جرم جعل یکی از رایج‌ترین جرایمی است که در نظام‌های کیفری همه کشورها به آن توجه شده است و سعی شده است تا حد ممکن با آن مبارزه شود. به این جرم در قانون مجازات اسلامی ایران نیز پرداخته شده است و در واقع شکل سنتی آن جرم‌انگاری شده است. با این وجود امروزه با جرایمی سروکار داریم که با مفاهیم سنتی جرم تفاوت دارند. این جرایم اصطلاحا جرایم رایانه‌ای نام دارند و جرم جعل رایانه‌ای هم از مصادیق این دسته‌بندی محسوب می‌شوند.
در این مطلب وینداد قصد داریم تا به مفهوم جعل رایانه‌ای، مصادیق و مجازات‌های در نظر گرفته برای آن اشاره کنیم. با ما همراه باشید.
منظور از جرایم رایانه‌ای چیست؟
جرایم رایانه‌ای، آن دسته جرایمی هستند که بستر وقوع آنها و ابزار ارتکاب آنها سیستم‌های دیجیتال مانند رایانه هستند. با این وجود نباید فراموش کرد که این جرایم هر چند در برخی ابعاد متفاوت هستند اما به لحاظ موضوعی غالبا در امتداد جرایم سنتی قرار می‌گیرند. مانند جرم کلاهبرداری، سرقت، جعل، شنود غیرمجاز و… که علاوه بر وقوع آنها در بستر سنتی جامعه، مصداق رایانه‌ای نیز دارند.
در ادامه به جرم جعل رایانه‌ای می‌پردازیم.
منظور از جعل رایانه‌ای چیست و چه تفاوتی با جعل سنتی دارد؟
برای آنکه مفهوم جعل رایانه‌ای به خوبی روشن شود، ضروری است تا نوعی مقایسه ما بین جعل رایانه‌ای و جعل سنتی انجام شود.
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی جرم جعل و تزویر سنتی را اینگونه تعریف کرده است:
جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن‌یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
در خصوص جرم جعل رایانه‌ای نیز، ماده ۶ قانون جرایم رایانه‌ای اظهار می‌دارد:
هر کس به طور غیرمجاز مرتکب اعمال زیر شود، جاعل محسوب … می‌شود:
الف) تغییر یا ایجاد داده‌های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده به آنها.
ب) تغییر داده‌ها یا علائم موجود در کارت‌های حافظه یا قابل پردازش در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا تراشه‌ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده‌ها یا علائم به آنها.
به نظر می‌رسد تفاوت مهم مصادیق سنتی و رایانه‌ای جرم جعل، در این نکته است که در جعل رایانه‌ای عمل جعل نسبت به داده‌ها (اطلاعات) انجام می‌شود که مفاهیمی دیجیتال هستند.
در ادامه به مهم‌ترین نکات جرم جعل رایانه‌ای اشاره می‌کنیم.
جرم جعل رایانه‌ای چه نکاتی دارد؟
نکته اول، مطابق تعریف ارائه شده در قانون جرایم رایانه‌ای، جرم جعل رایانه‌ای با افعال مثبت مانند «تغییر دادن» و «وارد کردن» تعریف شده است که نمایانگر این نکته است که جعل رایانه‌ای صرفا با انجام فعل (فعل مثبت) محقق می‌شود و با عدم انجام فعل (ترک فعل) نمی‌توان این جرم را محقق دانست. مثلا اگر یک حسابدار به دلیل مشغله کاری فراموش کند برخی اطلاعات و داده‌های شرکت را در سیستم رایانه‌ای وارد کند، جرم جعل رایانه‌ای اتفاق نیفتاده است.
