گفته می‌شود که اهمیت دادن به کپی‌رایت و رعایت کردن آن، اهمیت دادن به تلاش‌ها، ابتکار و خلاقیت پدیدآورنده یک اثر و زمانی است که برای خلق این اثر خرج شده. در این نوشته سعی داریم شما را با مفهوم کپی‌رایت، حدود و شرایط آن و هم‌چنین ضمانت اجرای رعایت نکردن حق کپی‌رایت آشنا کنیم.
کپی‌رایت چیست؟
حق تکثیر، حق نشر یا کپی‌رایت (copy right) مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به پدیدآورنده یک اثر منحصربه‌فرد و اصیل تعلق می‌گیرد. این حقوق انحصاری شامل موارد زیر می‌شود:
- نشر
- الگوبرداری
- اقتباس در شیوه بیان نو
- تکثیر
- پخش
- نمایش عمومی اثر
- تولید مجدد اثر
کلمه انحصاری در این تعریف به این معنا است که هر فردی که به نحوی به این اثر دسترسی داشته باشد نمی‌تواند از این حقوق استفاده کند و تنها خالق اثر، می‌تواند از این حقوق بهره‌مند شود. گفته می‌شود زمانی که یک اثر موجودیت پیداکرده و ملموس شود، حمایت کپی‌رایت به صورت خودکار شکل می‌گیرد.
از جمله آثاری که مشمول قوانین کپی‌رایت می‌شوند، کتاب، شعر، اثر سمعی و بصری، اثر موسیقی، نقاشی، عکس، اثر معماری و اثر فنی است.
پدیدآورنده یک اثر می‌تواند این حقوق انحصاری ذکرشده را به دیگران انتقال دهد. این انتقال معمولاً با انعقاد یک قرارداد انجام می‌گیرد.
حمایت جهانی از یک اثر
هیچ قانون جهانی کپی‌رایت از اثر یک پدیدآورنده در سرتاسر جهان محافظت نمی‌کند. در این زمینه می‌توان به پیمان برن اشاره کرد. کشورهای پادشاهی در سال ۱۸۸۶ در شهر برن این موافقت‌نامه را منعقد کردند. قبل از انعقاد این معاهده، اثر یک پدیدآورنده می‌توانست طبق قوانین داخلی کشور خود او موردحمایت قرار گیرد ولی خارج از کشورش، اثر نام‌برده فاقد حمایت‌های قانونی بود. بر اساس پیمان برن، از اثر یک پدیدآورنده در تمامی کشورهای عضو این پیمان محافظت می‌شود. برای تحقق این حمایت شرایط روبرو باید رعایت شود: این پدیدآورنده باید یا تابعیت یکی از کشورهای عضو کنوانسیون را داشته باشد یا اثر خود را برای اولین بار در یک کشور عضو منتشر کند یا اینکه اقامتگاه او در یکی از این کشورهای عضو باشد.
کنوانسیون برن در طول سال‌ها چندین بار مورد تجدیدنظر قرار گرفته و سال ۱۹۶۷ اداره آن بر عهده سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) قرار گرفته است.
ایران از جمله کشورهایی است که هنوز به عضویت این کنوانسیون در نیامده است بنابراین عدم رعایت کپی‌رایت اثر یک پدیدآورنده ایرانی در خارج از کشور ضمانت اجرایی ندارد.
اصولاً در هر کشور قوانینی در زمینه کپی‌رایت وجود دارد که از این حقوق انحصاری حمایت کرده و ضمانت اجرای نقض آن‌ها را مشخص کرده است.
ضمانت اجرای رعایت نکردن کپی‌رایت در ایران
در ایران در حال حاضر قانونی وجود ندارد که به صورت یکپارچه، ضمانت اجرای عدم رعایت کپی‌رایت را بیان کند و قوانین متعددی در این مورد وجود دارند. در لایحه‌ی جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط، به صورت یکپارچه به بحث ضمانت اجراهای نقض کپی‌رایت پرداخته که البته این لایحه هنوز تصویب نشده است.
در صورتی که برای کسب و کار خود نیاز به اطلاعات درخصوص حق کپی‌رایت داشتید می‌توانید همین الان برای دریافت مشاوره حقوقی از کارشناسان ما اقدام کنید.
قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
از ماده ۲۳ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان به بحث تخلفات و مجازات رعایت نکردن کپی‌رایت پرداخته شده است.
هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که موردحمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عامداً به شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
هم‌چنین ماده ۲۴ در مورد آثار ترجمه عنوان می‌کند:
هرکس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
طبق ماده ۲۵ موارد زیر نیز از مصادیق کپی‌رایت بوده که رعایت نکردن آن ضمانت اجرای حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال را به دنبال دارد.
به کار بردن نام و عنوان و نشانه‌ی ویژه‌ای که معرف اثر است برای اثری دیگری از همان نوع یا مانند آن (ماده ۱۷)
هرگونه تغییر یا تحریف در اثرهای موردحمایت این قانون و نشر آن (ماده ۱۹)
بر اساس ماده ۲۸ اگر شخص حقوقی (مثلاً یک شرکت) کپی‌رایت را رعایت نکند، علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد، خسارت شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد.
هم‌چنین در ماده ۲۹ نیز یکی دیگر از نتایج عدم رعایت کپی‌رایت آورده شده که بر اساس آن مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.
قانون تکثیر کتب و ترجمه و نشریات و آثار صوتی (مصوب ۱۳۵۲)
در این قانون مصادیقی از عدم رعایت کپی‌رایت نام‌برده شده که ضمانت اجرای همه‌ی آن‌ها نیز حبس از ۳ ماه تا یک سال است. این مصادیق عبارت‌اند از:
عدم رعایت حق تکثیر یا تجدید چاپ و نشر و بهره‌برداری و پخش یک اثر ترجمه
تکثیر کتب و نشریات به همان زبان و گونه‌ای که چاپ‌شده به قصد فروش یا بهره‌برداری مادی از طریق عکس‌برداری یا افست یا راه‌های شبیه بدون اجازه‌ی صاحب حق
نسخه‌‌برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه یا نوار یا هر ابزاری دیگر ضبط شده است بدون اجازه‌ی صاحبان حق یا تولیدکنندگان انحصاری یا قائم‌مقام قانونی آنان برای فروش
قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت‌های غیرمجاز می‌نمایند (مصوب ۱۳۸۶)
در این قانون یکی از مصادیق عدم رعایت کپی‌رایت یعنی تکثیر بدون مجوز آثار مجاز به نحوی که موجب تضییع حقوق صاحب اثر شود، موردتوجه قرار گرفته و ضمانت اجرای جبران خسارت مادی و جریمه نقدی از دو میلیون (2.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال برای آن در نظر گرفته شده است.
قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
این قانون، حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای را مورد بررسی قرار داده است. ماده۱ این قانون، حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای را از حقوق انحصاری پدیدآورنده دانسته.
ماده ۱۳ این قانون ضمانت اجرای عدم رعایت کپی‌رایت را بررسی کرده که جبران خسارت متضرر، حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه و جزای نقدی از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال را شامل می‌شود.
در مورد رعایت نکردن حق کپی‌رایت نیاز به راهنمایی دارید؟
مبحث حمایت از مالکیت فکری و معنوی یکی از مباحث مهمی است که نیازمند آگاهی‌بخشی حقوقی در این زمینه می‌باشد. اگر در مورد رعایت نکردن حق کپی‌رایت سوال داشتید می‌توانید از مشاوره کارشناسان حقوقی ما استفاده کنید.
