حقوق مالکیت فکری اسرار تجاری چیست و چگونه می‌توان از آن حمایت کرد؟ برای پاسخ یک مثال ساده می‌زنیم.
حتماً برای شما هم تاکنون پیش آمده است که از یک کالا یا خدماتی لذت برده باشید و در عین حال بخواهید از رمز و راز کار سر در بیاورید. به عنوان مثال از طعم غذایی در رستوران خوشتان آمده و ممکن است با سؤال پرسیدن از گارسون یا جستجو در اینترنت به برخی پاسخ‌های مرتبط با سؤال خود برسید ولی مطمئناً شما به همه آنچه که باید بدانید دست پیدا نمی‌کنید. زیرا صاحب آن کالا یا انجام‌دهنده آن خدمات در ایجاد این کالا یا خدمات ابتکاری به کار برده و موفق به کسب رضایت مشتریان خود شده است. این مورد همان اسرار تجاری است که در حقوق مالکیت فکری مورد حمایت قرار گرفته است.
بنابراین از آن‌جایی که حفاظت از اسرار تجاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، در این مقاله، اطلاعاتی در خصوص حقوق مالکیت فکری اسرار تجاری را در اختیار شما قرار می‌دهیم. پس با ما همراه باشید!
اسرار تجاری یا Trade Secrets چیست؟
در یک تعریف ساده می‌توان گفت اسرار تجاری در واقع اطلاعات سری و رموزی در کسبوکار است که شما نمیخواهید رقبا به آن اطلاعات دسترسی پیدا کنند. دایره شمول این اسرار بسیار گسترده بوده و به عنوان نمونه می‌تواند در خصوص نحوه ارائه خدمات، ویژگی کالاهای کسبوکار شما یا برنامه‌ریزی‌های شما برای آینده باشد.
بنابراین در تعریفی کامل‌تر می‌توان اسرار تجاری را شامل کلیه اطلاعاتی دانست که شما در کسبوکار خود از آن استفاده می‌کنید و برای به دست آوردن مزیتی نسبت به سایر رقبا از آن اطلاعات بهره می‌گیرید. این دسته از اسرار در حقوق مالکیت فکری مورد حمایت قرار گرفته است.
ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیکی ایران تعریف کامل‌تری از اسرار تجاری الکترونیکی ارائه می‌دهد:
«اسرار تجاری الکترونیکی داده پیامی است که شامل اطلاعات، فرمول، الگوها، نرم‌افزارها برنامه‌ها، ابزار و روش‌ها، تکنیک‌ها و فرآیندها، تالیفات منتشر نشده، روش‌های انجام تجارت و داد و ستد فنون، نقشه‌ها، فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح‌های تجاری و امثال این‌ها است که به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و در دسترس عمومی قرار ندارند و تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفاظت و حراست از آن‌ها انجام شده است.»
حقوق مالکیت فکری اسرار تجاری
سوالی که ممکن است تا این بخش از مطلب ذهن شما را درگیر کرده باشه این است که آیا اساساً اسرار تجاری در قالب حقوق مالکیت فکری قرار دارد یا خیر؟
در پاسخ به این سؤال باید بگوییم اسرار تجاری در واقع نوعی مالکیت فکری محسوب میشود. این حقوق به صاحب کسبوکار حق انحصاری دائمی در بهره‌مندی از اسرار و اطلاعات سری آن کسبوکار را می‌دهد. در عین حال از آن‌جایی که حفاظت از این اطلاعات کاملاً به صورت فردی و با راهکارهای شخصی و تدوین قوانین درون سازمانی صورت می‌گیرد، به محض افشا شدن این اطلاعات هر شخصی می‌تواند به آن اطلاعات سری دسترسی یافته و از آن‌ها به نفع خود استفاده نماید.
اسرار تجاری توسط هیچ نهادی به ثبت نمی‌رسد و حمایت از آن منوط به سیاست‌ها و اقدامات صاحبان کسب‌وکارها است.
تفاوت اسرار تجاری با سایر انواع حقوق مالکیت فکری
در حال حاضر حمایت‌های گسترده‌ای از علائم تجاری، اختراعات و تالیفات صورت می‌گیرد و مقررات سخت‌گیرانه‌ای نیز در زمینه مالکیت فکری و کپی‌رایت تدوین گردیده است در حالی که در خصوص اسرار تجاری چنین به نظر نمی‌رسد.
