جرایم رایانه‌ای از جمله جرایمی هستند که در بستری مجازی به وقوع می‌پیوندند و نظام حقوقی خاص خود را دارا هستند. در حقوق ایران نیز قوانین و مقرراتی مرتبط با این جرایم وجود دارند که تعاریف، مصادیق و همچنین مجازات‌های این جرایم را تعیین کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین جرایم رایانه‌ای، جرم شنود غیرمجاز است که در این مطلب وینداد قصد داریم به مصادیق و مجازات آن بپردازیم و برخی ابهامات حول این جرم را تا حد ممکن رفع کنیم. با ما همراه باشید.
جرایم رایانه‌ای چه جرایمی هستند؟
جرایم رایانه‌ای شامل جرایمی هستند که در بستری مجازی و با استفاده از وسایل دیجیتال، مانند رایانه یا تلفن همراه اتفاق می‌افتند. اکثر این جرایم اصولا مصادیق همان جرایم سنتی هستند که در هر محیطی امکان وقوع دارند اما مکان و وسیله وقوع آنها متفاوت است اخلال در داده‌ها (هک)، سرقت رایانه‌ای، جعل رایانه‌ای، کلاهبرداری رایانه‌ای، هتک حیثیت در فضای مجازی، نشر اکاذیب و شنود غیرمجاز از مصادیق مهم و متداول جرایم رایانه‌ای که در قوانین نیز تا حدودی به هر یک اشاره شده است.
در ادامه به موضوع شنود غیرمجاز به عنوان مصداقی از جرایم رایانه‌ای می‌پردازیم و به برخی ابهامات موجود درباره این جرم پاسخ می‌دهیم.
منظور از شنود غیرمجاز چیست؟
برای درک مفهوم شنود غیرمجاز در بستر جرایم رایانه‌ای، بایستی به قانون جرایم رایانه‌ای رجوع کرد. این قانون در ماده ۲ به موضوع شنود غیرمجاز اشاره می‌کند:
هر کس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
نکته مهم آن است که نباید تصور کرد منظور از شنود غیرمجاز صرفا گوش دادن به مکالمات صوتی خصوصی اشخاص است، بلکه شنود غیرمجاز می‌تواند شامل هر نوع پیام خصوصی از قبیل محتوای صوتی، تصویری (عکس) یا نوشتاری (پیامک، ایمیل، پیام‌های خصوصی شبکه‌های اجتماعی و…) باشد و صرفا شنود محتوای خصوصی بدون رضایت فرد می‌تواند مصداق این جرم باشد.
آیا برای تحقق جرم شنود غیرمجاز، کسب منافع مادی اهمیت دارد؟
مطابق مفهوم ذکر شده در ماده فوق‌الذکر، شنود غیرمجاز، از مصادیق جرایم علیه محرمانگی است و صِرف انجام آن، حتی بدون وجود منافع مادی و یا تصاحب سایر امتیازات، جرم تلقی می‌شود چرا که قانون‌گذار درباره شرایط تحقق این جرم، اشاره‌ای به لطمه به اموال یا حیثیت افراد نکرده است.
آیا جرم شنود غیرمجاز شامل شنود پیام‌های موجود و دریافت شده افراد هم است؟
نکته بسیار مهمی که باید در خصوص جرم شنود غیرمجاز در نظر گرفت این است که این جرم در صورتی محقق می‌شود که بدون رضایت فرد، محتوای در حال انتقال شنود شود.
یعنی به طور مثال اگر فردی به سراغ سیستم رایانه شخصی برود و گفتگوهای موجود در نرم‌افزار تلگرام رایانه فرد را بدون رضایت وی بخواند، مرتکب جرم شنود غیرمجاز نشده است زیرا پیام‌ها به مقصد (تلگرام فرد مذکور) رسیده‌اند و جرم شنود غیرمجاز معطوف به پیام‌های در حال انتقال است که در این فرض به وقوع نپیوسته است.
آیا شنود غیرمجاز جرمی مرتبط با مقامات دولتی است؟
ممکن است این تصور وجود داشته باشد که شنود غیرمجاز جرمی است علیه مقامات دولتی و درباره اطلاعات حساس و امنیتی مصداق دارد و یا منظور جرمی است که مرتکبان آن مقامات دولتی هستند، اما باید توجه داشت که شنود غیرمجاز جرمی است که ممکن است علیه و یا توسط شهروندان عادی نیز اتفاق بیافتد و هر کس فارغ از سمت و مقام خود ممکن است مرتکب یا قربانی این جرم شود.
البته نباید فراموش کرد که گاهی ممکن است شنود مکالمات افراد به حکم دادگاه و بر اساس تشخیص قاضی و با مجوز قانونی صورت بگیرد که در این حالات استثنایی، مصداقی برای جرم شنود غیرمجاز وجود ندارد.
مجازات قانونی جرم شنود غیرمجاز چیست؟
برای آنکه مجازات شنود غیرمجاز را بررسی کنیم باید بین دو حالت متفاوت از این جرم تمایز قائل شویم که در دو قانون مختلف از مقررات حقوقی ایران به آن اشاره شده است.
در حالت اول، مطابق ماده ۵۸۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، ممکن است شنود غیرمجاز توسط فردی اتفاق بیافتد که از مقامات و مامورین دولتی است. مجازات این حالت، می‌تواند حبس از یک تا سه سال و یا جزای نقدی از ششصد هزار تومان یک میلیون و هشتصد هزار تومان باشد.
در حالت دوم که مصداق مورد نظر قانون جرایم رایانه‌ای است، مجازات حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از یک میلیون تومان تا چهار میلیون تومان، در انتظار مجرمانی است که اقدام به شنود غیرمجاز می‌کنند.
به بیان دیگر مجازات مورد نظر قانون مجازات اسلامی، صرفا مربوط به شنود غیرمجاز توسط مقامات دولتی است و مجازات مندرج در قانون جرایم رایانه‌ای مربوط به افرادی است که شنود غیرمجاز انجام می‌دهند و از دایره مقامات دولتی نیز خارج هستند و شهروندان عادی یک جامعه محسوب می‌شوند.
نقش وکیل و مشاور حقوقی در پیگیری جرم شنود غیرمجاز چیست؟
اصولا رسیدگی به جرایم رایانه‌ای به دلیل طبیعت خاص خود، نیازمند اطلاعات بروز و مرتبط با حوزه سایبری است. به همین خاطر افرادی که به نوعی قربانی جرم شنود غیرمجاز شده‌اند نیاز دارند تا با استفاده از راهنمایی‌های وکلای حوزه فضای مجازی، اقدام به اثبات جرم و جمع‌آوری ادله اثبات دعوی کنند. ما در وینداد با داشتن تیمی مجرب از وکلا و کارشناسان حقوقی فضای مجازی، آمادگی لازم برای انواع پیگیری‌های حقوقی مرتبط با جرم شنود غیرمجاز را داریم و می‌توانیم در راه حفظ و حراست اطلاعات خصوصی‌تان همراه شما باشیم.
