قرارداد فیدیک (FIDIC) چیست؟ کاربردی در حوزه پیمانکاری دارد؟

فیدیک (FIDIC) که امروزه جزو مورد استفاده‌ترین قراردادهای پیمانکاری می‌باشد، نهادی بین‌المللی است که نام آن برای بسیاری از مهندسان و مدیران تداعی‌کننده مفاهیمی مانند قراردادهای پیمانکاری و شرایط حقوقی آن می‌باشد. امّا اهداف، ساختار و رسالت واقعی این نهاد بین المللی چیست و آشنایی با فعالیت‌ها و استانداردهای فیدیک چگونه می‌تواند در توسعه مسیر شغلی و حرفه ای فعالان حوزه صنعت پیمانکاری و مشاوره مؤثر باشد؟
در این مطلب با قرارداد فیدیک و نکات حقوقی و اصولی آن آشنا می‌شویم.

تنظیم قرارداد شخصی‌سازی‌شده فیدیک به‌همراه نسخه پیش‌نویس قرارداد به‌صورت word (قابل ویرایش)

درخواست تنظیم قرارداد

تاریخچه فیدیک

بیشتر از یک قرن قبل كه كشورهای اروپایی صنعتی شده بودند، قراردادهای منعقده بین كارفرمایان و پیمانكاران و یا مشاوران در پروژه‌های صنعتی، دارای متون متفاوت با زبان‌های گوناگون و بعضاً سلیقه‌ای بود كه مشكلات زیادی را در اجراء و به‌ویژه در تفسیر و مفاهیم شرایط آنها به‌ وجود می‌آورد.

از طرف دیگر، اعمال شرایط قراردادی به نفع كشورهای پیشرفته و به زیان كشورهای کمتر توسعه‌یافته و یا در حال توسعه، فقدان تسلط بر زبان خارجی و  عدم شفافیت متون قراردادها به بروز اختلافات بسیاری بین طرفین قراردادها منجر می‌شد. لذا، به‌منظور رفع این مشكلات، نیاز جدی به قراردادهای با مدل یكپارچه كه در پروژه‌های صنعتی استفاده شود، احساس می‌شد. از این رو، فیدیك در سال ۱۹۱۳ توسط پنج انجمن مهندس مشاور از سه كشور بلژیک، فرانسه و سوئیس تأسیس شد.

نام فیدیک برگرفته از سرواژه‌های عبارت International Federation of Consulting Engineers است که معادل فارسی آن فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور می‌باشد.

می‌توان فیدیک را نهادی بین‌المللی متشکل از انجمن‌های ملّی مهندسان مشاور دانست که در امور داخلی و ملّی، خودمختار و در روابط بین‌المللی تحت نظارت فیدیک فعالیت می‌کنند.

مهندس مشاور به چه کسی می‌گویند؟

مهندس مشاور حرفه‌ای است که در آن خدمات مهندسی و علمی مورد نیاز در حوزه‌های صنعت و ساخت و ساز به بخش‌های خصوصی و دولتی ارائه می‌گردد. به عبارت دیگر کسب و کار اصلی یک مهندس مشاور، مهندسی می‌باشد و بر همین اساس خدمات کلیدی یک مهندس مشاور شامل طراحی (به عنوان سرویس اصلی) و مطالعات محیطی، مطالعات امکان سنجی، نظارت بر ساخت و ساز، بازرسی، مشاوره و همکاری فنی خواهد بود. امروزه مهندسی مشاور علاوه بر یک حرفه به یک صنعت کلیدی در اکثر کشورها تبدیل شده است.

جامعه مهندسان مشاور ایران که رسماً در سال ۱۳۵۲ تأسیس شده است، نماینده ایران در فیدیک می‌باشد.

ساختار سازمانی فیدیک به چه صورت است؟

در ساختار سازمانی و تشکیلات فیدیک ۱۲ كمیته وجود دارد كه مهم‌ترین آنها عبارتند از:

۱. مجمع عمومی ( با حضور ۲ تا ۶ نماینده از هر عضو)
۲.هیأت رئیسه (با ۹ عضو که معمولا یک رئیس دارد که برای مدت ۲سال انتخاب می شود)
۳. دبیرخانه (شامل ۹ نفر پرسنل که توسط مدیرعامل اداره می شود)
۴. کمیته‌ها (که كمیته اجرائی، كمیته قراردادها، كمیته مدیریت ریسک، کمیته توسعه پایدار و كمیته ارزیابی داوران (Arbitrators) را می‌توان نام برد.)
۵. کارگروه‌ها

در فیدیک یک میلیون كارشناس حرفه‌ای در زمینه‌های مختلف از جمله‌ قراردادها، حقوق، حل و فصل دعاوی (Dispute Settlement) ، بیمه، معاملات بانكی در كشورهای عضو مشغول به فعالیت هستند كه خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌دهند.

