ngo چیست؟ آشنایی با انواع سازمان‌های مردم‌نهاد

ngo چیست ؟ در هر جامعه‌ای، سازمان‌های مختلفی تحت عنوان سازمان مردم نهاد یا سمن یا NGO مشغول به کار هستند که بدون هیچ گونه وابستگی به بخش دولتی و اغلب به صورت داوطلبانه اداره می‌شوند. سازمان‌های مردم نهاد اغلب در حوزه ارتقای سطح زندگی مردم، حمایت از حقوق بشر، حمایت از محیط زیست و مواردی از این قبیل مشغول به فعالیت هستند. در بسیاری از موارد، این سازمان‌ها بدون آن که از حمایت دولت یا شخص خاصی برخوردار باشند توانسته‎اند اقدامات مؤثری در جهت تحقق اهداف خود انجام دهند. اگر می‌خواهید بدانید انجیو چیست؟، ngo یعنی چه و با چه قوانینی تاسیس می‌شود و فعالیت می‌کند، در ادامه این مقاله اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار می‌دهیم.

سازمان مردم نهاد NGO چیست؟

موسسات مختلفی که نام آن‌ها را می‌شناسیم همگی یکی از انواع موسسه غیر تجاری هستند که با توجه به موضوعات مختلف تاسیس می‌شوند. ان جی او نیز یکی از این موسسات به شمار می‌رود.

در تعریف ان جی او, ان جی او چیست باید گفت، سازمان مردم نهاد در اصطلاح سمن یا ان جی او (NGO) عبارت است از هر سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی که بدون وابستگی به دولت و به صورت داوطلبانه اداره می‌شود. علی‌رغم آن که سازمان‌های مردم نهاد بخشی از ساختار دولت‌ها نیستند، اما نقش مؤثری در ایجاد ارتباط بین مردم و دولت و ایجاد ارتباط بین ساخت‌های متکثر جامعه ایفا می‌کنند.
سازمان‌های مردم نهاد در انتخاب حوزه فعالیت خود آزاد بوده و موضوعات گوناگونی را به عنوان حوزه فعالیت خود انتخاب می‌کنند. غالباً فعالیت NGOها محدود به مواردی مانند گسترش آموزش، حفاظت از محیط زیست، حمایت از اقشار آسیب پذیر جامعه و غیره است.

NGO مخفف چیست؟

واژه NGO مخفف عبارت انگلیسی Non-Governmental Organization به معنای سازمان غیردولتی است. در زبان فارسی عبارت سازمان مردم نهاد به عنوان معادل کلمه NGO ارائه شده است. سازمان مردم نهاد با حروف اختصاری «سمن» نیز نامیده می‌شود.

جایگاه سازمان مردم نهاد NGO در قانون اساسی

علی‌رغم آن که در قانون اساسی کشور ما صراحتاً از عبارت سازمان مردم نهاد یا سمن یا ان جی او استفاده نشده است، اما این موضوع به صورت غیرمستقیم مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. سازمان مردم نهاد یکی از مصادیق مؤسسات غیرتجاری و جمعیت‌ها و انجمن‌های موضوع اصل ۲۶ قانون اساسی است. فعالیت این قبیل مؤسسات و انجمن‌ها به شرح زیر به موجب اصل ۲۶ قانون اساسی مجاز برشمرده شده است:

«احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته ‌شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ‌کس را نمی‌توان از شرکت در آن‌ها منع کرد یا به شرکت در یکی از آن‌ها مجبور ساخت.»

انواع NGOها

سمن‌ها بر مبنای مأموریت خود، ویژگی‌های عملیاتی و حوزه فعالیت‌شان به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. بدین ترتیب، می‌توان انواع سمن‌ها را به شرح زیر معرفی نمود.

۱ . سازمان‌های مردم نهاد خدماتی

این قبیل NGOها به ارائه خدمات مختلف در حوزه‌های گوناگونی چون آموزش، بهداشت، خدمات اجتماعی و غیره مشغول هستند. اقدامات آن‌ها نیز در جهت کمک‌ به ارتقای سطح زندگی و رفاه مردم جامعه است.

