امروزه با گسترش روابط تجاری، استفاده از اسناد تجاری (چک، سفته و…) وفق مقررات قانون تجارت افزایش پیدا کرده است. گسترش روزافزونِ استفاده از این اسناد، موجب به‌کارگیریِ روش‌هایی شده است که به دارنده سند اطمینان‌خاطر می‌دهد که مبلغ مندرج بر روی سند تجاری در موعد مقرر پرداخت خواهد شد. یکی از این روش‌ها، ضمانت است. در این نوشتار، « ضمانت در اسناد تجاری و شرایط شکلی آن» را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ضمانت به چه معنا است؟
پیش از آن‌که به بررسی « ضمانت در اسناد تجاری » بپردازیم، ابتدا باید با مفهوم ضمان و ضمانت آشنا شویم. تبیین مفهوم ضمان و ضمانت نیز مستلزم پرداختن به عقد ضمان است. عقد ضمان، عقدی است که در آن شخص الف متعهد می‌شود که تعهد مالی را که برعهده شخص ب قرار دارد، ایفا کند. عقد ضمان، میان شخصی که متعهد می‌شود تعهد مالیِ شخص دیگر را ایفا کند (ضامن) و طلبکار (مضمونٌ‌له) منعقد می‌گردد. درواقع، عقد ضمان دو رکن اصلی دارد؛ ضامن و طلبکار. برای انعقاد قرارداد ضمان نیازی به رضایت مدیون اصلی (مضمونٌ‌عنه) نیست؛ البته اگر ضامن بدون رضایت مدیون اصلی دین او را بپردازد، دیگر نمی‌تواند پس از پرداخت دین برای دریافت پول خود به او مراجعه نماید.
پس از انعقاد قرارداد ضمان، دین و تعهد مالیِ مدیون به ضامن منتقل می‌شود؛ یعنی طلبکار صرفاً باید به ضامن مراجعه کند و نمی‌تواند برای مطالبه طلب خود به مدیون اصلی رجوع نماید. البته گاهی تعهد مدیون به ضامن منتقل نمی‌شود، بلکه این تعهد مالی برعهده مدیون باقی می‌ماند و ضامن در کنار مدیون اصلی مسئولیت پرداخت دین او را برعهده می‌گیرد. در این حالت، طلبکار می‌تواند برای مطالبه طلب خود به هر یک از این دو شخص (یعنی مدیون اصلی و ضامن) یا هر دوی آن‌ها مراجعه نماید.
ضمانت در اسناد تجاری به چه معنا است؟
ضمانت، یکی از رایج‌ترین راه‌های تضمین پرداخت در اسناد تجاری است. معمولاً دارندگان اسناد تجاری به هنگام دریافت این اسناد از صادرکننده سند یا شخصی که می‌خواهد آن سند را واگذار نماید، ضامن معتبر مطالبه می‌کنند. در اسناد تجاری، یک شخص می‌تواند ضامن صادرکننده و یا واگذارکننده سند تجاری باشد. با پذیرش ضمانت در اسناد تجاری، ضامن متعهد می‌شود که مبلغ مندرج بر روی سند را در موعد مقرر (سررسید) و با رعایت شرایط قانونی به دارنده سند (که همان طلبکار یا مضمونٌ‌له است) پرداخت نماید.
ضمانت در اسناد تجاری چه آثاری دارد؟
الف. شخص یا اشخاصی که به‌عنوان ضامن یک سند تجاری را امضاء می‌کنند، در برابر دارنده سند مسئولیت تضامنی دارند؛ یعنی دارنده سند می‌تواند پس از رسیدن موعد مقرر برای مطالبه طلب خود به هر یک از آن‌ها که بخواهد یا به همگی آن‌ها مراجعه نماید. درواقع، اینطور نیست که پس از ضمانت، دارنده سند صرفاً بتواند به ضامن مراجعه کند و حق مراجعه به مدیون اصلی را نداشته باشد. البته طرفین می‌توانند توافق کنند که دارنده سند ابتدا به مدیون اصلی مراجعه کند و اگر او پرداخت نکرد، به ضامن مراجعه نماید. اگر این توافق صورت نگرفته باشد، دارنده سند می‌تواند به هر یک از آن‌ها که بخواهد یا به همگی آن‌ها مراجعه نماید و ضامن نمی‌تواند پرداخت دین را منوط به عدم‌پرداخت آن از سوی مدیون اصلی کند.