فعالیت‌های فیدیک در چه زمینه‌ای می‌باشد؟

مهم‌ترین فعالیت فیدیک را می‌توان قراردادهای مدل و تهیه و انتشار آن دانست. فیدیک از سال ۱۹۵۷ مدل قراردادها را كه توسط كارفرمایان و مشاوران بین‌المللی استفاده می‌شود تهیه و منتشر نموده است. این قراردادها به زبان انگلیسی به‌عنوان زبان معتبر نوشته شده و توسط كارفرمایان به نمایندگی از دولت‌ها و یا بخش‌های خصوصی در سراسر جهان به صورت بین‌المللی و داخلی بكار گرفته شده است.

همچنین آئین‌نامه‌های مربوط به خدمات مهندسی و نیز توجه به مسائل و مسئولیت اجتماعی نظیر شرافت حرفه‌ای و توجه به انرژی كه منتج به طراحی و توسعه پایدار می‌گردد تشكیل می‌دهد. در حال حاضر ۹۴ انجمن ملی كشورهای مختلف در فیدیک عضویت دارند. در ایران، انجمن مهندسین مشاور یكی از دو ارگان پایه‌گذار جامعه مهندسان مشاور ایران، اولین انجمن حرفه‌ای بود كه در سال ۱۳۵۲ به عضویت فیدیک درآمد.

مأموریت فیدیک بهبود بخشیدن فضای كسب و كار و گسترش منافع شركت‌های مهندسین مشاور چه داخلی و چه جهانی منطبق با مسئولیت‌ها جهت تأمین خدمات كیفی و بهره‌مندی اجتماعی و محیط زیست است.

یک قرارداد فیدیک شامل چه بخش‌هایی است؟

قراردادهای فیدیک از سه بخش زیر تشكیل شده است:

• موافقت نامه قرارداد Contract Agreement

این بخش معمولاً كوتاه بوده و تكمیل آن به‌عهده تهیه‌كننده پیش‌نویس قرارداد است. در ابتدای این بخش شرح كوتاهی كه به آن Recital می‌گویند عنوان می‌شود.

• شرایط خصوصی Particular Condition

در شرایط خصوصی اطلاعاتی بسته به نوع قرارداد ذکر می‌شود كه با توجه به مفاد شرایط عمومی آن را بایستی تكمیل نمود. بعنوان مثال قانون حاكم بر قرارداد، محل پروژه، نحوه پرداخت‌ها و غیره.

• شرایط عمومی General Condition

این بخش که بسیار مفصل است كلیه شرایطی كه بایستی برای پروژه در نظر گرفت را شامل می‌شود. از جمله شرایط مالی، تأخیرات، تعلیق، خاتمه قرارداد، شرایط فورس ماژور، حد مسئولیت، مصونیت و غیره.

فیدیک همواره توصیه می‌نماید كه حتی‌الامكان در متون شرایط عمومی تغییری انجام نپذیرد اما در عمل و به لحاظ تأمین نظرات كارفرما این امر عملی نیست ولی به هرحال می‌توان ساختار و شرایط بسیاری از قراردادها را حفظ نمود.

فیدیک چه اهدافی دارد؟

فیدیک در راستای دستیابی به اهداف خود، نمونه‌های استاندارد قراردادهای مرتبط با انواع پیمان‌ها، فعالیت‌های مشاوره، نمایندگی و فعالیت‌های مبتنی بر سرمایه‌گذاری مشترک را منتشر می‌نماید. همچنین فیدیک به صورت سالیانه کنفرانس جهانی مهندسان مشاور فیدیک را برگزار می‌کند. هدف اصلی فیدیک به‌عنوان یک فدراسیون بین‌المللی، حمایت از حقوق تشکل‌های حرفه‌ای صنعت مهندسی مشاور در دنیا است.

عمده شهرت و اعتبار فیدیک به‌واسطه فعالیت در زمینه تبیین و تعریف قراردادهای صنعت ساخت و ساز در سطح بین‌الملل می‌باشد.

