نحوه تشکیل سازمان‌ مردم نهاد NGO بررسی انواع، قوانین و شرایط

سازمان‌ مردم نهاد NGO در معنای عام، سازمانی است که قسمتی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود ولی به‌عنوان واسطه، بین فرد فرد مردم و قوای حاکم و همچنین بین ساخت‌های متکثر جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. در واقع می‌توان استقلال سازمان‌های مردم نهاد از دولت را مهم‌ترین و باارزش‌ترین امتیاز این سازمان‌ها محسوب کرد که به آنها کمک می‌کند بدون نیاز به فرآیندهای اداری و با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی برای تحقق اهداف خود تلاش کنند.

در این مطلب از مجله حقوقی وینداد به ویژگی‌ها و نکات مهم سازمان‌های مردم نهاد یا همان ان جی او در حقوق ایران می‌پردازیم.

جایگاه سازمان‌ مردم نهاد NGO در قانون اساسی

سازمان‌ مردم نهاد NGO با عناوین سازمان عمومی‌غیردولتی یا سَمَن یا اِن‌جی‌اُ و به انگلیسی Non-government organization نیز شناخته می‌شود. این سازمان‌ها را می‌توان یکی از مصادیق موسسات غیرتجاری و جمعیت‌ها و انجمن‌هایی دانست که در اصل ۲۶ قانون اساسی مورد اشاره قرار گرفته‌اند. این اصل بیان می‌دارد:

احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته‌شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ‌کس را نمی‌توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.

ساختار سازمان های مردم نهاد NGO چیست؟

سازمان های مردم نهاد به صورت غیرانتفاعی و برای اهداف غیر سیاسی و غیر تجاری تشکیل می‌شوند. این سازمان‌ها براساس آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد که در شهریورماه ۱۳۹۵ در هیأت دولت به تصویب رسید فعالیت می‌کنند. سازمان نهاد با رویکردی اجتماعی توسط جمعی از اشخاص حقیقی به شکل داوطلبانه تشکیل و اداره می‌شود.

خیریه‌ها در سراسر دنیا به عنوان یکی از سازمانهای مردم نهاد فعالیت می‌کنند که اهدافی مثل کاهش فقر یا تبعیض را در نظر دارند. نظام‌مندی خیریه‌ها می‌تواند فعالیت‌های آنان را اثربخش‌تر و مستحکم‌تر سازد.

قبل از ثبت سازمان‌ مردم نهاد NGO ، برای شروع فعالیت خود لازم است نسبت به اخذ مجوز از نهادهای خاص و طی مراحلی که برای شروع فعالیتشان لازم است اقدام نمایند. ابطال مجوز فعالیت سازمان‌های مردم نهاد نیازمند رسیدگی قضایی است.

صدور مجوز فعالیت برای سازمان‌های مردم نهاد از سوی وزارت کشور و یا بهزیستی صورت می‌پذیرد. برای اخذ مجوز لازم است که اعضای موسس سازمان مردم نهاد خود را به یکی از این دو مرجع معرفی نمایند و در همین مقطع نسبت به امنایی یا مجمعی بودن انجمن و سازمان نیز تصمیم گیری نمایند.

برای اخذ مجوز ارائه پیش‌نویس اساسنامه و جامعه هدف و تعیین شیوه تأمین منابع مالی نیز حائز اهمیت است. تأیید مستندات و مدارک و انجام تحقیقات لازم در این خصوص با وزارت کشور و بهزیستی خواهد بود.

اعضای هیأت موسس سازمان مردم نهاد (که نباید کمتر از پنج نفر باشند) باید دارای ویژگی‌هایی باشد که در ماده ۱۷ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد ذکر شده و این ویژگی‌ها به اختصار عبارتند از:

•  داشتن حداقل هجده سال سن تمام.
•  تابعيت جمهوري اسلامي ايران.
•  التزام به قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.
•  عدم وابستگي به احزاب، سازمان‏‌ها وگروه‌‏هاي غيرقانوني.
•  نداشتن محرومیت از حقوق اجتماعی به موجب حكم دادگاه.

