حقوق مالکیت فکری یک اصطلاح است که به عنوان حقوق شناخته شده برای پدیدآورنده هر گونه اثر فکری و غیرمادی اعم از اثر علمی، فرهنگی و صنعتی در نظر گرفته می‌شود. هدف آن نیز حمایت از آثار و جلوگیری از کپی شدن، انتشار یا استفاده غیرقانونی از آن است. این حقوق در سازمانهای بین‌المللی مانند سازمان تجارت جهانی و سازمان تجارت بین المللی در دستور کار قرار گرفته است. در این مقاله با توجه به اهمیت این مبحث، به تبیین تعریف حقوق مالکیت فکری در سازمان تجارت جهانی و سایر سازمان‌ها می‌پردازیم.
حقوق مالکیت فکری چیست؟
در معنای عام حقوق مالکیت فکری، مجموعه قواعد و مقرراتی است که هدف آن حمایت از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر است که دارای ارزش اقتصادی و حتی انتقال خواهد بود. از این رو حقوق مالکیت فکری در تجارت بین الملل، سرمایهگذاری مستقیم خارجی و انتقال تکنولوژی در اقتصاد کشورهای جهان نقش مهمی دارد.
در این زمینه، تعداد زیادی کنوانسیون و موافقتنامههای چندجانبه به تصویب رسید که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱) کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی (۱۸۸۳)
۲) کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری (۱۸۸۶)
۳) موافقتنامه مادرید درباره ثبت بین المللی علایم (۱۸۹۱)
۴) موافقتنامه لاهه درباره سپرده گذاری بین المللی طرح‌های صنعتی (۱۹۲۵)
۵) موافقتنامه ینیس درباره طبقه بندی بین المللی کالاها و خدمات برای ثبت علایم (۱۹۵۷)
۶) موافقتنامه لیبسون برای حمایت از علایم منبع و ثبت بین الملی آن‌ها (۱۹۵۸)
۷) کنوانسیون رم برای حمایت از اجرا کنندگان، تولیدکنندگان آثار صوتی و سازمانهای پخش رادیو تلویزیونی (۱۹۶۱)
۸) معاهده همکاری در مورد حق اختراع (۱۹۷۰)
علی‌رغم تصویب کنوانسیون‌های فوق، نقایص و خلاءهای عمده‌ای در این زمینه وجود داشت. به همین دلیل حقوق مالکیت فکری در مذاکرات دور اروگوئه در قالب موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) مطرح شد. در نهایت موافقتنامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری یا تریپس به تصویب رسید.
سازمان تجارت جهانی و حقوق مالکیت فکری
سازمان تجارت جهانی که با عنوان World Trade Organization یا WTO نیز شناخته می‌شود یک سازمان بین‌المللی است؛ که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل میکند. اعضای سازمان تجارت جهانی کشورهایی هستند که موافقتنامههای (حدود ۳۰ موافقتنامه) این سازمان را امضا کرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو، سویس قرار دارد. تا سال ۲۰۱۶ تعداد ۱۶۴ کشور عضو این سازمان شده‌اند.
سازمان جهانی تجارت حوزههای تجارت کالا، تجارت خدمات، حقوق مالکیت فکری و همچنین قواعد مربوط به سرمایهگذاری خارجی را تحت پوشش قرار میدهد. این سازمان در حوزه مالکیت فکری نیز همانند WIPO فعال بوده و می‌توان بررسی مباحث مختلف مربوط به مالکیت فکری در سازمان تجارت جهانی را از جمله اقدامات مهم آن در نظر گرفت. از جمله اقدامات این سازمان بررسی مفاد موافقتنامه تریپس، حل و فصل دعاوی مالکیت فکری در سازمان جهانی تجارت و تهیه اسناد مهمی در زمینه حقوق مالکیت فکری است.
سازمان تجارت جهانی با توجه به عملکرد و سند مؤسس آن دارای فواید نیز برای جامعه بین المللی است. از جمله آنکه اولا روش‌های حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات در این سازمان سبب شده تا این سیستم به حفظ صلح جهانی کمک میکند. ثانیاً تجارت آزاد موجب کاهش هزینه‌های زندگی می‌شود. در نهایت اینکه سیستم WTO از دولت‌ها در مقابل فشار گروه‌های منفعت طلب حمایت میکند.
جمع‌بندی
سازمان تجارت جهانی یا WTO از جمله سازمانهای بین المللی است که علاوه بر سازمان جهانی مالکیت فکری یا WIPO به مبحث مالکیت فکری پرداخته است و اسناد مهمی در این زمینه به تصویب رسانده است. از این رو می‌توان بررسی ابعاد مختلف مالکیت فکری در سازمان تجارت جهانی را به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آن در نظر گرفت.
سوالات متداول
سازمان تجارت جهانی در چه زمینهای فعالیت میکند؟
سازمان جهانی تجارت حوزههای تجارت کالا، تجارت خدمات، حقوق مالکیت فکری و همچنین قواعد مربوط به سرمایهگذاری خارجی را تحت پوشش قرار میدهد.
حقوق مالکیت فکری چیست؟
حقوق مالکیت فکری، مجموعه قواعد و مقرراتی است که هدف آن حمایت از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر است که دارای ارزش اقتصادی و حتی انتقال خواهد بود.
