از گذشته تاکنون تجارت میان ملت‌ها و اشخاص با ملیت‌های مختلف و داد و ستد بین‌المللی به صورت گسترده در حال انجام است. در حال حاضر نیز به دلیل همبستگی و نیاز متقابل کشورها به یکدیگر، با رشد شدیدی در میزان و نرخ تجارت بین‌المللی مواجه هستیم و در نتیجه ممکن است اختلافات قراردادی بیشتر شود. بنابراین به دلیل اینکه مبانی قانونی و مقررات کشورها متفاوت است فلذا ممکن است قانون حاکم بر اختلافات قراردادی میان تجار متعارض بوده و علی رغم اینکه طرفین در قراردادهای تجاری بین المللی پیش‌بینی‌های لازم را انجام می‌دهند، امکان دارد اختلافاتی به وجود آید.
به منظور حل و فصل این اختلافات طرفین تبادلات تجاری بین‌المللی تمایل بسیاری به سمت نهاد داوری پیدا نموده‌اند. شیوهٔ حل و فصل اختلافات از طریق داوری ممکن است بر مبنای قرارداد مستقل و یا به صورت شرط در قراردادهای بین‌المللی باشد. شرط داوری امروزه به عنوان یکی از مهمترین شروط استاندارد قراردادهای تجاری بین‌المللی شناخته شده و به عنوان شرطی است که مستقل از خود قرارداد است. به عبارت دیگر اگر قرارداد باطل نیز باشد، این شرط معتبر و مستقل از قرارداد نفوذ حقوقی خواهد داشت.
مفهوم داوری تجاری بین المللی
موضوعی که در داوری تجاری بین‌المللی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، رسیدگی به اختلافاتی است که ممکن است اشخاص در موضوعات تجاری با آن مواجه شوند. در نتیجه ارجاع امر به داوری و نیز رسیدگی داوران نسبت به اختلافات مرتبط با روابط تجاری بین‌المللی طرفین، اعم از خرید و فروش کالا و خدمات، حمل و نقل و غیره، مطابق مقررات قانون داوری تجاری بین‌المللی صورت می‌گیرد.
بر مبنای مواد ۱ و ۲ قانون داوری تجاری بین‌المللی، مفهوم داوری تجاری بین‌المللی عبارت است از آنکه یکی از طرفین قرارداد داوری یا شرط داوری در زمان انعقاد موافقت‌نامه داوری، تبعه ایران نباشد و داوری اختلافات در روابط تجاری بین‌المللی اعم از خرید و فروش کالا و خدمات، حمل و نقل، بیمه، امور مالی، خدمات مشاوره‌ای، سرمایه‌گذاری، همکاری‌های فنی، نمایندگی، حق‌العمل‌کاری، پیمانکاری و فعالیت‌های مشابه مطابق مقررات این قانون است.
ضمناً وفق قانون داوری تجاری بین‌المللی، حل و فصل اختلافات میان طرفین، در صورتی که در خارج از دادگاه به‌وسیله شخص یا اشخاص حقیقی و حقوقی مرضی‌الطرفین یا انتصابی صورت گیرد را داوری می‌نامند.
شرط داوری در قراردادهای تجاری بین‌المللی
داوری روشی است که مبتنی بر توافق طرفین اختلاف است. این توافق و تراضی ممکن است، در ضمن قرارداد داوری بیان شود. علاوه بر این، قرارداد داوری نیز ممکن است متضمن شرط داوری باشد و محدوده عام‌تری را در برگیرد.
به عبارت دیگر این شرط، زمانی محقق می‌شود که اختلافی میان طرفین وجود نداشته باشد و حتی ممکن است هرگز هم اختلافی پدید نیاید و در این حالت طرفین قرارداد، برای ارجاع اختلاف احتمالی به داوری، در ضمن قرارداد دیگر، توافق ارجاع امر به داوری می‌نمایند. در مقابل اگر بعد از حدوث اختلاف، توافق مستقلی میان طرفین مبنی بر حل و فصل اختلافات نزد داور صورت گیرد، توافق صورت گرفته را قرارداد داوری گویند.
به صورت کلی تراضی طرفین مبنی بر ارجاع اختلافات به داوری اعم از اینکه به صورت شرط باشد یا قرارداد، از قراردادهای لازم محسوب شده و طرفین ملزم به رعایتان می‌باشند لیکن با فوت و حجر طرفین این قرارداد داوری منحل می‌شود.
یکی از ویژگی‌های داوری تجاری بین‌المللی عبارتست از اینکه دادگاه‌های داخلی دولت‌ها تکلیف به عدم رسیدگی به اختلاف موضوع موافقت‌نامه داوری را دارند. لیکن باید توجه داشت که در مواردی دخالت دادگاه ممکن است که منحصراً می‌تواند مربوط به محل داوری، تابعیت طرفین، اقامتگاه ان‌ها و قانون حاکم بر داوری باشد.
ویژگی دیگران است که در جریان رسیدگی، هر دو طرف دعوا طبق اصل تناظر از حق دفاع برخوردار می‌باشند. ضمناً فرایند ابلاغ و اطلاع به طرفین بایستی بر اساس مقررات صورت گرفته و به‌گونه ای باشد که طرفین امکان دفاع داشته باشند.
نکته‌ای که در اینجا قابل توجه است این است که قانون حاکم بر قرارداد داوری قاعدتاً بر مبنای توافق طرفین می‌باشد و قانون حاکم بر آیین داوری نیز بر مبنای دیدگاه سنتی قانون مقر داوری است. لیکن در مقابل برخی معتقدند، قانون منتخب طرفین نسبت به آیین داوری نیز مجری است.
ضمناً یکی از مسائل مهمی که در زمینه شرط داوری مطرح می‌شود مسأله استقلال آن است. استقلال شرط داوری بدین معنی است که ادعای بطلان قرارداد اصلی – که شرط داوری ضمن آن آمده است -به شرط مزبور سرایت نمی‌کند و مرجع داوری می‌تواند به این ادعا رسیدگی کرده، راجع به صحت یا بطلان قرارداد اصلی و آثار آن تصمیم بگیرد، مگر اینکه دلیلی بر بطلان در خصوص شرط داوری وجود داشته باشد. قاعده استقلال شرط داوری در قانون داوری تجاری بین‌المللی به تبعیت از قانون نمونه آنسیترال آمده است. ماده ۱۶ قانون جدید می‌گوید: «…شرط داوری که به صورت جزیی از یک قرارداد باشد از نظر اجرای این قانون به عنوان موافقت نامه‌ای مستقل تلقی می‌شود. تصمیم داور در خصوص بطلان و ملغی الاثر بودن قرارداد فی‌نفسه به منزله عدم اعتبار شرط داوری مندرج در قرارداد نخواهد بود». بنابراین در مورد داوری تجاری بین‌المللی قاعده استقلال شرط داوری به صراحت در قانون ایران پذیرفته شده است.
در مورد شرط داوری مناسب نیاز به راهنمایی دارید؟
در این مطلب کوشش شد تا به موضوع شرط مناسب داوری در قراردادهای تجاری بین‌المللی اشاره شود. نکات فراوانی از مبحث شرط داوری وجود دارد که ممکن است برای خوانندگان ایجاد سوال کند. به همین منظور برای راهنمایی بیشتر می‌توانید از خدمات مشاوران حقوقی وینداد استفاده کنید و سوالات خود را بپرسید.
