در حال حاضر یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی مدرن، فناوری اطلاعات است. از نمونه‌های محسوس فناوری در زندگی روزمره گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌هایی‌ست که هر روزاز آن‌ها استفاده می‌کنیم. نرم‌افزارهایی که روی گوشی و لپ تاپ نصب و سایت‌هایی که به آن‌ها مراجعه می‌کنیم یا آهنگی که گوش می‌دهیم، همه و همه از نمودهای تکنولوژی در زندگی ما هستند. اما موضوعی که شاید از چشم ما دور باشد افرادی هستند که این فناوری‌ها را ایجاد می‌کنند. همان‌طور که یک نویسنده حق نشر و تألیف کتاب خود را دارد، یک سازنده نرمافزار نیز باید بتواند تمام حقوق خود در رابطه با اثرش را در اختیار داشته باشد. کپی نکردن از اثر، لوگو، پخش نشدن اثر در فضاهایی غیر فضای مورد درخواست سازنده و حفظ ایده اثر از جمله حقوق پدیدآورنده آن است. اما سوالی که پیش می‌آید این است که مالکیت فکری در فناوری اطلاعات چه نقشی دارد؟
مالکیت فکری چیست؟
مالکیت فکری و کپی رایت در واقع شامل آثاری می‌شود که ساخت آن‌ها از طریق ایده و فکر صورت گرفته و جنبه فیزیکی ندارد مثل شعر، داستان، موسیقی، نرمافزار و حتی یک ایده.
بدیهی‌ست که حفظ آثاری که جنبه فیزیکی ندارند از آثار دیگر متفاوت است. به همین جهت قوانین مختلفی برای حفظ این آثار ایجاد شده‌اند.
برای فهم بهتر موضوع یک مثال می‌زنیم: تصور کنید شما ایده ساخت یک دستگاه صنعتی را در ذهن خود دارید و آن را در کاغذی یادداشت کرده‌اید. فردی با دستیابی به یادداشت شما از ایده شما استفاده کرده و دستگاه را می‌سازد بدون این که شما متوجه شوید. قطعاً شما نمی‌توانید از او به جرم سرقت یک یادداشت شکایت کنید بلکه موضوعی که اهمیت دارد ایده شماست که از آن برای ساخت دستگاه و درآمدزایی استفاده شده اما هیچ سهمی به شما تعلق نگرفته است. شما برای اثبات ایده و فکر خود نیاز به قوانینی دارید که از شما حمایت کنند. این قوانین همان قوانین مالکیت فکری است.
اما از آن جایی که فناوری اطلاعات حوزه جدیدی در حقوق مالکیت فکری است چندان به آن پرداخته نشده است. با این حال با رجوع به قوانین و مقررات مالکیت فکری موجود می‌توان حمایت مناسبی برای فعالان حوزه مالکیت فکری و فناوری اطلاعات متصور شد.
حمایت معنوی از نرم افزارها و اپلیکیشنهای موبایل
در راستای اجرای قوانین و مقررات مالکیت فکری در فناوری فیلترهای مختلفی برای حفظ مالکیت فکری نرم افزارها وجود دارد:
- سامانه ثبت نرم افزار: سایت iripo.ssaa.ir مرکز مالکیت معنوی ایران است که زیر نظر قوه قضائیه فعالیت دارد. اولین قدم برای حفظ مالکیت فکری نرم افزارتان ثبت آن در این سامانه است که باید طبق آیین‌نامه سازمان باشد. این کار حمایت از اثر شما را راحت‌تر میکند. ضمناً می‌توانید آثاری که تا به حال در آن ثبت شدند را نیز مشاهده کنید.
- مارکت‌های نرم افزار: اپلیکیشنهای موبایل برای اجرا از بسترهایی مانند گوگل پلی یا اپ استور استفاده می‌کنند. این برنامه‌ها خود نیز از قانون کپی رایت تبعیت می‌کنند و نرم‌افزارهای موبایل را پیش از ثبت در بازار مورد بررسی قرار می‌دهند. کوچیک‌ترین شباهت ظاهری و محتوایی نرمافزار باعث عدم ثبت آن در مارکت می‌شود.
- ثبت ایده: شما حتی اگر صرفاً ایده ساخت یک اپلیکیشن را در ذهن دارید می‌توانید آن را در سامانه یا در سازمان ثبت اسناد به عنوان اختراع ثبت کنید تا هر زمان که آمادگی ساخت آن را پیدا کردید از آن استفاده کنید.
- قانون تجارت الکترونیک: این قانون از تمام اسناد و مدارکی که به طور الکترونیکی ثبت شدند و هویت فیزیکی ندارند حمایت میکند. یعنی ثبت نرمافزار در سامانه اینترنتی مورد حمایت این قانون است.
قوانین مرتبط با مالکیت فکری و فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات یا همان IT) INFORMATION TECHNOLOGY) روز به روز در حال پیشرفت و تغییر است و حمایت قوانین مالکیت فکری از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. زحمتی که سازنده یک نرم افزار کامپیوتری می‌کشد کمتر از سازنده یک واحد مسکونی نیست اما صرفاً بخاطر فیزیکی نبودن اثر آن ممکن است حقوق پدیدآور نادیده گرفته شود. اما اگر به قوانین آشنایی کامل داشت باشد می‌تواند به خوبی از حقوق خود دفاع کند. یکی از قوانین و مقررات مالکیت فکری، قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای است.
طبق ماده ۲ قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای یک نرمافزار رایانه‌ای اختراع محسوب می‌شود و مورد حمایت قاون ثبت اختراعات و علائم تجاری است.
در ادامه چند مورد از قوانین مالکیت فکری در حوزه‌های مختلف فناوری اطلاعات را نام برده‌ایم.
- قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
- قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای
- قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری
- قانون جرائم رایانه‌ای
- قانون تجارت الکترونیکی
- قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
- مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
- لایحه قانونی تشکیل شورای‌عالی انفورماتیک کشور
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
- قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
- قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری در ثبت اختراعات
- آئین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به‌منظور گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور
- قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی
- موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس)
- موافقت نامه لیسبون
- موافقت‌نامه مادرید راجع به ثبت بین‌المللی علایم
- پروتکل مربوط به موافقت‌نامه مادرید راجع به‌ثبت بین‌المللی علایم
- معاهده برن
این قوانین مالکیت فکری تمام آثار را در برمی‌گیرد اما آثاری که مربوط به فناوری اطلاعات یا تکنولوژی باشند قوانین زیادی در مورد آن‌ها به تصویب نرسیده است.
جمع‌بندی
قوانین و مقررات مالکیت فکری و فناوری اطلاعات بسیار جدید است و ممکن است شما به عنوان یک پدید آور با آن آشنایی نداشته باشید. این در حالی است که عدم اطلاع شما از قوانین باعث از بین رفتن حقوق قانونی شما خواهد شد. در این زمینه می‌توانید با وکلای مالکیت فکری مشورت کنید.
سوالات متداول
آیا قانون مالکیت فکری از فناوری اطلاعات نیز حمایت میکند؟
بله، نرمافزار و اپلیکیشنهای موبایلی از جمله مواردی هستند که در قوانین مالکیت فکری مورد حمایت قرار گرفتهاند.
آیا امکان ثبت نرم افزار در ایران وجود دارد؟
بله، سایت iripo.ssaa.ir مرکز مالکیت معنوی ایران است که زیر نظر قوه قضائیه فعالیت دارد و می‌توانید نرم افزار خود را با داشتن شرایط قانونی در آنجا ثبت کنید.