در خصوص علت این امر باید بگوییم یکی از دلایلی که در خصوص اسرار تجاری بسیار کمتر از حفاظت از علائم تجاری، سایت‌های کپی رایت و ثبت اختراع و غیره می‌شنویم همین نکته است که راز تجاری در هیچ نهادی به ثبت نمی‌رسد و صرفاً با محرمانه نگه داشتن آن توسط کسب‌وکارها حفظ می‌گردد.
البته این امر در نگاه اول ممکن است مزیتی برای آن کسبوکار به حساب آید زیرا از آن‌جایی که اسرار تجاری نیاز به ثبت در سیستم مالکیت فکری ندارند. بنابراین هزینه‌های مرتبط با متخصصین مالکیت فکری و هزینه ثبت به نسبت کاهش پیدا میکند. در حالی که باید بدانید این امر در عین حال بسیار پرریسک نیز خواهد بود زیرا به محض آن‌که اسرار شما در دسترس رقبا قرار بگیرد، این روش ارزان خود یک خطر جدی برای کسبوکار محسوب شده و می‌تواند کسبوکار شما را تا مرز فروپاشی نیز ببرد.
یکی دیگر از تفاوت‌های سیستم حفاظت از اسرار تجاری با جنبه‌های دیگر حقوق مالکیت فکری آن است که اسرار تجاری محدودیت زمانی جهت حفاظت ندارد. زیرا در سیستم مالکیت فکری ثبت نمی‌شوند. در حالی‌که به فرض مثال زمانی شما بخواهید اختراعی را به ثبت برسانید، آن اختراع طی زمان مشخصی تحت حمایت قرار می‌گیرد. بنابراین اسرار تجاری از آن‌جایی که ثبت نمی‌شوند، فارغ از محدویت زمانی بوده و تا آن جایی که توسط صاحبان کسبوکار و یا کارکنان آن‌ها افشا نگردند، هم‌چنان در انحصار آن کسبوکار قرار دارند.
بنابراین اگرچه حقوق مالکیت فکری اسرار تجاری مورد حمایت قرار گرفته است ولی تفاوت‌هایی نسبت به سایر انواع آن دارد.
اقدامات لازم جهت محفاظت از اسرار تجاری کسب‌وکارها
هر شرکتی یا هر کسب‌وکاری می‌تواند با تدوین برخی سیاست‌ها و مقررات از اسرار تجاری خود حمایت کند. یکی از رایج‌ترین راهکارهای مدیران و صاحبان کسب‌وکارها، انعقاد قرارداد عدم افشای اطلاعات با کارکنان است تا از این طریق از اسرار تجاری خود حفاظت کنند. همچنین ممکن است ذیل قرارداد کار با درج برخی شرایط و استثنائات خاص امکان افشای اطلاعات سری کسبوکار را چه در زمان استخدام در آن کسبوکار و چه زمان ترک کار تا مدت مشخص از کارمندان خود سلب کنند.
در نتیجه موضوع دیگری که در حوزه حقوق مالکیت فکری ناشی از اسرار تجاری مطرح میشود اقدامات حفاظتی است.
در صورت افشای اسرار تجاری میتوانید از طریق قانونی و قراردادی و با طرح دعاوی تخصصی آن را پیگیری کنید.
جمع‌بندی
تا به اینجا متوجه شدیم که حقوق مالکیت فکری ناشی از اسرار تجاری نیز یکی از جنبه‌های حقوق مالکیت فکری است هر چند که نحوه حفاظت از آن با سایر جنبه‌ها تفاوت دارد.
از آن‌جایی که حفاظت از این اسرار نقش مهمی در پیشبرد کسبوکار و حفظ ابتکار آن دارد، بنابراین لازم است برای حفاظت از آن کلیه اقدامات لازم را انجام دهید.
سوالات متداول
اسرار تجاری چیست؟
اسرار تجاری به اطلاعات سری و رموزی در کسبوکار گفته میشود که شما نمیخواهید رقبا به آن اطلاعات دسترسی پیدا کنند
آیا حقوق مالکیت فکری از اسرار تجاری حمایت میکند؟
بله، یکی از انواع حقوق مالکیت فکری اسرار تجاری است که میتوانید از طریق قانونی و قراردادی از آن محافظت کنید.