منابع مالی سازمان‌ مردم نهاد NGO چگونه تأمین می‌شود؟

تأمین منابع مالی در سازمان های مردم نهاد همواره یکی از دغدغه‌ها و چالش های پیش روی آن‌هاست. عمده‌ترین روش‌هایی که در سازمان‌ مردم نهاد NGO برای جذب منابع مالی مورد استفاده قرار می گیرد عبارتند از: کمک‌های مالی که موسسات و سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و غیردولتی در راستای ایفای مسئولیت های اجتماعی خود انجام می‌دهند، کمک‌های سازمان‌ها و نهادهای بین المللی که در چهارچوب خاص قانونی صورت می‌پذیرد.

کمک ها، هدایا و بخشش‌هایی که از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی در قالب های مختلفی مثل وقف، حبس، هبه و … انجام می‌شود، برنامه‌ها و پروژه‌های سازمان های مردم نهاد که در چارچوب اساسنامه و در مسیر قانونی می‌تواند بخشی از هزینه‌ها را تأمین کند مثل برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها و …

بر اساس قانون سازمان‌ مردم نهاد NGO مردم نهاد می‌توانند برای انجام امور خود از نیروی انسانی به شکل استخدامی و داوطلبانه بهره بگیرند. بدیهی است از داوطلبان می‌توان حق عضویت ماهانه یا سالانه تقاضا کرد.

آیا سازمان های مردم نهاد می‌توانند در اعلام جرم و دادرسی کیفری نقش داشته باشند؟

یکی از ابداعات و نوآفرینی‌های قانون آیین دادرسی کیفری در سال ۱۳۹۲ نقشی است که برای سازمانهای مردم نهاد در فرآیند رسیدگی کیفری قائل گردید و بدین ترتیب طبق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری سازمانهای مردم نهاد که به موجب اساسنامه در حوزه‌هایی مثل حمایت از اطفال و نوجوانان، زنان، اشخاص بیمار و دارای ناتوانی جسمی یا ذهنی، محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی، بهداشت عمومی و حمایت از حقوق شهروندی فعالیت دارند در خصوص جرائم ارتکابی در حوزه فعالیت خود از حق اعلام جرم و شرکت در مراحل دادرسی برخوردارند که البته حق شرکت در مراحل دادرسی منصرف از جرائم منافی عفت است.

آثار نقض مقررات از سوی سازمان‌ های مردم نهاد NGO چیست؟

• تذکر شفاهی با مهلت یک ماهه برای اصلاح وضعیت و تنظیم صورت جلسه
• تذکر کتبی با درج در پرونده و مهلت یک ماهه برای اصلاح
• تعلیق پروانه فعالیت
• ابطال پروانه فعالیت

نتیجه

علی رغم اینکه آیین نامه تشکل های مردم نهاد موضوعاتی را در خصوص تشکیل شبکه ملی و یا استانی تشکل های مردم نهاد پیش بینی کرده است و یا قانون آیین دادرسی کیفری نقش اعلام کننده جرم و شرکت کننده در فرآیند دادرسی کیفری را برای سازمان‌های مردم نهاد به رسمیت شناخته  اما هنوز قانون جامعی در خصوص ان جی او ها یا همان سازمان‌های مردم نهاد به تصویب نرسیده است. به نحوی که نه تنها نیاز است تا سازمان‌های مردم نهاد به خصوص در حوزه آسیب های اجتماعی از نقش فعال تری در فرآیند دادرسی برخوردار باشند بلکه لازم است نظارت بیشتری بر فعالیت این سازمانها و ساز و کار مشخصی برای ارزیابی سازمانهایی که حق مداخله در دادرسی را دارند درنظر گرفته شود.

در نهایت لازم به ذکر است که اگر نیاز به تاسیس و ثبت سازمان مردم نهاد یا سایر موسسات و شرکت‌های تجاری و غیرتجاری دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی وینداد نهایت استفاده را داشته باشید.

سوالات متداول

سازمان مردم نهاد چه جایگاه قانونی دارد؟

سازمان‌های مردم نهاد به صورت غیرانتفاعی و برای اهداف غیرسیاسی و غیرتجاری تشکیل می‌شوند . این سازمان با توجه به آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد که در شهریورماه ۱۳۹۵ در هیأت دولت به تصویب رسید. سازمان نهاد با رویکردی اجتماعی توسط جمعی از اشخاص حقیقی به شکل داوطلبانه تشکیل و اداره می‌شود.

آیا NGO امکان دادرسی کیفری دارد؟

بله؛ طبق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری سازمانهای مردم نهاد امکان اعلام برخی جرائم برای این سازمان وجود دارد.