برای آنکه با قرارداد افزایش سرمایه در شرکت های سهامی بیشتر آشنا شویم بهتر است، ابتدا باید جایگاه شرکت‌های سهامی را تعریف کنیم. شرکت‌های سهامی را باید به جهات چندی دارای جایگاهی ویژه در میان سایر شرکت‌های تجاری موجود در نظام حقوقی ایران به شمار آورد، شرکت سهامی همه ویژگی‌های یک شرکت تجاری به معنای خاص را دارد و بر خلاف دیگر شرکت‌های تجاری در بازرگانی بودن آن بدون توجه به موضوع فعالیتش هیچگونه اختلافی میان حقوقدانان به چشم نمی‌خورد . اهمیت قرارداد افزایش سرمایه در این شرکت از از یک سو و مسئولیت محدود سهامداران به میزان سرمایه آنها و نیز سهولت واگذاری سرمایه از سوی دیگر نشانگر گرایش قانونگذار به محور تلقی نمودن سرمایه به عنوان عنصر اساسی شرکت سهامی می‌باشد.
در ادامه این مطلب به قرارداد افزایش سرمایه و نکات مربوط به آن می‌پردازیم.
تغییر در سرمایه شرکت سهامی خاص به چه صورت است؟
تغییر در سرمایه شرکت سهامی خاص به علت نوسانات اقتصادی و بحران‌های مالی ممکن است حاصل شود و ضرورتاَ ایجاب نماید که سرمایه اولیه شرکت افزایش نموده یا اینکه کاهش یابد و این در موردی است که گزارش هیئت مدیره مبتنی بر تغییر سرمایه شرکت اعم از کاهش یا افزایش بوده و بازرس یا بازرسان شرکت گزارش مزبور را تایید نمایند. در این صورت بر عهده مجمع عمومی فوق‌العاده است که درباره هریک از موارد دوگانه یعنی افزایش و یا کاهش سرمایه تصمیم مقتضی اتخاذ نماید.
به موجب ماده ۱۶۳ لایحه قانونی ۱۳۴۷:” هیات مدیره در هر حال مکلف است در هر نوبت پس از عملی ساختن افزایش سرمایه حداکثر ظرف یک ماه مراتب را ضمن اصلاح اساسنامه در قسمت مربوط به مقدار سرمایه ثبت شده شرکت به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام کند تا پس از ثبت جهت اطلاع عموم آگهی شود. بدیهی است عدم انعکاس تغییرات مربوطه و یا هرگونه اخفاء اطلاعات که موجب ضرر و زیان و اغفال دیگران شود موجبات پاسخگویی فرد را فراهم نموده و عدم ثبت مراتب،نافی مسئولیت و جبران خسارات وارده و قصور قانونی شخص خاطی نخواهد بود.
تغییرات در سرمایه شرکت شامل موارد ذیل می‌شود:
الف) افزایش سرمایه شرکت
ب) کاهش اجباری سرمایه شرکت
ج) کاهش اختیاری سرمایه شرکت”
برای افزایش سرمایه شرکت رعایت نکات ذیل الزامی است.
۱- تصویب مجمع عمومی فوق العاده
۲- تأدیه تمام سرمایه قبلی شرکت
۳- تأدیه مبلغی افزایش سرمایه
تعریف و جایگاه شرکت های سهامی با نظر به قرارداد افزایش سرمایه
در میان شرکت‌های موجود، شرکت سهامی تنها شرکتی است که در آن مقررات ناظر به فعالیت اداره نظارت بر عملکرد شرکت و مدیران آن علی‌رغم برخی کاستی‌ها با وسواس و دقت پیش‌بینی گردیده است. نکته دیگری که نشانگر اهمیت شرکت سهامی حجم مقررات لایحه اصلاحی در مورد قرارداد افزایش سرمایه در قیاس با کل قانون تجارت است در حالی که مجموع مواد قانون تجارت تقریباً ۵۰۰ ماده است لایحه اصلاحی قانون تجارت نیز به تنهایی دارای ۳۰۰ ماده قانونی می‌باشد نقش شرکت‌های سهامی و اثرگذاری آنها در حوزه اقتصاد را چنان تعیین‌کننده می‌داند که تنها به اصلاح قانون تجارت ناظر بر این شرکت پرداخت و در مورد مسائلی چون قرارداد افزایش سرمایه، جدای از دیگر شرکت‌ها قانون خاصی در قالب لایحه اصلاح قانون تجارت تهیه نمود که تحت همین عنوان از تصویب کمیسیون‌های خاص مجلس گذشته است. بر این اساس از قانون قرارداد افزایش سرمایه به عنوان قانون شرکت‌های سهامی نیز می‌توان به صورت اختصاصی نام برد.
