نام دامنه چیست؟ + جایگاه آن در حقوق مالکیت فکری

در ادامه مطالب مجله‌ی حقوقی وینداد در زمینه‌ی حقوق مالکیت فکری، این بار می‌خواهیم به یکی دیگر از
موضوعات مهم و نو در این دسته از حقوق بپردازیم. این موضوع جدید نام دامنه می‌باشد و در این مطلب از
مجله‌ی حقوقی وینداد ابتدا می‌خواهیم بدانیم نام دامنه چیست و چه مفهومی را در بر می‌گیرد و از چه
قسمت‌هایی تشکیل شده و در نهایت به کارکرد و جایگاه آن در حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی خواهیم
پرداخت.

مفهوم نام دامنه چیست؟

در اینترنت برای اینکه هر کامپیوتری بتواند با کامپیوترهای میزبان ارتباط برقرار کند و اطلاعات پردازش شده را تامین کند، به یک نشانی انحصاری نیاز دارد. درواقع این نشانی انحصاری یک زنجیره‌ی پیچیده از ارقام و اعداد طولانی می‌باشد که به این نشانی انحصاری آی پی می‌گویند و نام دامنه به نشانی متنی برای یک محل در اینترنت اطلاق شده که این نشانی‌های متنی مطابق با نشانی‌های آی پی هستند. ممکن است این ابهام ایجاد بشود که چگونه کامپیوترها این نشانی‌های متنی را به نشانی‌های عددی تبدیل می‌کنند؟ برای این منظور کامپیوترها به مجموعه‌ای از اطلاعات نیاز دارند که به آن‌ها کمک می‌کند که بتوانند از طریق ترجمه‌ی نام دامنه به نشانی‌های آی پی برسند و ارتباط اینترنتی برقرار کنند. به این مجموعه، سیستم نام دامنه می‌گویند. ولی درنهایت چرا در فضای اینترنت ما ترجیح می‌دهیم از نام‌های دامنه استفاده بکنیم؟ ما از نام دامنه برای احراز هویت سایت مورد نظرمان استفاده می‌کنیم و این برای ما روش آسان‌تریست تا بخواهیم به مانند رایانه‌ها نشانی‌های عددی را به خاطر بسپاریم.

قسمت‌های مختلف نام دامنه چیست؟

نام‌های دامنه معمولا از سه یا حداقل دو قسمت تشکیل شده‌اند که هر کدام از این موارد، نشان دهنده‌ وضعيت شخصي‌ست که نام دامنه به نام وي ثبت شده است. اين سه قسمت به ترتيب از چپ به راست عبارتند از:
نام دامنه سطح سوم، نام دامنه سطح دوم و درنهايت نام دامنه سطح اول یا عالی. در ادامه به هر کدام از اين قسمت‌ها مي‌پردازيم تا ببینیم نام دامنه چیست.

نام دامنه سطح سوم چیست؟

نام دامنه سطح سوم به دارنده آن اين امکان را مي‌دهد که از ساير دارندگان نام دامنه متمايز شود. اين سطح متمايز کننده معمولا از حروف اول نام سازمان‌ها و موسسات و يا حتي علائم تجاري آن‌ها در شکل متني به عنوان نام دامنه تشکيل شده است. با اين اقدام کاربران و مصرف کنندگان اينترنتي کالاها و خدمات صاحب نام دامنه را از کالاها و خدمات ديگران تمايز مي‌بخشند.

نام دامنه سطح دوم چیست؟

نام دامنه سطح دوم نشان دهنده ماهيت يک سازمان است. در اين مرتبه مي‌توان با توجه به حيطه‌ي فعاليت آن سازمان از پسوندهاي مختلفي نظير com، org، edu، gov، ac و net استفاده کرد. هر کدام از اين پسوندها نشان دهنده ماهيت متفاوتي هستند که به برخي از آن‌ها می‌پردازیم. در موارد فوق معمولا com توسط شرکت‌ها و موسسات تجاری، edu توسط نهادهای علمی و آموزشی، org توسط سازمان‌های غیرانتفاعی به عنوان نام دامنه سطح دو انتخاب می‌شود. همینطور پسوند ac نشان دهنده آکادمیک بودن ثبت کننده می‌باشد.