۲ . سازمان‌های مردم نهاد مطالبه‌گر

این نوع از ان جی او هدف خود را متمرکز بر بهبود وضعیت جامعه در یک موضوع خاص گذاشته و در این زمینه تلاش بسیاری بر افزایش آگاهی مردم جامعه، تاثیرگذاری بر افکار عمومی و تغییر سیاست‌های اجتماعی می‌نمایند.

۳ . سازمان‌های مردم نهاد حقوق بشر

بسیاری از سمن‌ها حوزه فعالیت خود را به موضوع حقوق بشر اختصاص داده‌اند. این سمن‌ها در جهت پیشگیری از نقض حقوق بشر و حمایت از قربانیان نقض حقوق بشر تلاش می‌کنند.

۴ . سازمان‌های مردم نهاد آموزشی

برخی از سازمان‌های مردم نهاد یا همان ان جی یو ها تمرکز فعالیت‌های خود را به موضوع آموزش و گسترش خدمات آموزشی از طریق ساخت مدرسه، بهبود کیفیت آموزش، بورسیه تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان مستعد و غیره می‌گذارند. بسیاری از مناطق محروم و کم ‌برخوردار به خدمات این قبیل سمن‌ها نیازمند هستند.

۵ . سازمان مردم نهاد زیست محیطی

NGOهایی نیز فعالیت خود را در راستای دغدغه‌های زیست محیطی، چون حمایت از حیات وحش، آلودگی آب‌ها، گرم شدن زمین و غیره، پیش می‌برند. این قبیل NGOها فعالیت‌های خدماتی یا عملیاتی خود را در راستای دغدغه‌های زیست محیطی انجام می‌دهند.

۶ . سازمان‌های مردم نهاد بهداشت و سلامت

مشکلات حوزه بهداشت و سلامت یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که بسیاری از جوامع با آن روبه‌رو هستند. به همین خاطر، برخی سازمان‌های مردم نهاد فعالیت خود را به ارائه خدمات بهداشتی و ارتقای دسترسی مردم به خدمات بهداشت و سلامت اختصاص می‌دهند.

۷ . سازمان‌های مردم نهاد مذهبی

پیروان مذاهب مختلف در جهت تحقق اصول اعتقادی خود اقدام به تأسیس سازمان‌های مردم نهاد مذهبی نموده و حوزه فعالیت خود را به گسترش و حمایت از اعتقادات مذهبی خود اختصاص می‌دهند.

۸ . سازمان های مردم نهاد فعال در تحقیق و سیاست گذار

برخی از NGOها با تحقیق و جمع‌آوری داده‌هایی در حوزه سیاست‌گذاری همراه با قانونگذار پیش می‌روند. ارائه تحلیل‌ها و داده‌هایی از سوی این سمن‌ها به قانونگذاران هر جامعه موجب می‌شود که قانون هم‌راستای با جامعه قرار گرفته و مطابق مقتضیات جامعه تصویب شود.

۹ . سازمان‌های مردم نهاد توسعه‌ای

این قبیل سازمان‌های مردم نهاد متمرکز بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع هستند. کاهش فقر و افزایش سطح درآمد جامعه هدف اصلی سازمان‌های مردم نهاد توسعه‌ای به شمار می‌آید.

۱۰ . سازمان‌های مردم نهاد دیده بان

نوع دیگری از سازمان‌های مردم نهاد بر فعالیت دولت‌ها و شرکت‌ها به منظور شفاف‌سازی فعالیت آن‌ها و پیشگیری از وقوع تخلفات نظارت دارند. این نوع از NGOها در اصطلاح سازمان مردم نهاد دیده بان نامیده می‌شوند.

