از مالکیت فکری در فضای مجازی چه می‌دانید؟ امروزه افراد زیادی به شکل های متنوع در فضای مجازی فعالیت می‌کنند. این افراد که ویدیو، نوشته، عکس یا حتی علامت تجاری و نام تجاری یا نرم‌افزار خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند اما نگرانی‌های زیادی از بابت از دست دادن مالکیت این محتوا‌ها دارند. از آنجایی که اکثر این محتوا‌ها از ذهن، خلاقیت و ایده‌های این افراد سرچشمه می‌گیرد، زیر مجموعه مالکیت فکری در فضای مجازی است و برای هر کسی که در این حوزه فعالیت می‌کند، چالش‌هایی از این قبیل به دنبال دارد.
بنابراین باید دید، چگونه می‌توانیم در عین حال که از این محتوا‌ها در فضای مجازی استفاده می‌کنیم، از حقوق مالکان آن‌ها نیز حمایت کنیم تا شاید افراد بیشتری تشویق به این نوع فعالیت شوند.
در ادامه مقاله به بررسی مالکیت فکری در فضای مجازی و چالش‌های پیش روی اشخاص در این موضوع خواهیم پرداخت. اگر شما هم از جمله اشخاصی هستید که چالش چگونگی اشتراک‌گذاری محتوا را در فضای مجازی را دارید، خواندن این مقاله را از دست ندهید.
مالکیت فکری و اقسام آن کدام اند؟
حقـــوق مــالکیت فـکــــری عمدتا موضوعاتی را که زاده فکر و اندیشه بشر است شامل می‌شود و براساس آن حقوقی برای پدید آورنده اثر شناخته می‌شود که همواره افراد جامعه مکلف به رعایت آن هستند. در سال‌های اخیر کشورها برای رعایت مالکیت فکری قوانین متعددی وضع نموده‌اند.
از جمله این قوانین می‌توان به مهمترین آن‌ها یعنی کنوانسیون پاریس و برن اشاره کرد. اولی شامل مالکیت‌های صنعتی و دومی مالکیت‌های ادبی و هنری را در برمی‌گیرد. ایران در سال ۱۳۳۷ به کنوانسیون پاریس پیوسته اما به کنوانسیون برن که موضوع اصلی آن حمایت از آثار ادبی و هنری است و مصادیق متعددی از حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی را شامل می‌شود، هنوز نپیوسته است.
بنابراین در حوزه مالکیت فکری دو طبقه بندی داریم:
- مالکیت صنعتی
- مالکیت ادبی هنری و حقوق مرتبط با آن.
در حوزه مالکیت صنعتی، حقوق و قوانین به توسعه اقتصاد، صنعت و تولید یک جامعه کمک می‌کند. در واقع به این صورت که وقتی یک اختراعی صورت می‌گیرد یا طرح یا ایده‌ای در قالب طرح صنعتی شکل می‌گیرد، باید شرایط حمایت از آن فراهم شود تا زمینه سوءاستفاده ایجاد نشود.
دسته ادبی هنری نیز شامل حوزه فرهنگ و اجتماع است. این بخش بیشتر مربوط به هنرمندان، مولفان، مصنفان و غیره است. در این زمینه مالکیت فکری و کپی رایت خود را بیشتر در قالب محتوا نشان میدهد.
آنچه از این آثار در فضای مجازی بروز پیدا می‌کند عبارتند از: کتاب الکترونیکی، نقاشی، عکس، مقاله، ویدیو و غیره که به صورت دیجیتالی درآمده و در فضای سایبر به بازنشر می‌شوند. دسته دیگر هم مربوط به خود فضای مجازی است که شامل اطلاعات، طراحی وب‌سایت و غیره است که این دسته نیز از حمایت حقوق مالکیت فکری برخوردارند.
مالکیت فکری در فضای مجازی به چه صورت است؟
این نوع مالکیت در دسته مالکیت هنری و ادبی حقوق مالکیت فکری قرار دارد و با محتواهایی مثل کتاب الکترونیکی، نقاشی، عکس، مقاله، ویدیو و غیره در فضای مجازی منتشر می‌شود. همچنین طراحی وب‌سایت‌ها، نرم‌افزارها، طرح‌های صنعتی و علامت تجاری نیز از حمایت این نوع مالکیت برخوردارند.