نام دامنه سطح اول یا عالی چیست؟

نام دامنه سطح اول تشکیل شده از نام اختصاری یا همان کد کشورها می‌باشد. برای مثال می‌توان به ir پسوند ایران، fr پسوند فرانسه، ch پسوند سوئیس، tr پسوند ترکیه و nl پسوند هلند اشاره کرد. ثبت این سطح از نام دامنه با دشواری ممکن است به این دلیل که استفاده از این سطح نام دامنه بر انتساب آن پایگاه اینترنتی به یک کشور مشخص دلالت دارد و برای استفاده از این سطح باید تشریفاتی قانونی جهت به ثبت رساندن آن رعایت شود. البته ناگفته نماند که در برخی کشورها برای ثبت این سطح از نام دامنه محدودیتی وجود ندارد.
برای تبیین بهتر مفاهیم فوق، قسمت‌های مختلف یک نام دامنه را با هم بررسی کنیم:
https://www.vindad.com
نام دامنه تیم مشاوره حقوقی وینداد را با هم بررسی کنیم. این نام دامنه دارای دو سطح از سطوح نام دامنه می‌باشد. سطح سوم آن که سطح متمایز کننده می‌باشد قسمت (vindad) و سطح دوم که نشان دهنده ماهیت نام دامنه می‌باشد قسمت (com) است که همانطور که گفتیم معمولا شرکت‌ها و موسسات تجاری از این نوع پسوند برای نشان دادن ماهیت خود استفاده می‌کنند.

کارکرد نام دامنه چیست؟

نام دامنه دارای دو کارکرد اصلی می‌باشد:
یکی از این کارکردها که قبل‌تر به آن اشاره کرديم این است که نام دامنه در شبکه اینترنت امکان برقراری ارتباط را تسهیل می‌کند و به کاربران اینترنت این امکان را می‌دهد که راحت‌تر به سایت مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند.

دیگر کارکرد اصلی این است که نام دامنه می‌تواند معرف و نشان دهنده شهرت و اعتبار يک وب‌سايت باشد و يا يک علامت تجاري مخصوص در اينترنت باشد.

همانطور که گفتيم نام دامنه منشا و کيفيت يک کسب و کار و کالاها و يا خدمات دارنده آن نام دامنه را از ساير رقبا متمايز مي‌سازد و به اين دليل شناسه نام دامنه در اينترنت از ارزش اقتصادی بيشتري برخوردار است. براي سازمان‌ها و شرکت‌ها، نام دامنه به مانند علامت تجاري داراي اهميت بسياری است و از اين رو تلاش مي‌کنند تا جايي که بتوانند نام دامنه را با نام تجاری خود مطابق گردانند تا بتوانند در فضای اينترنت به راحتی در ذهن مشتريان خود ثبت شوند.

جایگاه نام دامنه در حقوق مالکیت فکری

تعیین قواعد مربوط به نام دامنه دارای سه مرجع مختلف می‌باشد و این قواعد هنوز به قاعده حقوقی روشن و شفاف تبدیل نشده‌اند و هنوز جای کار دارند. این سه مرجع مختلف دادگاه‌ها، قانونگذار و موسسه اینترنتی نام‌ها و اعداد انتقالی می‌باشند. با توجه به این که موضوع نام دامنه در فضای اینترنتی می‌باشد، از این حیث بطور همزمان به حقوق داخلی و خارجی مربوط می‌شود و به این دلیل موارد حقوقی مربوط به نام دامنه با پیچیدگی‌های خاصی رو‌به‌رو است. نظریات مختلفی درخصوص نام دامنه و حقوق مربوط به آن وجود دارد که مهم‌ترین و مطرح‌ترین آن این است که بیشتر دادگاه‌ها در پرونده‌هایی با موضوع سوء استفاده از نام دامنه، آن را با استناد به قواعد حاکم بر علامت تجاری حل و فصل می‌نمایند. نام دامنه به دو طریق با علامت تجاری ارتباط دارد.

اول آن که در بحث علامت تجاری داریم که در صورتی که میان علامت یا علامت تجاری با یک علامت مشهور مشابهتی وجود داشته باشد، نقض ویژگی تمایز میان علامت‌ها به حساب می‌آید و درواقع این علامت‌های تجاری که ثبت می‌شوند باید دارای اوصاف و یک قالب متمایزکننده باشند تا بتوان آن را از دیگر علامت‌ها تشخیص داد. با توجه به این موضوع، در نام دامنه ممکن است این ویژگی متمایزکننده میان نام دامنه و علامت تجاری رعایت نشود که سبب می‌شود دعوای نقض حق بر علامت تجاری مطرح شود.

