور مثال اگر خریدار نفت خام بتواند با تحلیل درست بازار انرژی نتیجه بگیرد که قیمت نفت در ۶ ماه آینده افزایش چشمگیری خواهد داشت، می‌تواند با تنظیم قرارداد آتی با فروشندگان نفت، سود اقتصادی قابل توجهی نصیب خود کند.

در واقع قرارداد آتی می‌تواند امکان کسب سود برای خریدار را حتی با داشتن سرمایه کم و ناکافی نیز مهیا کند.

فروشندگان نیز می‌توانند با اطمینان از حاشیه سود مشخص و معین خود، نسبت به کاهش قیمت‌ها یا افت بازار، امنیت اقتصادی بالایی کسب کنند و همواره از داشتن مشتری و نقدینگی بالا اطمینان حاصل کنند.

لازم به ذکر است که رواج قراردادهای آتی می‌تواند در نهایت به نفع جامعه نیز باشد چرا که این قراردادها، تا حد زیادی به تعادل بازار و جلوگیری از نوسانات و افزایش قیمت‌ها کمک می‌کنند.

درباره قراردادهای آتی سوالی دارید؟

در این مطلب کوشیدیم تا موضوع قراردادهای آتی در نظام حقوقی ایران را بررسی کنیم. هر چند بسیاری از نکات قرارداد آتی در این مطلب پوشش داده شد اما نباید از یاد برد که اصولا تنظیم قرارداد حقوقی، موضوعی تخصصی است و به همین دلیل تنظیم قراردا‌د آتی نیز پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.

به همین خاطر پیشنهاد می‌کنیم اگر درباره مفاهیم مطرح شده در این مطلب نیاز به مشاوره حقوقی دارید یا نیاز به تنظیم قرارداد آتی در حوزه‌های مختلف دارید، از دانش و تجربه تیم حقوقی وینداد بهره‌مند شوید.