قرارداد فیدیک چه ویژگی‌هایی دارد؟

قراردادهای فیدیک چندین سال است که به‌عنوان استاندارد بین‌المللی در حوزه صنعت و احداث مورداستفاده در پروژه‌ها می‌باشند. این قراردادها به‌طور وسیعی در نظامات حقوقی درگونه های متعدد پروژه‌ها شناخته شده و مورداستفاده می‌باشند. دلیل موفقیت این نمونه قراردادها به‌عنوان استاندارد در رویکرد صحیح آنها به مقولات ریسک، مسئولیت طرفین قرارداد و مدیریت ریسک می‌باشد.

اصل بنیادین در قراردادهای فیدیک ، بهره‌گیری از موارد تجربه‌شده در هزاران پروژه عمرانی و صنعتی سراسر جهان است.

ویژگی‌های مهم دیگر قراردادهای فیدیک شامل تعادل در وظایف و تعهدات طرفین و تعادل در ریسک می‌باشد. همچنین از آنجایی که این قراردادها به‌صورت گسترده در سراسر جهان برای پروژه‌های صنعتی بكار گرفته می‌شود، بانک جهانی و بانک‌ها‌ی توسعه‌؛ نهادهای مالی جهت دادن اعتبار و وام استفاده از چنین قراردادهایی را لازم می‌دانند.
قراردادهای فیدیک در مراكز مهم داوری و دادگاه‌ها كاملاً شناخته شده است و فرآیند رسیدگی به دعاوی را تسهیل می‌كند. ویژگی مهم دیگر این است که شفاف بودن متون، بكارگیری واژگان‌ حقوقی و فنی كه در تمام قراردادهای مدل فیدیک تكرار شده است استفاده از آنها را آسان می‌سازد.

ارتباط قراردادهای فیدیک با قراردادهای پیمانکاری در ایران

قراردادهای پیمانکاری ، قراردادهایی است که اجرای تعهدات آن به نحو مستمر مطلوب طرفین می‌باشد و همین ویژگی است که سبب می‌شود تا طرفین در برخورد با پاره‌ای از مسائل نظیر تغییر در شرایط و اوضاع‌ و احوال قراردادی یا تغییر قیمت مصالح، ماشین‌آلات و نیروی انسانی که منجر به برهم‌خوردن توازن و تعادل مالی قرارداد و سخت و دشوار نمودن اتمام پروژه یا انجام عملیات پیمانکاری می‌گردد، برای تضمین اجرای منصفانه و عادلانه‌ تعهدات اقدام به تدوین شیوه‏‌هایی نمایند.

در حقوق ایران، شرایط عمومی پیمان مبنای تنظیم قراردادهای پیمانکاری قرار گرفته است که نمونه‌ خارجی آن، قرارداد فیدیک است. در نمونه قراردادهای فیدیک با توجه به این‌که سازمان فیدیک یک سازمان خصوصی است و به‌طور کلی در شرایط اختصاصی پیمان، طرفین می‌توانند مفاد شرایط عمومی را تغییر، اصلاح و یا حذف کنند، اصل آزادی قراردادی به‌شرط رعایت اصل اجرای با حسن نیت در قرارداد پیمانکاری پذیرفته‌ شده است و طرفین می‌توانند با توافق در شرایط اختصاصی پیمان، در مورد هریک از انواع تغییر تراضی کنند.

جمع بندی مقاله قرارداد فیدیک

نظر به اهمیت این قرارداد در عرصه حوزه پیمانکاری در صورتی که به انعقاد آن نیاز داشتید می‌توانید با بهره­‌گیری از مشاوره کارشناسان حقوقی در امور تنظیم قراردادها و نظارت مستمر بر مرحله اجرای پروژه، خطرات احتمالی این گونه از قراردادها را به حداقل برسانید. همچنین می‌توانید تنظیم و بررسی قرارداد خود را به تیم مجرب حقوقی وینداد بسپارید تا با تجربه وکلای خود این قرارداد را برای شما مکتوب کرده و در اختیار شما قرار دهند.

سوالات متداول

آیا می‌توانم در مواد قرارداد فیدیک تغییر و اصلاح ایجاد کنم؟

در نمونه قراردادهای فیدیک با توجه به این‌که سازمان فیدیک یک سازمان خصوصی است و به‌طور کلی در شرایط اختصاصی پیمان، طرفین می‌توانند مفاد شرایط عمومی را تغییر، اصلاح و یا حذف کنند.

یک قرارداد حرفه‌ای فیدیک چه بخش‌هایی دارد؟

قراردادهای فیدیک از سه بخش مهم تشكیل شده است: موافقت‌نامه قرارداد، شرایط خصوصی و شرایط عمومی