قرارداد فاینانس (تأمین مالی) چیست؟

قرارداد فاینانس یکی از روش‌های متداول تأمین مالی برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها است که طی آن امکان استفاده از منابع داخلی و یا دریافت و استفاده از وام ارزی فراهم می‌شود.

باید توجه داشت که امکان تأمین مالی از طریق بخش‌­های خصوصی داخلی نیز ممکن است اما واقعیت این است که به دلیل نوپا بـودن بخـش خصوصی در کشـور، در حـال حاضـر امکان حضور فعال و قدرتمند در عرصه سرمایه‌گذاری کلان در اقتصاد کشور را نـدارد. علاوه بر این دولـت و مجلـس در لایحـه بودجـه سالیانه درصدی از درآمدهای دولت را بـه اجرای پروژه­‌های صنعتی و زیربنایی اختصاص می‌­دهند که به دلیل محدود بودن درآمدهای دولت به طور مسلم این بخش به تنهایی جوابگوی نیازها نخواهد بود. بنابراین لازم است تا بـه راه‌حل دوم، یعنی منابع خارجی متوسل شد.

قرارداد فاینانس چیست؟

یکی از روش­‌های تأمین هزینه­‌های اجرایی و انجام پروژه­‌های عمرانی و زیربنایی ، تأمین مالی خارجی است. تأمین مالی، در معنای کلی و منصرف از وصـف داخلی یا خارجی، در اصطلاح بـه پروسه­ تمرکز منابع مالی به سرمایه به صورت میان‌مدت و بلندمدت اطلاق می­‌گردد. به عبارت دیگر در صورتی که مصرف‌کننده‌­ها، بنگاه­‌های تولیدی و تجاری و دولت‌­ها با توجه به منابع مالی موجود و در دسترس نتوانند بـه اهداف خود برسند و یا توانایی پرداخت بدهی را نداشته باشند می‌­بایست از طرق مختلفی، منابع مالی را که برای عملیات خود نیاز دارند، تهیه نمایند. فرایند و روشی که عاملان اقتصادی برای تأمین و منابع مالی مورد نیاز خود به کار می‌­برند، فاینانس (تامین مالی) نامیده می‌­شود.

مهم ترین روش استقراض برای تامین مالی چیست؟

تامین مالی برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها از طریق روش‌های مختلفی انجام می‌شود. با توجه به وضعیت خاص کشورهای در حال توسعه و بحران‌های مالی در این کشورها امکان تامین سرمایه به‌خصوص سرمایه گذاری مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های بزرگ به راحتی فراهم نمی‌شود، بنابراین انتخاب روش تامین مالی مناسب در مورد پروژه‌ها مساله مهمی است.
در پروژه‌های مهم و زیرساختی مورد نیاز کشور که امکان تامین وجوه کامل آن توسط دولت فراهم نیست مانند پروژه‌های نفتی، گازی، پتروشیمی و بسیاری از صنایع دیگر برای توسعه زیرساخت‌ها نیاز اساسی برای حضور سرمایه‌گذاری خارجی و استفاده از تسهیلات بانک‌ها و موسسات خارجی وجود دارد.
در تامین مالی پروژه‌ها با توجه به نوع پروژه و صنعت مرتبط با آن، حجم مالی و زمان مورد نیاز در نظر گرفته شده برای پروژه، شرایط کشور میزبان پروژه از نظر امنیت سیاسی، اقتصادی و قوانین موجود در آن، میزان حساسیت پروژه در آن کشور می‌توان روش‌های مختلفی را برای تامین مالی پروژه متصور شد که درحالت کلی شامل موارد زیر می‌شود:

• در صورت استفاده از منابع داخلی
۱. تخصیص بخشی از درآمد کل کشور
۲. تخصیص بخشی از درآمد حاصل از صادرات

• درصورت استفاده از منابع خارجی
۱. روش‌های قرضی(استقراضی)
– تامین مالی شرکتی ، تامین مالی پروژه‌ای (فاینانس)
۲. روش‌های غیرقرضی (سرمایه‌گذاری)
– سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
– سرمایه‌گذاری غیرمستقیم خارجی

فاینانس به چه روش‌هایی صورت می‌گیرد؟

روش­‌های تزریق سرمایه به پروژه­‌ها را می‌­توان در دو دسته روش­‌های استقراضی (یا قرضی) و روش­‌های غیراستقراضی (یا تأمین از طریق فروش سهام) تقسیم نمود. این روش‌­ها، می‌‌تواند در دو بعد داخلی و خارجی قابل بحث باشد اما اجمالاً به روش‌­های تامین مالی خارجی که مرسوم و متداول‌تر است می‌پردازیم:

تأمین مالی استقراضی

روش تامین مالی استقراضی از بعد حقـوقی تا حدودی مشابه عقد قـرض بوده و شامل وام­‌های بانکی بین‌المللی، اوراق بهادار، وجه الضمان، سفته و غیره می‌باشد. ویژگی مشـترک تمام این موارد، در این است که تمام آن­ها بازتاب توافقی است که به موجب آن وام‌دهنده متعهد به ارایـه مبلـغ خواسته شـده و وام‌گیرنده نیز متعهد به بازپرداخت وام دریافتی می­‌گردند. در این روش­‌ها ریسک برگشت سرمایه متوجه سرمایه‌گذار یا تأمین‌کننده منابع مالی نبوده و دریافت‌کننـده منابع مالی از طریق ضامن که همان دولت یا بانک تجاری می­‌باشد، ضمانت نامه‌­ای مبنی بر تعهـد بازپرداخت منابع در سررسید یا تعهد جبران خسارت ارایه می­‌نماید. این دسته از روش‌­های تأمین مالی خود دارای دو قسم است:

