زمانی که طرفین در یک قرارداد با یکدیگر دچار اختلاف می‌شوند، این اختلاف از دو طریق مراجعه به مراجع دادگستری و داوری قابل حل است. اما از آنجایی که افراد به دنبال آن هستند که اختلاف خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و البته با هزینه کمتر برطرف کنند، بهترین راه حل و فصل اختلافات قرارداد، شرط داوری در قرارداد است. با این توصیف در این مقاله به بررسی داوری قرارداد چیست و چگونه از داور قرارداد تقاضای رسیدگی کنیم و همچنین روش تعیین داور و سایر نکات قانونی آن اشاره خواهیم کرد.
شرایط داوری قرارداد چیست؟
اگر شما نیز جزو افرادی هستید که ترجیح می‌دهید اختلافات قراردادی خود را بدون مراجعه به مراجع دادگستری و صرفا از طریق داوری حل و فصل نمایید، باید بدانید که داوری در قرارداد شرایطی دارد.
تعیین داور در قرارداد یکی از شیوه‌های جایگزین حل و فصل اختلافات به‌شمار می‌رود که مزیت‌های زیادی نسبت به سایر روش‌ها دارد.
اولین مورد از شرایط داوری قراردادی این است که داور می‌تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد؛ به این معنا که همان طور که شما می‌توانید یک فرد را به عنوان داور انتخاب کنید، یک موسسه یا هر شخص حقوقی دیگری را نیز می‌تواند داور باشد.
یکی دیگر از شرایط داوری قراردادها این است که شما نمی‌توانید اشخاصی که اهلیت ندارند، کسانی که به موجب حکم دادگاه ورشکسته شده‌اند و همچنین قضات دادگاه‌ها و کارمندان محاکم قضایی را به عنوان داور انتخاب کنید.
پس از انتخاب داور، شما نمی‌توانید بدون رضایت طرف مقابل داور را عزل کنید. علاوه بر این، در صورت از بین رفتن موضوع، داوری نیز از بین می‌رود. فوت یا حجر هر یک از طرفین داوری یا ورشکسته شدن آن‌ها نیز، از موارد زوال داوری است.
انواع داوری در قانون
داوری در قانون انواع مختلفی دارد که برخی از انواع آن عبارت‌اند از:
- داوری ملی
- داوری بین‌المللی
- داوری اختیاری
- داوری اجباری
در همین راستا باید بدانید که اگر داوری بر اساس و مطابق با قوانین داخلی کشور باشد و طرفین داوری تبعه ایران باشند، داوری داخلی است. اما اگر یکی از طرفین داوری اتباع خارجی باشند، این داوری یک داوری بین‌المللی است.
در تعریف داوری اختیاری باید بدانید که اگر طرفین یک قرارداد یا دعوا، به صورت خودخواسته و اختیاری انتخاب کنند که اختلاف را از طریق مراجعه به داور حل و فصل کنند، این داوری یک داوری اختیاری است اما اگر دادگاه اختلاف دو طرف را برای حل و فصل به داوری ارجاع دهد، در این صورت این داوری ، اجباری است. به‌طور کلی دعاوی زیادی قابلیت ارجاع به داوری دارند.
روش‌های تعیین داور
تعیین داور بر اساس روش‌های مختلفی انجام می‌شود.
در روش اول، تعیین داور توسط طرفین اختلاف (یا همان قرارداد) تعیین می‌شود به این صورت که طرفین با توافق یکدیگر، اقدام به تعیین شخصی به عنوان داور می‌کنند.
روش دوم، داور توسط شخصی غیر از طرفین اختلاف انتخاب می‌شود که این شخص ممکن است شخص ثالث یا به انتخاب دادگاه باشد. در این شرایط طرفین اختلاف دیگر در تعیین داور نقشی نداشته و بر عهده شخصی غیر از طرفین اختلاف قرار می‌گیرد.
کاربرد داوری در انواع قراردادها
با وجود مزایای زیادی که داوری در قرارداد نسبت به سایر روش‌های حل اختلاف دارد، کاربرد آن نیز بیشتر می‌شود. در واقع حجم زیاد پرونده‌ها در دادگاه‌های مختلف و طولانی بودن فرآیند رسیدگی باعث شده که بسیاری از افراد در زمان تنظیم قرارداد یا حتی پس از بروز اختلاف از روش داوری برای رفع اختلاف خود استفاده کنند. یکی دیگر از مزیت‌های انتخاب داور در قراردادها، هزینه کمتر نسبت به مراجعه به مراجع دادگستری است.
داوری در همه‌ی انواع قراردادها کاربرد داشته و امروزه تحت عنوان یک شرط در قراردادها درج می‌شود. اما موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید این است که داوری در برخی قراردادها مانند قراردادهای مشارکت و کار بسیار پرکاربرد بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نحوه ارجاع اختلاف به داور
مهم‌ترین ویژگی داوری، توافقی بودن آن است؛ به این معنا که اگر یکی از طرفین اختلاف رضایت نداشته باشد، نمی‌توان این اختلاف را یک‌طرفه به داور ارجاع داد. زمانی که طرفین اختلاف رضایت به حل و فصل آن از طریق داوری دارند، می‌توانند از طرق مختلفی این اختلاف را توسط داور تعیین شده حل کنند.