دیگر آن که نام دامنه ممکن است با یک علامت یا علامت تجاری مشهور مشابهت داشته باشد که این موضوع می‌تواند به اعتبار تجاری یا سازمانی آن علامت مشهور آسیب وارد بکند. البته قواعد راجع به علامت تجاری زمانی قابل استناد است که آن نام دامنه در جهت و هدف تجاری باشد و اگر آن نام دامنه برای اهدافی غیرتجاری ایجاد شده باشد حتی اگر با علامت تجاری‌ای شباهت داشته باشد، نمی‌توان گفت که نقض حق بر علامت تجاری رخ داده است و سوء استفاده تجاری محقق نشده است.

نقض علامت تجاری با استفاده از نام دامنه، یکی از شایع‌ترين موارد نقض علامت در فضای سايبر می‌باشد. برای دانستن حل و فصل اختلافات مربوط به نام دامنه، به اين مطلب در مجله حقوقی وينداد مراجعه کنيد. در ادامه می‌خواهيم بيشتر به جايگاه نام دامنه در حقوق مالکيت فکري بپردازيم. با ما همراه باشيد.

قاعده تقدم اقدام کننده

قاعده تقدم اقدام کننده که موسوم به (First Come First Served) نيز مي‌باشد، برای گرفتن نام دامنه حائز اهميت است. درواقع اين قاعده بيان می‌کند که “هر کس زودتر بیاید، زودتر می‌گیرد.”
تصور کنید چند شخص بطور همزمان اقدام به ثبت عبارتی خاص به عنوان نام دامنه کرده باشند. در این حالت نام دامنه با آن عبارت خاص مورد نظر به شخصی تعلق می‌گیرد که زودتر اقدام کرده باشد. اما این موضوع بیشتر در سطح داخلی ممکن است و در سطح بین‌المللي این موضوع با مشکلاتی مواجه است. با توجه به سطوح مختلفي که از نام دامنه بيان کرديم، فرض کنيد در فضاي اينترنت با دو نام دامنه (roshan.com) و (roshan.org) رو‌به‌رو ‌شويم. براي يک کاربر عادي و غيرحرفه‌اي تفاوت چنداني بين اين دو نام دامنه وجود ندارد با اينکه ماهيت فعاليت آن‌ دو از همديگر متفاوت است. حتي در اين حالت ممکن است اين دو نام دامنه از دو کشور متفاوت باشند. با توجه به مواردي که گفتيم اگر در اين حالت قاعده فوق را بپذيريم، ممکن است شخصي نام دامنه‌اي را ثبت کند که آن نام متعلق به يک شرکت مشهور باشد يا حتي علامت تجاري آن باشد که در اين موقعيت آن نام دامنه به آن شخص که زودتر اقدام کرده تعلق مي‌گيرد و حقوق مالکيت فکري نسبت به آن شرکت مشهور يا آن علامت تجاري درنظر گرفته نمي‌شود. با اين وضعيت ممکن است اشخاصي با اهداف نامشروع به دنبال ثبت نام دامنه‌هايي بروند که در فضاي واقعي آن نام‌ متعلق به يک شرکت يا حتي علامت تجاري آن باشد. در اين حالت آن شخص به دنبال اين است که در قبال دريافت مبلغ کلان و امتيازهاي مالي، نام دامنه مذکور را به آن شرکت بفروشد. ناگفته نماند که در اين موارد دعواي نقض حق بر علامت تجاري به راحتی به نتيجه نمي‌رسد.

نظام حقوقی حمايت از نام دامنه

علاوه بر حمایت از نام دامنه ذیل نظام علامت تجاری و قواعد و مقررات راجع به آن، از نام دامنه ذیل موارد دیگری می‌توان حمایت کرد. يکی از اين موارد که به آن می‌توان اشاره کرد دارا شدن بلاجهت مي‌باشد. موضوع دارا شدن بلاجهت که در حقوق ما تحت موضوعات دکترین استرداد به آن پرداخته شده و همینطور در فقه تحت عنوان اکل مال به باطل مورد توجه قرار گرفته است، از مواردی می‌باشد که می‌توان به کمک آن از نام دامنه حمایت کرد.