نقش قرارداد افزایش سرمایه در شرکت های سهامی
طبق اجازه قانونگذار به شرکت سهامی اصولاً کارکردها و مکانیزم فعالیت و اداره آن به گونه‌ای می‌باشد که امکان نقش‌آفرینی بیشتر این نوع شرکت در روابط تجاری فراهم می‌شود و به موجب جذب سرمایه، گرایش اشخاص به ویژه سرمایه‌گذاران به این نوع شرکت سهامی که با نام شرکت سهامی خاص یاد می‌شود بیشتر می‌باشد. به چنین شرکت‌هایی شرکت های سهامی خاص می‌گویند که تمام سرمایه آنها در زمان تاسیس منحصرا توسط موسسین تامین گردیده شده باشد که اینگونه شرکت‌ها دارای امتیاز قرارداد افزایش سرمایه می‌باشند.
اما به شرکت‌هایی که موسسین آنها تنها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین کرده باشند را شرکت سهامی عام می‌گویند که از قوانین قرارداد افزایش سرمایه سخت برخوردار هستند.
چگونگی ایجاد قرارداد افزایش سرمایه در شرکت های سهامی
هر یک از دو شرکت سهامی عام و خاص به منظوری خاص و متفاوت موضوع قانون‌گذاری قرار گرفتند. شرکت نخست به عنوان راهکاری جهت انجام فعالیت‌های تجاری نیازمند سرمایه بالاتر و ایجاد قرارداد افزایش سرمایه بیشتر می‌باشد و حوزه گسترده‌تری را مدنظر دارد. این شرکت پذیرش عمومی سرمایه از طریق پذیره‌نویسی از چند جهت به منظور بالا کمک می‌کند. دعوت همگانی به طور طبیعی به موجب رجوع اشخاص بسیاری می‌گردد که هر چند به تنهایی دارای سرمایه مالی اندک هستند اما با جمع شدن سرمایه‌های کوچک دارایی کلانی فراهم می‌شود که عموما از طریق ساز و کارهای خصوصی تامین آن یا غیر ممکن و یا نیازمند تلاش فراوان است و تحمیل بار مالی سنگین بر اشخاص معدود می‌باشد.
اعطای فرصت به عموم مردم جهت ورود به حوزه تجارت باعث عضویت اشخاص به عنوان سهامدار و بستن قرارداد افزایش سرمایه (capital increase) برای شرکت می‌باشد.
جمع ویژگی‌های مزبور یعنی شمار گسترده سهامداران خرده پا از یک سو و محدودیت ارزش اسمی هر سهم حداکثر به ۱۰ هزار ریال در شرکت یاد شده از سوی دیگر نشانگر نقشی است که قانونگذار برای آن در حوزه اقتصاد در نظر داشته است این نقش را می‌توان در به کارگیری سرمایه‌های کوچک و سرگردان به منظور اهداف کلان ضمن تسهیل فعالیت تجاری با استفاده از قرارداد افزایش سرمایه استفاده نمود.
تنها شرط تعیین قرارداد این است که انتقال سهام به موافقت مجامع و یا مدیران باشد.
قرارداد افزایش سرمایه در شرکت های سهامی و شرایط آن
برای توضیح دقیق‌تر قرارداد افزایش سرمایه باید گفت که اهداف و کارکردهای شرکت‌های سهامی خاص و شیوه تشکیل این دو شرکت متفاوت بوده است. بنیادی‌ترین بخش این تفاوت امکان پذیره‌نویسی و یا پذیرش عمومی سرمایه یا بستن قرارداد افزایش سرمایه از طریق پذیره‌نویسی در شرکت سهامی عام و ممنوعیت بهره‌گیری از این راهکار در شرکت سهامی خاص می‌باشد.
بنابراین نحوه افزایش کاهش سرمایه شرکت سهامی خاص از بستن این قرارداد در شرکت سهامی عام سخت‌تر است.
