هوش مصنوعی، در کشورهای پیشرفته جهان به عنوان موضوعی پر اهمیت و انقلابی تکنولوژیکی شناخته می‌شود. ایران نیز از این قافله چندان عقب نمانده و در حال حاضر هوش مصنوعی در صنایع زیادی کاربرد دارد. این مساله با وجود کمک زیادی که به صنایع مختلف می‌کند، بسیار آسیب‌پذیر بوده و از این جهت باید از نظر قانون حمایت شود. بنابراین یکی از مهم‌ترین مباحث که در این رابطه وجود دارد مالکیت فکری هوش مصنوعی و نحوه حمایت از آن است که در این مقاله به‌صورت کامل آن را بررسی خواهیم کرد.
هوش مصنوعی چیست و چه مصادیقی دارد؟
در طول تاریخ هوش مصنوعی، اشخاص و نهادهای مختلف سعی در ارائه تعریفی جامع و کامل از آن داشته‌اند. اما واقعیت آن است که در حال حاضر تعریفی که همه بر آن توافق داشته باشند وجود ندارد. با این حال می‌توان هوش مصنوعی را به ساده‌ترین شکل، این گونه تعریف کرد:
هوش مصنوعی یک سیستم برای انجام کارهایی است که می‌تواند جایگزین هوش انسانی شود و به دقت آن را انجام دهد. بدون اینکه هوش انسانی در آن دخالتی داشته باشد.
این تعریف اگرچه ساده به نظر می‌رسد اما طیف وسیعی از عملکردها و کاربردهای سیستم‌های هوش مصنوعی را در بر می‌گیرد. هوش مصنوعی در حال حاضر در عرصه‌های مختلف مانند علوم پزشکی و درمان بیماری‌ها، حقوق، خودروسازی، آموزش، ادوات جنگی و نظامی و غیره قابلیت استفاده را دارد.
حمایت از دستاوردهای هوش مصنوعی و در واقع حمایت از مالکیت فکری هوش مصنوعی موضوع مهمی است که در حال حاضر مورد توجه نظام‌های حقوقی پیشرفته در جهان قرار گرفته است چرا که رسیدن به یک فرآورده مبتنی بر هوش مصنوعی، نیازمند صرف زمان و هزینه زیاد و تخصص و مهارت بالایی است و خالقان نیاز به حمایت زیادی از نظر حقوقی دارند.
منظور از حقوق مالکیت فکری چیست؟
حقوق مالکیت فکری و کپی رایت در کسب وکارها که گاه نیز با نام مالکیت معنوی نیز از آن یاد شود، به حقوق مرتبط با آثار فکری و پدیدآورندگان آن آثار اشاره می‌کند.
به بیان دیگر نظام حقوق مالکیت فکری در تلاش است تا از دستاوردها، محصولات و فرآورده‌های فکری و غیرمادی افراد حفاظت کند.
یکی از بارز‌ترین جلوه‌های حقوق مالکیت فکری حمایت از اختراعات و مخترعین است.
مالکیت فکری هوش مصنوعی به چه معناست؟
طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی کار پیچیده‌ای است که از عهده متخصصین علوم کامپیوتر و هوش مصنوعی برمی‌آید.
منظور از حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی این است که بتوان با مقررات‌گذاری، از دستاوردها و اختراعات هوش مصنوعی حمایت و از حقوق خالقان این محصولات را تا حد ممکن محفاظت کرد.
مقررات ایران درباره حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی
فرآورده‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، محصولاتی هستند که غالبا توسط برنامه‌نویسان کامپیوتری خلق می‌شوند. به همین خاطر برای بررسی مقررات ایران در حوزه حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی باید به قوانینی رجوع کرد که به نوعی با موضوعات برنامه‌نویسی و خلق نرم‌افزار در ارتباط هستند.
قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانهای، مهم‌ترین سند در این زمینه محسوب می‌شود که با هدف حمایت از حقوق مالکیت فکری نرم افزار برای برنامه‌نویسان و سازندگان نرم‌افزار تدوین شده است.
می‌توان ادعا کرد که متخصصان هوش مصنوعی نیز می‌توانند از مزایای این قانون بهره‌مند شوند و در واقع تحت شمول حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان نرم‌افزار فعالیت کنند.
نکته بسیار مهمی که باید بر آن تاکید کرد این است که شرط اصلی حمایت این قاون از پدیدآورندگان سیستم‌های هوش مصنوعی این است که محصول مذکور به طور رسمی به ثبت رسیده باشد و در واقع پدیدآورندگان آن، فرآیند ثبت اختراع را سپری کرده باشند.
حمایت از پدیدآورنده سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی چگونه انجام می‌شود؟
به طور کلی، حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان نرم‌افزارها یا سیستم‌های هوش مصنوعی تحت دو عنوان قرار می‌گیرد:
۱) حمایت از طریق حق مولف و کپی‌رایت
در این حالت مخترع یا برنامه‌نویس سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی بایستی نرم افزار خود را به طور رسمی و از طریق وزارت ارشاد به ثبت برساند تا از مزایای مولف، مانند حق نشر، کپی رایت و غیره بهره‌مند شود.
۲) حمایت از طریق حق اختراع
در این حالت هم پدیدآورنده می‌تواند حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی را از طریق ثبت ایده محصول و به نوعی مالکیت فکری ایده خود و اخذ گواهی ثبت اختراع، کسب کند. این حقوق شامل حق صادرات یا واردات محصول، انتقال و غیره است.
لازم به ذکر است که ثبت اختراع سیستم هوش مصنوعی نیازمند وجود شرایط و ضوابط خاصی است که باید به آن توجه داشت.
جمع‌بندی
در این مطلب به موضوع مهم حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران پرداختیم. اگر چه در ایران به طور مستقیم در این خصوص مقررات‌گذاری صورت نگرفته است اما می‌توان با استناد به قوانین مرتبط مانند قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار، نظام مالکیت فکری را برای طراحان محصولات هوش مصنوعی نیز استفاده کرد.
داشتن اطلاعات کافی به شما کمک می‌کند تا بتوانید در این حوزه از حقوق خود حمایت کرده و حق مادی و معنوی اثر در قالب اختراع، طرح صنعتی یا هر یک از انواع مالکیت فکری را برای خود محفوظ نگه دارید. در این زمینه میتوانید برای حمایت از حقوق خود از کارشناسان و وکلای مالکیت فکری نیز کمک بگیرید.
سوالات متداول
آیا امکان محافظت از مالکیت فکری هوش مصنوعی وجود دارد؟
بله، شما میتوانید حقوق مالکیت فکری هوش مصنوعی را در قالب اختراع، طرح صنعتی یا هر یک از انواع دیگر حقوق مالکیت فکری مورد حمایت قرار دهید.
چه قوانینی در ایران از مالکیت فکری هوش مصنوعی حمایت میکنند؟
قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانهای یکی از کاربردیترین قوانین برای حمایت از هوش مصنوعی است.