1. مؤسسه وام‌دهنده هیچ­گونه شرطی را برای نحوه به کارگیری وام دریافتی تعیین نمی­‌کند و در واقـع فـاز تأمین مالی پروژه از فاز اجرایی آن کاملاً جداست. در این حالـت هـیچ عملیـات نظـارتی نیـز بـر نحوه مصرف وام ندارد و تنها پس از پرداخت، در موعدهای تعیین شده اقدام به دریافـت اقسـاط به همراه سود حاصله می­‌نماید.
2. در نوع دیگر، کشـور یا مؤسسه وام‌دهنده، بر نحوه هزینـه و مصـرف شـدن وام نیـز نظـارت کامـل دارد و از اول نـوع مصرف آن را با وام‌گیرنده شرط می­‌کند. در این حالت، در صورتی که وام‌گیرنده بدون هماهنگی با وام‌دهنده، آن را در موارد دیگری غیر از آن چه کـه از قبـل توافـق شـده، مصرف نماید، با جریمه­‌هایی مواجه خواهد شد.

کارکرد قرارداد فاینانس به عنوان روش تامین مالی چیست؟

یکی از پرکاربردترین و مهم‌ترین روش‌­های استقراضی از منابع خارجی، فاینانس خارجی پـروژه اسـت. قرارداد فاینانس از منظر حقوقی، عبـارت اسـت از اسـتفاده از خطـوط اعتبـاری بـرای دریافـت وام از مؤسسـات مـالی بـین‌المللـی. در حقیقـت قرارداد فاینانس را می‌­توان سازوکاری دانست که در آن بین کشور یا شرکت سرمایه‌پذیر و کشور یا شرکت سرمایه‌گذار، قراردادی منعقد می‌­شود که طرح یا پروژه­‌ای را همراه با نیـروی انسـانی متخصص، انتقال فن­آوری، ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد اولیه و توان ارزی لازم سرمایه‌گذار تأمین شود و زمانی که طرح یا پروژه به بهره­‌برداری رسید بر اساس میزان سرمایه‌گذاری و بهره متعلق به آن کشـور، سرمایه‌پذیر متعهد می­‌گردد که کل قیمت تمام شده طرح یـا پروژه را بـه صورت اقساطی در اختیار کشور سرمایه‌گذار قرار دهد. در این روش، مبلغ مشخصی با توافق طرفین از یک کشور یا مؤسسه به کشور یا شرکت دیگری قـرض داده شده و اصل وام به همراه سود آن طی مدت زمان معلومی (معمولاً بین ۵ تا ۱۰ سـال ) بازپرداخت می­‌گردد. در این روش نیز وام‌دهنده برای اطمینان از بازپرداخت به موقع وام پرداخت شده، تضمین­‌های مشخص و معتبری را از کشور وام‌گیرنده دریافت می­‌نماید.

نمونه قرارداد فاینانس چه مزیت‌هایی دارد؟

– ورود منابع مالی جدید و مجازی برای پروژه­‌ها، حفظ نقش حاکمیتی دولت؛

– عدم لحاظ ریسک سرمایه‌گذاری مالی؛

– شناخت کامل نحوه اجرای پروژه؛

– کنترل کامل و متمرکز فنی و مالی؛

– تطابق با نظام فنی و اجرایی کشور؛

– پرداخت به موقع هزینه‌­های پروژه؛

– توسعه بازار سرمایه؛

علاوه‌براین دیگر کاربردهای روش فاینانس به شرح ذیل می‌باشد:

• فعالیت‌های اقتصادی فراتر از ظرفیت‌ها و منابع محدود داخلی؛
• تقاضای سرمایه‌گذاری به مراتب بیش از توان بالفعل داخلی؛
• واردات فن­آوری و تجهیزات سرمایه‌ای از دیگر کشور‌ها با اعتبار صادراتی؛
• توسعه زیرساخت‌ها و افزایش تولید و صادرات با اجرای پروژه‌ها؛
• توسعه عملیات بازرگانی خارجی با کمک منابع اعتباری خارجی؛
• مدیریت منابع و مصارف ارزی فعلی و آتی؛
• استفاده از نرخ بهره پایین‌تر بین‌المللی (توجه به شرایط و ریسک­‌ها)؛

سخن آخر

در نهایت باید توجه داشت که امروزه به جهت هزینه بـالای اجرای طرح‌­هـای زیربنایی، تأمین مالی و استفاده از تسهیلات خارجی یا قرارداد فاینانس «Finance»، نقشی اساسی در توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، می‌­تواند ایفا نماید. قرارداد فاینانس مابین منابع مختلف بین‌المللیِ ارائه‌کننده تسهیلات از یکسو و استفاده‌کنندگان از این تسهیلات از سوی دیگر، پس از انجام مذاکرات لازم و دستیابی به توافق منعقد می‌گردد. از آنجایی‌که طرفین این قراردادها در دو یا چند کشور با حوزه قضایی متفاوت مستقر می‌باشند، چگونگی تنظیم بندهای حقوقی، قوانین حاکم و محل رجوع حل اختلاف از اهمیت بسزایی برخوردار است و لذا در بیشتر موارد این قراردادها توسط مشاورین و کارشناسان حقوقی که با قراردادهای بین‌المللی آشنایی دارند تنظیم و تدوین می‌گردد.