ساختار سازمان های مردم نهاد NGO چیست؟

سازمان های مردم نهاد به صورت غیرانتفاعی و برای اهداف غیر سیاسی و غیرتجاری تشکیل می‌شوند. این سازمان‌ها بر اساس آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد که در سال ۱۳۹۵ در هیأت دولت به تصویب رسید فعالیت می‌کنند. سازمان مردم نهاد با رویکردی اجتماعی توسط جمعی از اشخاص حقیقی به شکل داوطلبانه تشکیل و اداره می‌شود.
بنابراین، ساختار سمن‌ها، همانطور که از نام آن پیداست، بر مبنای مدیریت مردمی و داوطلبانه و بدون وابستگی به هیچ نهاد یا ارگان دولتی استوار است.

ویژگی ساختار مردم نهاد

سمن‌ها دارای ساختاری مردم نهاد هستند. ویژگی اصلی این ساختار در این است که بدون وابستگی به دولت و نهادهای دولتی و دارا بودن ردیف بودجه در بودجه سالانه کشوری، به صورت مردمی و داوطلبانه اداره شده و اقدامات مؤثری در جهت بهبود وضعیت جامعه در راستای هدف مورد نظر خود انجام می‌دهند.

تشکیل سازمان‌های مردم نهاد در ایران

تشکیل و ثبت سازمان‌ مردم نهاد (NGO) در ایران نیازمند اخذ مجوز از نهادهای خاص و طی مراحل خاصی برای شروع فعالیت است. در مقابل، ابطال مجوز فعالیت سازمان‌های مردم نهاد نیز نیازمند رسیدگی قضایی است.
صدور مجوز فعالیت برای سازمان‌های مردم نهاد از سوی وزارت کشور یا سازمان بهزیستی صورت می‌پذیرد. برای اخذ مجوز لازم است که اعضای موسس سازمان مردم نهاد خود را به یکی از این دو مرجع معرفی نمایند و در همین مقطع نسبت به امنایی یا مجمعی بودن انجمن و سازمان نیز تصمیم گیری نمایند.
برای اخذ مجوز ارائه پیش‌نویس اساسنامه و جامعه هدف و تعیین شیوه تامین منابع مالی نیز حائز اهمیت است. تایید مستندات و مدارک و انجام تحقیقات لازم در این خصوص با وزارت کشور و سازمان بهزیستی خواهد بود.

شرایط اعضای هیات موسس NGO چیست؟

اعضای هیات موسس سازمان مردم نهاد بایستی حداقل ۵ نفر بوده و دارای ویژگی‌هایی باشند که در ماده ۱۷ آیین نامه تشکل‌های مردم نهاد ذکر شده است. این ویژگی‌ها به اختصار عبارتند از:

• داشتن حداقل هجده سال سن تمام
• دارا بودن تابعیت جمهوری اسلامی ایران
• التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• عدم وابستگی به احزاب، سازمان‏‌ها وگروه‌‏های غیرقانونی
• نداشتن محرومیت از حقوق اجتماعی به موجب حکم دادگاه

منابع مالی سازمان مردم نهاد (NGO) چگونه تأمین می‌شود؟

با توجه به اینکه سازمان‌های مردم نهاد هیچ وابستگی به بخش دولتی ندارند سهمی نیز در بودجه کل کشور نخواهند داشت. در نتیجه موضوع تأمین منابع مالی این سازمان‌ها اهمیت بسیاری دارد. سمن‌ها بدون دریافت حمایت مالی از سوی دولت‌ها، منابع مالی خود را از راه‌های دیگری تأمین می‌کنند. این منابع مالی نیز مانند ساختار مردم نهاد NGOها عمدتاً از جانب مردم باشد. روش‌های زیر را می‌توان به عنوان منابع مالی سازمان‌های مردم نهاد معرفی نمود:

• دریافت کمک‌های مالی از افراد
• دریافت کمک‌های مالی از بنیادها و نهادهای مختلف
• حمایت مالی سازمان‌های بین‌المللی
• دریافت حق عضویت از اعضای ان جی او
• سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف توسط ان جی او
• حمایت مالی اسپانسرها
• دریافت کمک‌های مالی از دولت یا انعقاد قراردادهای دولتی

آیا سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند در اعلام جرم و دادرسی کیفری نقش داشته باشند؟