نکته دوم، این است که در تعریف ارائه شده، به اصطلاح «قابل استناد» اشاره شده است که به نظر می‌رسد منظور قانون‌گذار از این عبارت، شرط وجود ارزش خاص آن داده‌ها باشد. یعنی جرم جعل زمانی اتفاق می‌افتد که داده‌های تغییر یافته، ارزشی قابل استناد باشند که در پی جعل آنها، صاحب اطلاعات متضرر شود. مثلا اگر فردی تصویر یک منظره در یک سیستم رایانه‌ای را دستکاری کند نمی‌توان جرم جعل را محقق دانست زیرا تصویر مذکور فاقد ارزش مادی و قابل استناد است.
نکته آخری که به نظر می‌رسد از متن این ماده قابل برداشت است این است که مرتکب جرم جعل باید با قصدی متقلبانه اقدام به جعل رایانه‌ای کند. مثلا اگر یک شخص به طور غیر عمدی سبب تغییر در داده‌های رایانه‌ای بانک اطلاعاتی سابقه بیمه یک کارمند اداره شود، نمی‌توان جرم جعل رایانه‌ای را به او نسبت داد چرا که این عمل بدون عمد و بدون نیت وارد کردن ضرر به آن شخص انجام شده است.
مجازات جرم جعل رایانه‌ای چیست؟
با نگاهی به ماده ۶ قانون جرایم رایانه‌ای، مجازات جاعل رایانه‌ای حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی دو میلیون تا ده میلیون تومان و یا جمع هر دوی مجازات‌های حبس و جزای نقدی خواهد بود.
منظور از جرم استفاده از محتوای مجعول رایانه‌ای چیست؟
در ماده ۷ قانون جرایم رایانه‌ای، جرم دیگری نیز در ارتباط با جرم جعل رایانه‌ای به رسمیت شناخته شده است که مطابق آن هر کس با آگاهی از جعلی بودن داده‌ها یا کارت‌ها و تراشه‌های موضوع ماده ۶، از آنها استفاده کند، مرتکب جرم استفاده از محتوای مجعول شده است و مجازات‌های مخصوص جعل رایانه‌ای که در ماده ۶ وجود دارد، شامل حال او نیز خواهد شد.
ارتکاب جرم جعل رایانه‌ای توسط کارمندان نیروهای مسلح چه تفاوتی دارد؟
در ماده ۱۳۱ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، به نوعی به جرم جعل رایانه‌ای پرداخته شده است. مطابق این ماده، اگر تغییرات یا حذف و الحاق اطلاعات به طور غیرمجاز توسط نظامیان انجام شود، جرم جعل رایانه‌ای محقق شده است. در خصوص مجازات ارتکاب جعل رایانه‌ای توسط نیروهای مسلح نیاز است تا به ماده ۲۶ قانون جرایم رایانه‌ای نگاه کنیم که در آن شرایط تشدید مجازات برای برخی افراد خاص مانند نظامیان تعیین شده است.
مطابق این ماده اگر نظامیان مرتکب جرایم رایانه‌ای مانند جعل رایانه‌ای شوند، تشدید مجازات حبس یا جزای نقدی تا بیش از دو سوم حداکثر مجازات‌های تعیین شده در ماده ۶ (مربوط به جعل رایانه‌ای) به آنها تحمیل می‌شود.
نیازی به مشاوره حقوقی با کارشناسان حقوقی وکلای دادگستری دارید؟
در این مطلب به موضوع جعل رایانه‌ای اشاره کردیم. اصولا رسیدگی به جرایم رایانه‌ای به دلیل ماهیت خاص خود و قوانین و مقررات به خصوص آنها، نیازمند اطلاعات به‌روز و شناخت دقیق است. بهره‌مندی از راهنمایی‌های یک وکیل دادگستری ماهر در امور حقوق فضای مجازی می‌تواند برای رسیدگی به حقوق قربانیان یا حتی مرتکبان این قبیل جرایم، راه هموارتری را ایجاد کند.
ما در وینداد با ارائه طیف وسیعی از خدمات حقوقی، شامل مشاوره تلفنی، تنظیم اوراق قضایی، رسیدگی به پرونده توسط وکلای دادگستری و… آماده همراهی شما برای حل مشکلات حقوقی هستیم.
