تنظیم قرارداد دارای پیچیدگی‌های فراوانی است و ما همواره افراد را از تنظیم قراردادها بدون مشورت با افراد کاردان و ماهر نهی می‌کنیم. بند فورس ماژور در قرارداد یکی از موارد است که ممکن است مانع اجرای قرارداد شود یا اجرای آن را به تأخیر بیندازد در نتیجه اهمیت فراوانی دارد.
در این مقاله قصد داریم شما را با بند فورس ماژور در قرارداد، مصادیق آن و جایگاه آن در حقوق ایران آشنا کنیم.
فورس ماژور چیست؟
فورس ماژور شرطی است که در قراردادها برای رفع مسئولیت از اشخاص در زمان وقوع فجایع طبیعی و غیرقابل اجتنابی که انتظار وقوع آنها وجود ندارد و وقوع آن طرفین قرارداد را از انجام تعهدات باز می‌دارد، درج می‌شود.
فورس ماژور یک اصطلاح فرانسوی است. رویدادهایی مثل سیل و زلزله و طوفان که انسان‌ها از پیش بینی کامل آنها ناتوان هستند و رویدادهایی که تا حدی مربوط به اعمال انسان‌ها هستند مثل جنگ‌ها از مصادیق فورس ماژور محسوب می‌شوند. به طور کلی باید رویدادهایی غیرقابل پیش‌بینی و اجتناب‌ناپذیر باشند.
فورس ماژور عموماً شامل مواردی است که خارج از کنترل است پس بنابراین شامل موارد زیر نمی‌شود:
- مواردی که یک طرف در انجام تعهدات خود کوتاهی کرده باشد در حالی که توانایی انجام آن را داشته باشد.
- اتفاقاتی که به طور معمول و طبیعی رخ می‌دهند. این موارد باید با توجه به شرایط ارزیابی شوند.
بند فورس ماژور در قراردادها
برای اعمال فورس ماژور در هر موقعیتی به جای توجه به مفاهیم کلی آن به قانون حاکم بر قرارداد و مفاد بند فورس ماژور توجه می‌شود. در قراردادها اغلب موارد فورس ماژور را در یک بند تعیین می‌کنند. بنابراین، مسئولیت بر اساس قرارداد تعیین می‌شود.
بند فورس ماژور در قرارداد ، به ویژه قراردادی طولانی مدت، بسیار مهم است. زیرا یک طرف را از تعهد تحت قرارداد خلاص می‌کند یا آن تعهد را به حالت تعلیق در می‌آورد. پس توجه به اصول قرارداد نویسی در اینجا بسیار مهم است.
یک رویداد یا شرایط فورس ماژور، می‌تواند منشأ اختلاف نظرهای زیادی در مذاکره یک قرارداد باشد و یک طرف باید به طور کلی در برابر هرگونه تلاش طرف مقابل برای گنجاندن چیزی که اساساً منطقی نیست مقاومت کند. نتیجه آن مذاکره البته به قدرت چانه زنی نسبی طرفین بستگی دارد.
مصادیق فورس ماژور در قراردادها
به دلیل تفاسیر متفاوت از فورس ماژور در سیستم‌های حقوقی، معمولاً قراردادها شامل تعاریف خاصی از فورس ماژور، به ویژه در سطح بین‌المللی می‌شوند.
برخی از سیستم‌ها فورس ماژور را به یک فعل خدا محدود می‌کنند (مانند سیل، زلزله، طوفان، و غیره) و نقص‌های انسانی یا فنی (مانند اعمال جنگ، فعالیت‌های تروریستی، اختلافات کاری، یا قطع یا از کار افتادن برق یا سیستم‌های ارتباطی) را در نظر نمی‌گیرند. حتما از لحاظ اصول قرارداد نویسی به ایجاد تمایز بین فعل خداوند و سایر اشکال فورس ماژور توجه داشته باشید.
هنگامی که یک رویداد در محدوده بند فورس ماژور قرار بگیرد و یک رویداد مانع از اجرا شود تنها راه باقی‌مانده در دسترس طرفین این است که قرارداد را خاتمه بدهند.
طرفین می‌توانند از همه گیری COVID-19 به عنوان یک فورس ماژور برای رهایی از مسئولیت قراردادی استفاده کنند با استفاده از این که یک رویداد غیر قابل پیش بینی است، خارج از کنترل طرفین است که عملکرد را غیرممکن یا غیرعملی می کند.
قوانین ایران راجع به فورس ماژور
در حقوق ایران در ماده ۲۲۷ قانون مدنی مقرر شده است که:« متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت می‌شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده است که نمی‌توان مربوط به اونمود.»
همچنین در ماده 229 این قانون نیز مقرر شده است:« اگر متعهد به‌واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تأدیه خسارت نخواهد بود.»
در حقوق ایران از این بند به عنوان قوه قهریه یاد می‌شود و طبق ماده ۲۲۷ باید این قوه قهریه خارجی باشد، وفق ماده ۲۲۹ باید غیر قابل دفع باشد و ویژگی آخر این است که یک اتفاق غیر قابل پیش بینی محسوب شود. گاهی فورس ماژور به علت وجود مانع‌هایی از طرف دولت، توسط قانون یا حکم قضایی به وجود می‌آید.
در قانون مدنی قوه قاهره حادثه‌ای خارجی وغیرقابل دفع محسوب می‌شود. اگر یک طرف قرارداد به علت پایین بودن اطلاعات و سهل‌انگاری نتواند وقوع یک حادثه را پیش بینی کند این از مصادیق قوه قاهره محسوب نمی‌شود.
بحثی که در کشور ما مبتلا به می‌باشد تحریم‌ها هستند. در این خصوص باید بدانید، در صورتی که تحریم‌ها اجرای قرارداد را غیرممکن کنند قوه قاهره محسوب می‌شود البته توجه داشته باشید که ویژگی غیرقابل پیش‌بینی بودن در این مورد مهم است یعنی اگر در زمان تحریم قراداد منعقد می‌کنید یا پیش بینی می‌کنید که تحریمی در آینده در حال رخ دادن است، این‌ها از مصادیق قوه قاهره محسوب نمی‌شود.
قوه قاهره از لحاظ زمانی دو حالت دارد. اول اینکه دائمی باشد و شرایط هیچ گاه تغییر نکند، در اینجا تعهد کلا از بین می‌رود و طرفین ملزم به انجام تعهدات خود نیستند اما در صورتی که شرایط موقت باشد، اجرای تعهد تا زمان رفع مانع تعلیق خواهد شد و طرفین وقت بیشتری برای اجرای تعهدات خود خواهند داشت.
کلام آخر
در این مقاله سعی کردیم شما را با بند فورس ماژور در قرارداد، مصادیق آن و قوانین ایران در این زمینه آشنا کنیم. همان طور که می‌دانید بند فورس ماژور بخش مهمی از یک قرارداد را تشکیل می‌دهد و بدون تسلط به اصول قرارداد نویسی افراد قادر نیستند در یک قرارداد خوب را آماده کنند.
پیشنهاد تیم وینداد به شما این است که برای دریافت قراردادهای مورد نظر خود به بانک نمونه قرارداد وینداد مراجعه نمایید همچنین می‌توانید تنظیم قرارداد های خود را به متخصصان وینداد بسپارید.
لطفاً سؤالات و نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید و برای خواندن مطالب بیشتر به مجله وینداد مراجعه نمایید.