پذیره‌نویسی را باید امتیازی تلقی نمود که قانونگذار بنا به ملاحظات خاص مربوط به شرکت‌های سهامی عام به این شرکت اعطا نموده. بر همین اساس تجویز مراجعه به عموم آسان‌ترین و ارزان‌ترین شیوه جذب سرمایه در قرارداد افزایش سرمایه می‌باشد. علاوه بر مزایای گفته شده راهکار پذیره‌نویسی تعهدات و مسئولیت‌های حقوقی ناظر به دیگر روش‌های تامین سرمایه از قبیل دریافت وام و تسهیلات از منابع بانکی و مالی و اعتباری انتشار اوراق مشارکت را ندارد و از سوی دیگر اعطای امتیاز مزبور و یا همان ایجاد قرارداد افزایش سرمایه رعایت تشریفات و اقدامات دقیقی است که عدم رعایت هر یک از آنها ممکن است، موجب بطلان اقدام و در نتیجه بطلان شرکت حتی پس از ثبت را فراهم آورد. دریافت مجوز انتشار آگهی پذیره‌نویسی تنها پس از ارائه برخی از مدارک به اداره ثبت شرکت‌ها و احراز صحت و تطبیق آنها با قانون از سوی مرجع مربوطه امکان‌پذیر است.
نحوه افزایش یا کاهش سرمایه شرکت سهامی خاص چگونه است؟
الزامی نبودن تشکیل مجمع عمومی موسس برای تشکیل شرکت سهامی خاص و بستن قرارداد افزایش سرمایه به معنای اختصاصی آن برای شرکت سهامی عام نیست، بلکه موسسین شرکت نخست در تشکیل یا عدم تشکیل مجمع عمومی مورد بحث آزادی و اختیار قرار دارد. در نتیجه نبایستی که وجود مجمع عمومی موسس را از وجوه افتراق دو شرکت بحث به شمار آورد. برای پاسخ به نحوه افزایش یا کاهش سرمایه شرکت سهامی خاص، باید گفت که از طریق راه‌های زیر می‌توان قرارداد افزایش سرمایه را در این شرکت‌ها منعقد کرد.
۱- اگر اعضا بخواهند می‌توانند از طریق پول نقد اقدام به قرارداد افزایش سرمایه کنند یعنی می‌توانند به بانک مراجعه کنند و با تنظیم ورقه سهام جدید برای باری دیگر سهام خود را افزایش دهند.
۲ – تبدیل مطالبات نقدی به سهام جدید: یعنی اعضا می‌توانند مطالبات نقدی که در دسترس دارند را به شرکت واگذار کرده و در عوض آن سهام جدید بخرند.
۳-اعضا می‌توانند از طریق سودی که به دست آورده‌اند ارزش سهام خود را بالا ببرند.
۴ – از طریق قرارداد افزایش سرمایه می‌توان دست به انتشار اوراق قرضه زد.
سرمایه شرکت را می‌توان از طریق صدور سهام جدید و یا از طریق بالا بردن مبلغ اسمی سهام موجود افزایش داد.
لذا، در شرکت سهامی خاص پس از اتخاذ تصمیم راجع به افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید باید مراتب از طریق نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن نشر می‌گردد به اطلاع صاحبان سهام برسد. در این آگهی باید اطلاعات مربوط به مبلغ افزایش سرمایه و مبلغ اسمی سهام جدید و حسب مورد مبلغ اضافه ارزش سهم و تعداد سهامی که هر صاحب سهم به نسبت سهام خود حق تقدم در خرید آن ها را دارد و مهلت پذیره نویسی و نحوه پرداخت ذکر شود در صورتیکه برای سهام جدید شرایط خاصی در نظر گرفته شده باشد چگونگی این شرایط در آگهی قید خواهد شد.
سخن آخر
وینداد با ارائه خدمات حقوقی آنلاین و ارائه خدماتی همچون بانک قرارداد های پر کاربرد، تنظیم و بررسی قرارداد و مشاوره حقوقی ویژه کسب و کارها در فرآیند سرمایه گذاری، راهگشای حفاظت از کسب و کارهای شما و همچنین موفقیت در روند و فرآیند سرمایه گذاری در کسب و کارها می‌باشد.