اولین نحوه ارجاع اختلاف به داور، درج شرط داوری ضمن قرارداد است. به این صورت که در هنگام تنظیم قرارداد، طرفین ضمن در متن قرارداد با یکدیگر توافق می‌کنند که اختلاف به وجود آمده را به داور ارجاع دهند. ضمن اینکه مراجعه به دادگاه با وجود شرط داوری امکان‌پذیر نیست و دادگاه رای به ارجاع به داور می‌دهد.
علاوه بر این، طرفین اختلاف می‌توانند پیش از بروز اختلاف یا همزمان با آن، یک قرارداد داوری تنظیم کنند و در آن توافق کنند که اختلاف خود را به داور ارجاع دهند.
نحوه تنظیم قرارداد داوری
طرفین اختلاف در تنظیم قرارداد داوری، باید نکاتی را مد نظر داشته باشند. در هر مورد که قرارداد داوری تنظیم می‌شود، باید موضوع و مدت داوری به صورت دقیق در این قرارداد ذکر گردد. علاوه بر این، در ذیل قرارداد داوری، باید مشخصات دقیق داور یا داوران نوشته شود.
معرفی داور باید به صورتی باشد که مانع اشتباه باشد. علاوه بر تمام موارد مذکور، مشخصات دقیق طرفین اختلاف هر چند نفر که باشند نیز باید در متن قرارداد داوری نوشته شود.
یک نکته مهم در قرارداد داوری یا بند داوری در قراردادها این است که در تعیین روش حل اختلاف، فقط داوری را تعیین کنید و آن را تنها روش حل و فصل اختلاف در قرارداد بدانید. چرا که در صورت انتخاب چند روش مانند مراجعه به دادگاه و داوری نمی‌توانید به رای واحدی برسید.
چه اشخاصی محروم از داوری هستند؟
به موجب قانون، دسته‌ای از اشخاص امکان تعیین به عنوان داوری قراردادها را ندارند. این اشخاص عبارت‌اند از:
- اشخاصی که سن آن‌ها کمتر از ۲۵ است.
- اشخاصی که در دعوا ذی‌نفع هستند.
- اشخاصی که فاقد اهلیت هستند.
- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آن‌ها
- قضات دادگاه‌ها
- اشخاصی که به موجب حکم دادگاه ورشکسته اعلام شدند.
- اشخاصی که وکیل، قیم، مباشر یا کفیل هر یک از طرفین دعوا هستند.
شکایت از داور مرضی الطرفین
در صورتی که رای داور باعث بروز خسارت یا ضرری به هر یک از طرفین شود، امکان شکایت از داوری مرضی الطرفین وجود دارد. در این شرایط طرف خسارت دیده می‌تواند از داور شکایت کند که با توجه به نوع خسارت امکان شکایت از داور پرونده را می‌دهد. پس می‌توان در شرایطی شکایت کیفری علیه داور یا شکایت حقوقی مطرح کرد.
البته شکایت از داور در موارد بسیار نادری اتفاق می‌افتد و معمولا با تعیین بند داوری در قرارداد یا تنظیم قرارداد داوری می‌توانید با اطمینان خاطر اختلافات موجود را حل و فصل کنید.
جمع‌بندی
داوری قرارداد یکی از روش‌های حل اختلافات است که طرفین انواع قراردادها، می‌توانند رسیدگی و حل اختلاف خود را به داور ارجاع دهند. از این روش می‌توانید در انواع قراردادها با موضوعات مختلف استفاده کنید اما در برخی از قراردادها مانند داوری در قرارداد مشارکت یا داوری در قرارداد کار بسیار کاربردی است. طرفین اختلاف این امکان را دارند که از طریق درج شرط داوری در قرارداد و یا تنظیم قرارداد داوری، اختلاف خود را به داور ارجاع دهند. فقط توجه داشته باشید که اشخاصی که به موجب قانون از داوری محروم هستند، نمی‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند.
در مجموعه وینداد ضمن تنظیم قرارداد داوری توسط کارشناسان و وکلای متخصص می‌توانید در درخواست تنظیم انواع قراردادهای خود از جمله داوری قرارداد مشارکت در ساخت، قرارداد کار، مشارکت، پیمانکاری و غیره، بخش مربوط به حل اختلافات را با شرط داوری بدهید.
سوالات متداول
کدام دعاوی را نمی‌توان به داوری ارجاع داد؟
دعاوی اشخاص ورشکسته، دعاوی کیفری، دعاوی راجع به اصل نکاح، فسخ آن، طلاق و نسب.
ارجاع اختلاف به داوری از چه طریقی ممکن است؟
ارجاع اختلاف به داور ممکن است از طریق درج شرط داوری در خود قرارداد یا تنظیم یک قرارداد مجزا باشد.
چه اشخاصی می‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند؟
تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای اهلیت لازم بوده و به موجب قانون ممنوع از داوری نشده باشند، می‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند.
در صورت وجود داور در قرارداد مشارکت آیا طرفین می توانند به دادگاه رجوع کنند؟
خیر در این شرایط، دادگاه قرار عدم صلاحیت صادر میکند.
سلام ، آیا در قراردادی که در آن بحث داوری برای حل و فصل اختلافات وجود دارد ، آیا امکان طرح شکایت کیفری در دادسرا بجهت کلاهبرداری وجود دارد یا خیر و اگر مثبت است ، تداخلی با رای داوری دارد یا خیر ؟