ب. ضامن پس از پرداخت وجه سند به دارنده سند (طلبکار)، می‌تواند به‌عنوان دارنده سند به مدیون اصلی (مضمونٌ‌عنه) مراجعه کند. در این خصوص، دارنده سند باید تمامی اسناد و مدارکی را که برای مراجعه ضامن به مدیون اصلی لازم و مفید است، در اختیار ضامن قرار دهد. ضامن نیز باید پس از پرداخت وجه سند، خود سند را از دارنده بازپس‌گیرد.
پ. اگر دین اصلی اسقاط شود و یا این‌که دارنده سند به هر علتی حق مراجعه به مدیون اصلی را از دست بدهد، به تبعیت از آن، حق مراجعه به ضامن را نیز از دست خواهد داد.
ضمانت در اسناد تجاری به چند روش می‌تواند انجام شود؟
ضمانت در اسناد تجاری به دو روش می‌تواند انجام شود؛ ۱. ضمانت در خود سند، ۲. ضمانت در سند جداگانه.
معمولاً ضمانت در اسناد تجاری، با امضاء ضامن در خود سند انجام می‌شود، ولی ضمانت در این اسناد می‌تواند خارج از خود سند تجاری و در یک سند جداگانه نیز صورت بگیرد؛ به این نحو که موضوع و مشخصات مورد ضمانت (یعنی سند تجاری) در آن مشخص شود و این سند، ضمیمه سند تجاری گردد.
برای ضمانت در اسناد تجاری چه شرایطی باید رعایت شود؟
برای ضمانت باید شرایط زیر رعایت شود:
الف. برای ضمانت در خود سند، ضامن باید روی سند یا ظَهر سند (پشت سند) را امضاء کند. در عمل، این امضاء در پشت سند تجاری درج می‌شود. برخی معتقدند که برای ضمانت، مُهر نیز به اندازه امضاء اعتبار دارد و ضامن می‌تواند به جای امضاکردن، مُهر بزند. با توجه به این‌که برخلاف امضاء در مورد اعتبار مُهر اختلاف‌نظر وجود دارد، بهتر است که ضامن برای ضمانتِ سند تجاری آن را امضاء کند تا بعداً مشکلی به وجود نیاید.
ب. ضامن باید عبارتی را درج نماید که نشان‌دهنده ضمانت وی باشد. درج این عبارت، برای جلوگیری از مشکلاتِ احتمالیِ آینده است؛ زیرا امضایی که پشت یک سند تجاری درج می‌شود، ممکن است برای انتقال سند و یا ضمانت باشد. با توجه به این‌که مقررات انتقال سند با مقررات ضمانت تفاوت دارد، فرد باید در کنار امضاء قید کند که این سند را به‌عنوان ضامن امضاء نموده است. ضامن می‌تواند برای انجام این کار از عباراتی هم‌چون «ضامنم»، «ضمانت می‌کنم» یا «پرداخت وجه را تضمین می‌کنم» استفاده نماید. اگر شخصی پشت یا روی سند تجاری را صرفاً امضاء کند و قید نکند که به چه عنوان آن را امضاء کرده است، ممکن است در تفسیر امضاء اختلاف‌نظر به وجود آید و امضاکننده ملزم شود که اثبات کند این سند را به‌عنوان ضامن امضاء کرده است.
پ. بهتر است که ضامن نام مدیون اصلی و طلبکار و هم‌چنین، تاریخ امضاء سند را نیز در کنار امضاء خود قید کند. اگر نام مدیون اصلی نوشته نشود، طبق کنوانسیون ژنو ضمانت به نفع برات‌کش (در برات)، متعهد سفته (در سفته) و صادرکننده چک (در چک) خواهد بود. حقوقدانان ایرانی مقررات این کنوانسیون را پذیرفته‌اند. بنابراین، اگر ضامنِ سند تجاری می‌خواهد از شخصی ضمانت کند، باید نام او را به‌عنوان مدیون اصلی (مضمونٌ‌عنه) بنویسد تا ناخواسته مشمول مقررات دیگری قرار نگیرد و ضمانت او به نفع شخص دیگری که مدنظر او نبوده است، در نظر گرفته نشود.
سخن آخر
چنانچه با پرسش یا ابهامی در خصوص ضمانت در اسناد تجاری مواجه شده‌اید، می‌توانید آن را با کارشناسان حقوقی سایت وینداد در میان بگذارید.
