حمایت از صاحبان ایده‌های نو، دغدغه هر کشوری است که در مسیر توسعه قرار دارد و اراده بهره‌مندی از کمک‌های علمی و فنی شهروندان خود را داراست. در این میان مخترعین جایگاه بسیار مهمی را در توسعه علوم و فناوری ایفا میکنند و حقوق این افراد نیز از مسائل مورد توجه دولتها است. اما پیش از ورود به بحث ممکن است این سوال پیش بیاید که اصولاً مخترع کیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا باید بدانیم اختراع به چه معناست و برای این هدف، بهترین وسیله، رجوع به قوانین تدوین شده ایران است.
ماده ۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۶، به تعریف اختراع پرداخته است و مطابق آن بیان کرده است: اختراع، نتيجه فكر فرد يا افراداست كه براي اولين بار فرآيند يا فرآوردهاي خاص را ارايه ميكند و مشكلي را دريك حرفه، فن، فناوري، صنعت و مانند آنها حل مينمايد.
به طور خلاصه باید گفت که بنا به تعریف بالا، میتوان فرد یا افراد مذکور در تعریف ماده ۱ را مخترع نامید و دستاورد این افراد را که در قالب این ماده بگنجند، اختراع دانست.
در این نوشتار قصد داریم تا مزایای ثبت یک اختراع را برای مخترعین بررسی کنیم و سپس در راستای حفاظت از حقوق صاحبان اختراع، درمورد ضرورت وجود قرارداد لیسانس مالکیت فکری صحبت کنیم. لازم به ذکر است که چگونگی ثبت اختراع فرایندی خاص دارد که پیشتر در وینداد به آن پرداخته شده است و این نوشتار قصد ورود به مباحث شکلی ثبت اختراع را ندارد.
ثبت اختراع، مقدمه‌ای حیاتی برای حفظ حقوق مخترع!
یک مخترع زمانی که اختراعی میکند یا ایده و طرح خاصی دارد تمام تلاش خود را برای به ثبت رساندن آن به کار میگیرد تا از طریق فرایند ثبت، مالکیت اختراع خود را به طور انحصاری در دست بگیرد.
پس میتوان ادعا کرد که ثبت اختراع یک اقدام اولیه حیاتی برای حفاظت از منافع مادی و معنوی مخترعین است که فواید بسیاری را برای آنها به همراه دارد.
به طور مثال ثبت اختراع سبب می‌شود تا مخترع حق انحصاری بهره‌برداری، صادرات، فروش و سایر حقوق نسبت به اختراع خود را به طور کامل در اختیار بگیرد و در یک کلام سبب می شود تا شخص دیگری نتواند مدعی مالکیت اختراع شود و یا با کپی برداری از آن اختراع، اقدام مشابهی انجام دهد و به هر شکلی مالکیت فکری مخترع را تهدید کند. به علاوه، در نتیجۀ ثبت اختراع، یک امکان بسیار مهم برای مخترع به وجود می‌آید که با آن مخترع می‌تواند حق اختراع خود را در ازای امتیاز مالی خاصی به دیگری اعطا کند.
امکانات وسیع قرارداد لیسانس مالکیت فکری برای مخترعین را بشناسید!
قرارداد لیسانس، قراردادی است که طبق آن، مخترع که صاحب حق مالکیت فکری است، طبق شرایطی معین، برای مدتی مشخص و در حوزه و گستره‌ای خاص، اجازه بهره‌برداری از تمام یا بخشی از حقوق فکری اختراع خود را به شخص یا اشخاص دیگری که لیسانس گیرنده نامیده می‌‌شوند، اعطا میکند. پس میتوان گفت قرارداد لیسانس به نوعی قرارداد اعطای مجوز بهره‌برداری از اختراع به دیگری است. قرارداد لیسانس می‌تواند در انواع مختلفی تهیه شود که طی آن ممکن است حق بهره‌برداری به طور عادی و غیرانحصاری به دیگری واگذار شود که در این حالت خود مخترع هم می‌تواند از آن بهره‌برداری کند و یا آنکه حق بهره‌برداری به طور انحصاری به دیگری واگذار می‌شود.