یکی از ابداعات و نوآفرینی‌های قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲ نقشی است که برای سازمان‌های مردم نهاد در فرایند رسیدگی کیفری قائل گردیده است. طبق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری سازمان‌های مردم نهاد که به موجب اساسنامه در حوزه‌هایی مثل حمایت از اطفال و نوجوانان، زنان، اشخاص بیمار و دارای ناتوانی جسمی یا ذهنی، محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی، بهداشت عمومی و حمایت از حقوق شهروندی فعالیت دارند در خصوص جرایم ارتکابی در حوزه فعالیت خود از حق اعلام جرم و شرکت در مراحل دادرسی برخوردارند که البته حق شرکت در مراحل دادرسی منصرف از جرائم منافی عفت است.

نظارت و کنترل بر سازمان‌های مردم نهاد

آیین نامه تشکل‌های مردم نهاد مصوب سال ۱۳۹۵ در خصوص نحوه نظارت و کنترل بر فعالیت سمن‌ها تعیین تکلیف نموده است. این آیین نامه نهادهای شورای ملی توسعه و حمایت از تشکل‌ها، شورای استانی توسعه و حمایت از تشکل‌ها و شورای شهرستانی توسعه و حمایت از تشکل‌ها را به منظور نظارت و کنترل بر عملکرد سمن‌ها معرفی نموده است.
با توجه به سطح و حوزه فعالیت هر سازمان مردم نهاد یکی از این نهادها مسئول کنترل و نظارت بر عملکرد آن است. چنانچه سطح فعالیت یک ان جی او بین‌المللی باشد، شورای ملی توسعه و حمایت از تشکل‌ها مسئولیت کنترل و نظارت بر آن را خواهد داشت.

آثار نقض مقررات از سوی سازمان‌های مردم نهاد (NGO) چیست؟

در صورتی که یک NGO مرتکب اقدامی بر خلاف قانون شده یا اقدام به انجام فعالیتی بدون دریافت مجوز قانونی نماید، حسب مورد به یکی از ضمانت اجراهای زیر محکوم خواهد شد:

۱ . تذکر کتبی و درج در پرونده با تعیین مهلت برای اصلاح وضعیت تشکل

۲ . تعلیق موقت پروانه فعالیت تشکل حداکثر به مدت سه ماه

۳ . درخواست انحلال تشکل متخلف از دادگاه صالح

جمع‌بندی

علی‌رغم آن که تأسیس سازمان‌های مردم نهاد (NGO) و فعالیت آن‌ها در سطح جامعه می‌تواند آثار مثبتی را به دنبال داشته باشد، اما بسیاری از افراد جامعه آشنایی چندانی با نحوه تاسیس و عملکرد این سازمان‌ها ندارند. این در حالی است که آیین نامه تشکل‌های مردم نهاد نیز به تفصیل به این موضوع پرداخته است. بنابراین، ضروری است که افراد آگاهی خود را نسبت به تشکیل سمن‌ها و فعالیت در حوزه‌های مختلف افزایش دهند تا از این طریق بتوانند اقدامات بسیاری را بدون وابستگی به دولت انجام داده و در جهت رفاه مردم جامعه گام بردارند.

سوالات متداول

انجیو یعنی چه؟

سازمان مردم نهاد، سمن یا ان جی او (NGO) هر سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است که بدون وابستگی به دولت و به صورت داوطلبانه اداره می‌شود.

سازمان مردم نهاد چه جایگاه قانونی دارد؟

سازمان‌های مردم نهاد به صورت غیرانتفاعی و برای اهداف غیرسیاسی و غیرتجاری تشکیل می‌شوند. این سازمان با توجه به آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد که در شهریورماه ۱۳۹۵ در هیأت دولت به تصویب رسید. سازمان نهاد با رویکردی اجتماعی توسط جمعی از اشخاص حقیقی به شکل داوطلبانه تشکیل و اداره می‌شود.

آیا NGO امکان دادرسی کیفری دارد؟

بله؛ طبق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری سازمانهای مردم نهاد امکان اعلام برخی جرائم برای این سازمان وجود دارد.