کشورهای مختلف دنیا، در موضوع حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی دو شیوه متفاوت را در نظر گرفته‌اند. در اغلب کشورها این موضوع، تحت حمایت نظام حقوقی آثار ادبی و هنری یا به عبارتی نظام حق تالیف، قرار گرفته است. معدود کشورهایی نیز این موضوع را در چارچوب مالکیت صنعتی یا حق اختراع مطرح نموده‌اند.
اما ایران شیوه سومی را انتخاب نموده و آن تلفیق هر دو نظام حقوقی است. به این صورت که در صورت احراز شرایط مقرر در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۶ قوانین مربوط به مالکیت‌های صنعتی بر آن حاکم و در غیر این صورت قوانین مرتبط با نظام حقوقی آثار ادبی و هنری یا حق تالیف در این خصوص اجرا می‌شود.
چه قوانینی در زمینه مالکیت فکری در فضای مجازی کاربرد دارد؟
از سری قوانین موجود در زمینه مالکیت فکری، حقوق مالکیت ادبی و هنری قانون “حمایت از حقوق مؤلفین، مصنفین و هنرمندان” است. قانون “ترجمه و تکثیر کتب و نشریات” به موجب این قانون حق تکثیر یا تجدید چاپ و بهرهبرداری، نشر و پخش هر ترجمه‌ای با مترجم یا وارث قانونی او است. اما این دو قانون نمی‌تواند گزینه مناسبی برای مالکیت فکری در فضای مجازی باشد چرا که قواعد و احکام حقوقی قابل توجهی در این زمینه ندارد و آنچنان که لازم است در این زمینه قوانین به‌روزی ندارد.
قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای یکی از مهمترین و مرتبط‌ترین قانون‌های فعلی در زمینه مالکیت فکری در فضای مجازی است. کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی امضا شده در تاریخ چهارم جولای ۱۹۶۷ میلادی، این سازمان اقدامات و فعالیت‌های قابل توجهی در زمینه حمایت از آثار ادبی و هنری در فضای مجازی انجام داده است و نسبت به دیگر قوانین، قاعده‌های جدیدتری در این زمینه دارد.
جمع‌بندی
هرچند بر اساس قانون مالکیت ادبی و هنری در ایران، هر فردی که بخواهد نوشته کسی را کپی کند حتما باید از خالق اثر اجازه بگیرد. اما در برخی مواقع در این زمینه هم نقض‌هایی دیده می‌شود. همین امر باعث بروز چالش‌هایی در این زمینه شده است.
یکی از چالش‌ها این است که ایران هنوز به این معاهده جهانی نپیوسته است. در نتیجه باعث می‌شود در زمینه استفاده درست از این محصولات و نرم‌افزارها با مشکل مواجه شویم. همچنین اجرای این قوانین به اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود.
از دیگر چالش‌های حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی، این است که افراد جامعه هنوز این نوع مالکیت را قبول نکرده‌اند بنابراین آن را به راحتی نقض می‌کنند. این نقض مالکیت فکری در فضای مجازی بیشتر دیده می‌شود.
به همین دلیل اگر خواهان اجرای کامل قوانین مالکیت فکری در فضای مجازی هستیم، ابتدا باید اطلاع کافی از آن داشته باشیم. در صورت نقض کپی رایت نیز میتوانید نسبت به شناسایی و مسدودسازی افراد متخلف از طریق وکلای مالکیت فکری اقدام کنید.
سوالات متداول
آیا نقض کپی رایت در شبکههای اجتماعی قابل پیگیری است؟
بله، طبق قانون مولفان، مصنفان و هنرمندان میتوانید نقض مالکیت فکری در فضای مجازی را پیگیری کنید.
قوانین مالکیت فکری چه کاربردی دارند؟
به صاحب اثر حق انحصاری تکثیر یا تجدید چاپ و بهرهبرداری، نشر و پخش هر ترجمه با مترجم یا وارث قانونی او را میدهد.
