در حال حاضر یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی مدرن، تکنولوژی یا همان فناوری اطلاعات است. نقشی که این موضوع در زندگی امروزه بشر داشته غیر قابل انکار است، بالا رفتن سرعت زندگی، برقراری ارتباط، تسهیل انجام امور از تاثیراتی ست که تکنولوژی در زندگی هر روزه ما دارد. از نمونه‌های محسوس فناوری در زندگی روزمره همین گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌هایی ست که هر روزاز آن‌ها استفاده می‌کنیم، نرم‌افزارهایی که روی گوشی و لپ تاپ نصب می‌کنیم، سایت‌هایی که به آن‌ها مراجعه می‌کنیم، آهنگی که گوش می‌دهیم، همه و همه از نمودهای تکنولوژی در زندگی ما هستند. اما موضوعی که شاید از چشم ما دور باشد افرادی هستند که این فناوری‌ها را ایجاد می‌کنند. همان‌طور که یک نویسنده حق نشر و تألیف کتاب خود را دارد یک سازنده نرم‌افزار نیز باید بتواند تمام حقوق خود در رابطه با اثرش را در اختیار داشته باشد. کپی نکردن از اثر، تقلید نکردن لوگو، پخش نشدن اثر در فضاهایی غیر فضای مورد درخواست سازنده و حفظ ایده اثر از جمله حقوق پدید آورنده آن است. اما سوالی که پیش می‌آید این است که مالکیت فکری و فناوری اطلاعات چه وضعیتی دارد؟
مالکیت فکری چیست؟
مالکیت فکری در واقع شامل آثاری می‌شود که ساخت آن‌ها از طریق ایده و فکر صورت گرفته و جنبه فیزیکی ندارد مثل شعر، داستان، موسیقی، نرم‌افزار و حتی یک ایده. بدیهی ست که حفظ آثاری که جنبه فیزیکی ندارند از آثار دیگر متفاوت است. به همین جهت قوانین مختلفی برای حفظ این آثار ایجاد شده‌اند. برای فهم بهتر موضوع یک مثال می‌زنیم: تصور کنید شما ایده ساخت یک دستگاه صنعتی را در ذهن خود دارید و آن را در کاغذی یادداشت کرده‌اید، فردی با دستیابی به یادداشت شما از ایده شما استفاده کرده و دستگاه را می‌سازد بدون این که شما متوجه شوید. قطعاً شما نمی‌توانید از او به جرم سرقت یک یادداشت شکایت کنید بلکه موضوعی که اهمیت دارد ایده شماست که از آن برای ساخت دستگاه و درآمدزایی استفاده شده اما هیچ سهمی به شما تعلق نگرفته؛ شما برای اثبات ایده و فکر خود نیاز به قوانینی دارید که از شما حمایت کنند و این قوانین همان قوانین مالکیت فکری و معنوی است.
اما از آن جایی که فناوری اطلاعات حوزه جدیدی در حقوق مالکیت فکری است چندان به آن پرداخت نشده با این حال با رجوع به قوانین و مقررات مالکیت فکری موجود می‌توان حمایت مناسبی برای فعالان حوزه مالکیت فکری و فناوری اطلاعات متصور شد.
قوانین مرتبط با مالکیت فکری و فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات یا همان IT) INFORMATION TECHNOLOGY) روز به روز در حال پیشرفت و تغییر است و حمایت قوانین مالکیت فکری از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. زحمتی که سازنده یک نرم افزار کامپیوتری می‌کشد کمتر از سازنده یک واحد مسکونی نیست اما صرفاً بخاطر فیزیکی نبودن اثر آن ممکن است حقوق پدیدآور نادیده گرفته شود اما اگر به قوانین آشنایی کامل داشت باشد می‌تواند به خوبی از حقوق خود دفاع کند. یکی از قوانین و مقررات مالکیت فکری ، قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای است. طبق ماده ۲ قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای یک نرم‌افزار رایانه‌ای اختراع محسوب می‌شود و مورد حمایت قاون ثبت اختراعات و علائم تجاری است.
ذیلاً چند مورد از قوانین مالکیت فکری در حوزه‌های مختلف فناوری اطلاعات را نام برده‌ایم.
قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای
قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری
قانون جرائم رایانه‌ای
قانون تجارت الکترونیکی
قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
لایحه قانونی تشکیل شورای‌عالی انفورماتیک کشور
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری در ثبت اختراعات
آئین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به‌منظور گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور
قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی
موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس)
موافقت‌نامه مادرید راجع به ثبت بین‌المللی علایم
پروتکل مربوط به موافقت‌نامه مادرید راجع به‌ثبت بین‌المللی علایم
معاهده برن
این قوانین مالکیت معنوی تمام آثار را در برمی‌گیرد اما آثاری که مربوط به فناوری اطلاعات یا تکنولوژی باشند قوانین زیادی در مورد آن‌ها به تصویب نرسیده با این حال در ادامه به نحوه حمایت از نرم افزارهای رایانه‌ای و موبایل می‌پردازیم.
حمایت معنوی از نرم افزارهای رایانه‌ای و اپلیکیشن های موبایل
در راستای اجرای قوانین و مقررات مالکیت فکری در فناوری فیلترهای مختلفی برای حفظ مالکیت فکری نرم افزارها وجود دارد:
- سامانه ثبت نرم افزار: سایت iripo.ssaa.ir مرکز مالکیت معنوی ایران است که زیر نظر قوه قضائیه به فعالیت می‌پردازد، اولین قدم برای حفظ مالکیت فکری نرم افزارتان ثبت آن در این سامانه است که باید طبق آیین‌نامه سازمان باشد. این کار حمایت از اثر شما را راحت‌تر می‌کند و ضمناً می‌توانید آثاری که تا به حال در آن ثبت شدند را نیز مشاهده کنید.
- مارکت های نرم افزار: اپلیکیشن های موبایل برای به نمایش در آمدن از بسترهایی مانند گوگل پلی یا اپ استور استفاده می‌کنند این برنامه‌ها خود نیز از قانون کپی رایت تبعیت می‌کنند و نرم‌افزارهای موبایل را پیش از ثبت در بازار مورد بررسی قرار می‌دهند. کوچیک‌ترین شباهت ظاهری و محتوایی نرم‌افزار باعث عدم ثبت آن در مارکت می‌شود.
- ثبت ایده: شما حتی اگر صرفاً ایده ساخت یک اپلیکیشن را در ذهن دارید می‌توانید آن را در سامانه و یا در سازمان ثبت اسناد به عنوان اختراع ثبت کنید تا هر زمان که آمادگی ساخت آن را پیدا کردید از آن استفاده کنید.
- قانون تجارت الکترونیک: این قانون از تمام اسناد و مدارکی که به طور الکترونیکی ثبت شدند و هویت فیزیکی ندارند حمایت می‌کند. یعنی ثبت نرم‌افزار در سامانه اینترنتی مورد حمایت این قانون است.
برای حفظ مالکیت فکری اثر خود نیاز به کمک دارید؟
همان‌طور که گفتیم قوانین و مقررات مالکیت فکری و فناوری اطلاعات بسیار جدید است و ممکن است شما به عنوان یک پدید آور با آن آشنایی نداشته باشید، کارشناسان حقوقی وینداد با تجربه ثبت این نوع آثار می‌توانند به شما برای حفظ مالکیت فکری اثرتان کمک کنند و یا برای شکایت از سارق اثر خود به شما کمک کنند پس در صورت نیاز به حمایت فکری از آثارتان با ما تماس بگیرید.