فرض کنید شخصی اقدام به ثبت نام دامنه‌ای کرده باشد که آن اسم را از روی علامت تجاری شرکتی انتخاب کرده و ذیل این نام دامنه به ارائه و فروش کالاهایی مشابه می‌پردازد. در این حالت به اعتبار آن شرکت لطمه وارد می‌شود و مشتریان و مصرف‌کنندگان به اشتباه و گمراهی می‌افتند. اگر نتوان به کمک نظام علامت تجاری این اختلاف را حل و فصل نمود، باید از موضوع دارا شدن بلاجهت استفاده کرد. دارا شدن بلاجهت به این معناست که یک شخص به هزینه دیگری دارا شده و از این روش به او نفعی رسیده باشد بدون آنکه اقدام او سبب مشروع یا قانونی‌ای داشته باشد یا به اصطلاح سبب مملکی موجود نباشد.

تفاوت این مورد با علامت تجاری این است که اثبات نقض حق در علامت تجاری دارای قواعد و مقررات مشخص و همچنین دارای ضمانت اجرای روشن می‌باشد. درصورتی که طرح دعوا ذیل دارا شدن بلاجهت نیاز به اثبات عناصر دعوا است که نسبت به مورد قبل سخت‌تر می‌باشد. مورد ديگر که می‌توان ذيل آن از نام دامنه حمايت کرد نظام رقابت نامشروع يا همان رقابت غيرمنصفانه مي‌باشد. در فضاي تجارت و قراردادهاي تجاري بايد از ابزارها، وسايل و امکانات مشروع استفاده کرد و از ابزارها، وسايل و امکاناتي که ممکن است صدق به سوء نيت آن‌ها بشود و سوء استفاده از حقي به کمک آن‌ها صورت بگيرد، نبايد استفاده کرد. از مصاديق اين موضوع مي‌توان به نام دامنه و استفاده نامشروع از آن اشاره کرد.

نام دامنه در حقوق ایران

در کشور ما مقرراتي که نام دامنه را مورد توجه قرار داده باشند، متعدد نيستند و در اين خصوص تنها مي‌توان به ماده 66 قانون تجارت الکترونيک استناد کرد. به اين ماده بپردازيم.
ماده 66 ق.ت.ا: “به منظور حمايت از حقوق مصرف‌کنندگان و تشويق رقابت‌های مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی استفاده از علایم تجاری به صورت نام دامنه (Domain Name) و یا هر نوع نمایش برخط (Online) علایم تجاری که موجب فریب یا مشتبه شدن طرف به اصالت کالا و خدمات شود ممنوع و متخلف به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.”
این ماده نام دامنه را تنها در حوزه‌ی خاصی مورد توجه قرارداده و آن را فقط با هدف تجاری درنظر گرفته است. درواقع ماده فوق نقض حق علامت تجاری به صورت نام دامنه با شرط اینکه سبب گمراه شدن مصرف‌کننده شود را تصریح کرده است و درخصوص نام‌های دامنه‌ای که اهداف آن‌ها غیرانتقاعی است در ماده فوق به آن اشاره‌ای نشده است.

درخصوص نام دامنه و موضوعات مختلف مربوط به حقوق مالکیت فکری سوالی دارید؟

موضوعات مربوط به انواع حقوق مالکیت فکری دارای ابعادی نو و جدید در نظام حقوقی ما می‌باشد و پرداختن به این موارد و آشنایی با آن‌ها و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی نیازمند تخصص و تجربه است و حل و فصل اختلافات در این زمینه با پیچیدگی‌های بسیاری رو‌به‌رو است. به همین دلیل استفاده از راهنمایی‌های مناسب و مشاوران حقوقی با تجربه کمک شایانی به افراد می‌کند و آن‌ها را از خسارات متعدد حفظ می‌کند. شما می‌توانید از طریق وبسایت ما با کارشناسان و مشاوران حقوقی حقوق مالکیت فکری در ارتباط باشید و به کمک تیم مشاوره حقوقی وینداد و دعاوی تخصصی ما از حقوق خود صیانت کنید.