نکته مهم آن است که قرارداد لیسانس با قرارداد انتقال مالکیت تفاوت دارد. در قرارداد انتقال حق اختراع، مالکیت به طور همیشگی از مخترع به شخص دیگری واگذار می‌شود، حال آنکه در قرارداد لیسانس، مخترع همچنان مالک اختراع باقی می ماند و اصولا استفاده شخص دیگر از اختراع، به طور موقت و مشروط صورت میگیرد. از این جهت قرارداد لیسانس برای مخترعین قراردادی مطمئن و مفید قلمداد می‌شود.
چرا یک مخترع، نیاز دارد تا قرارداد لیسانس منعقد کند؟
در پاسخ باید گفت که اغلب اوقات یک مخترع، به تنهایی ظرفیت بهره‌برداری کلان یا تجاری از اختراع خود را ندارد. به همین دلیل طی قرارداد لیسانس حق بهره‌برداری از اختراع خود را در ازای امتیازات خاصی به شخص حقیقی یا حقوقی خاصی منتقل میکند. با این عمل، مخترع توانسته است تا از اختراع خود در ابعاد وسیعی استفاده کند و مزایای مالی گسترده‌تری را برای خود فراهم کند. در واقع در اغلب موارد، یک مخترع بدون قرارداد لیسانس نمی‌تواند اختراع خود را به مرز سوددهی و بهره‌برداری برساند.
غالبا امتیازهای منتقل شونده توسط قرارداد لیسانس شامل امتیاز بازتولید، اصلاح یا توسعه اختراع، نمایش اختراع، توزیع، نشر و فروش و یا صادرات آن است. هرچند صدور لیسانس معمولاً خارج از موارد کلی بالا نیست، باید گفت که هرگونه اعطای حقوق دیگر نیز تابع اصلی آزادی قراردادها بوده و ممکن است بین طرفین قرارداد مورد توافق قرار بگیرد.
این که کدام موارد فوق‌الذکر در قرارداد لیسانس ذکر شوند، بستگی به نیاز و صلاحدید مخترع دارد. ممکن است در یک فرض مخترع تنها نیازمند به یک بازار فروش گسترده برای محصول خود داشته باشد. در این حالت مفاد قرارداد لیسانس حول محور بازاریابی و فروش اختراع شکل می گیرند.
همچنین ممکن است یک مخترع به دلیل آنکه اختراعش در حال حاضر نیازمند تقویت علمی و فنی دارد، لیسانس را در جهت بازتولید، اصلاح یا توسعه محصول خود به شخص دیگری واگذار کند. در هر صورت به دلیل ظرفیت بالای قرارداد لیسانس، مخترعین می‌توانند شرایط و نیازهای خاص خود را در قرارداد لحاظ کنند و بهترین استفاده را از صدور لیسانس داشته باشند.
در مورد قرارداد لیسانس مالکیت فکری نیاز به راهنمایی دارید؟
از آنجایی که طی قرارداد لیسانس، مخترع ثمره تلاش فکری و عملی خود را در اختیار شخص دیگری می‌گذارد تا از آن بهره‌برداری شود، انعقاد این قرارداد برای مخترعین، عملی به شدت حساس و ویژه محسوب می‌شود که برای آن باید نهایت دقت و ظرافت به کار گرفته شود. بدون بهره‌مندی از تخصص مشاوران امور قراردادها، ممکن است با وجود یک ابهام یا یک سهل‌انگاری در تدوین بندهای قرارداد لیسانس، به طور کلی مالکیت فکری مخترع مخدوش شود.
مشاوران امور قرارداد وینداد در حوزه‌های مختلف و با تخصص‌های متنوع، آماده تدوین و یا بررسی قراردادهای لیسانس مخترعین هستند تا بتوانند به بهترین شکل، حامی منافع مالکیت فکری صاحبان اختراع و ایده باشند.
