یکی از مهم‌ترین بخش‌های حقوق مالکیت فکری مربوط به اختراع است که از نظر مادی و معنوی در قانون مورد حمایت قرار دارد. اما شرط اولیه برای حمایت از آن ثبت اختراع است. با ثبت اختراع یا همان پتنت شما به عنوان مخترع می‌توانید از حقوق مالکیت فکری آن بهره‌مند شوید. اما پتنت و مالکیت فکری چه حقوقی را در اختیار شما قرار می‌دهد؟ پتنت چه تفاوتی با اختراع دارد و نحوه ثبت آن چگونه است؟
در این مقاله ضمن پاسخ به تمامی این پرسش‌ها، حقوق مالکیت فکری اختراع را به‌طور کامل بررسی خواهیم کرد.
پتنت چیست؟
پتنت و مالکیت فکری در واقع به عنوان حق انحصاری شناخته میشود که به مخترع برای برخورداری از حقوق مالی و غیرمالی آن اعطا میشود.
به بیان ساده پتنت همان گواهی ثبت اختراع است که پس از تکمیل مراحل ثبت توسط اداره مالکیت معنوی برای مدت مشخصی صادر شده و به مخترع اعطا میشود.
این گواهی باعث حمایت قانونی از اختراع شده و به دارنده آن حقوق مختلفی مثل حق بهره‌برداری (تولید، استفاده، فروش و صادرات) را می‌دهد.
علاوه بر این توجه نمایید که گواهی پتنت را نمی‌توان یک مجوز تولید اختراع ثبت شده در نظر گرفت بلکه به موجب این سند دیگران نیز حق استفاده از آن به هر شکلی را ندارند.
تفاوت اختراع و پتنت
قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، اختراع را این گونه تعریف کرده است:
«اختراع عبارتست از نتیجه فکر فرد یا افراد که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌نماید و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌کند.»
علاوه بر این به منظور آنکه یک نوآوری وصف اختراع را داشته باشد باید سه ویژگی زیر را در خود جای دهد:
- جدید بودن
- دربردارنده گام ابتکاری بودن
- وجود کاربرد صنعتی
در قوانین برخی کشورها شرط اول و دوم در هم آمیخته شده‌اند، ولی بر اساس موافقتنامه تریپس این دو شرط کاملاً از یکدیگر متمایز هستند.
بنابر این تعریف قانونی، باید میان اختراع و پتنت تفاوت قائل شد. با این توضیح که در واقع پتنت سندی است که برای حمایت از اختراع و مخترع صادر شده و در آن امتیاز انحصاری از طرف دولت به مخترع برای مدت معین واگذار میشود. این سند همان گواهی ثبت اختراع است.
تفاوت مخترع و مالک اختراع یا پتنت چیست؟
بین مخترع و مالک اختراع یا پتنت و مالکیت فکری نیز تفاوت ظریفی وجود دارد.
با این توضیح که مخترع مالک معنوی اختراع بوده و مالکیت وی مادام‌العمر و غیرقابل فروش به فرد دیگری است. اما مالک پتنت و مالکیت فکری، یک نوع مالکیت مادی داشته و مدت زمان مالکیت وی محدود و مالکیتش قابلیت انتقال دارد.
علاوه بر این مالک اختراع ممکن است خود مخترع، دانشگاه، مؤسسه یا هر شرکتی دیگری باشد. همچنین در مواردی ممکن است مخترع یا موسسه هر دو مالک اختراع باشند که این مالکیت با توجه به درصد سهمی که به صورت توافقی بین مخترع و موسسه تعیین‌شده تقسیم میشود.
مراحل ثبت پتنت و مالکیت فکری
پتنت صرفاً یک گواهی است که ثابت می‌کند اختراع مورد حمایت قانون مالکیت فکری و مقررات یک کشور قرار گرفته و مالک اختراع حقوق انحصاری نسبت به آن در یک دوره زمانی مشخص دارد.
به عبارت دیگر مالک اختراع فرد یا شرکتی است که صاحب پتنت و مالکیت فکری بوده و از عواید مالی حاصل از فروش، اجاره و تجاری‌سازی پتنت بهره‌مند میشود و ممکن است این شخص لزوماً مخترع نباشد.
به صورت کلی دو نوع درخواست ثبت اختراع از بعد زمانی وجود دارد که عبارتند از ثبت موقت اختراع و ثبت دائم اختراع.
ثبت موقت به فرایندی اختیاری برای ثبت پتنت گویند که لزومی به انجام آن وجود ندارد. این شیوه از ثبت پتنت صرفاً زمانی کارایی دارد که مخترع قصد استفاده از اولویت حق تقدم را داشته باشد. با این توضیح که به دلیل زمان بر و طولانی بودن فرآیند ثبت دائم پتنت ممکن است به لحاظ رقابت‌های تکنولوژیکالی، مخترعی قصد ثبت زودتر از موعد اختراع را داشته باشد.
به منظور ثبت دائم پتنت باید مدارکی چون عنوان، چکیده، شرح اختراع، ادعانامه، شکل‌ها و نقشه‌ها را به اداره ثبت اختراع کشور مورد نظر ارائه کنید.
در صورت ارائه کامل مدارک، کارشناسان ابعاد مختلف اختراع را از حیث جدید بودن، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و افشای کامل بررسی می‌کنند و در صورت داشتن تمامی شرایط، حق انحصاری برای مدت ۲۰ سال به صاحب اختراع داده میشود.
مزایای ثبت پتنت و مالکیت فکری چیست؟
- ثبت پتنت و مالکیت فکری به مخترع این امکان را می‌دهد که از اختراع به صورت انحصاری کسب درآمد نماید. به‌طوری که مانند سایر انواع مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری و کپی رایت آن متعلق به پدیدآورنده آن است.
- علاوه بر این پتنت سبب میشود مخترع یا مالک پتنت وقت خود را صرف تحقیق و توسعه فناوری‌های جدید نموده و از مالکیت اختراع آسوده خاطر باشد.
- مزیت دیگر ثبت پتنت آن است که سبب پیشرفت علم و فناوری میشود. بدین توضیح که برای ثبت اختراع و دریافت پتنت و مالکیت فکری، صاحب اختراع باید جنبه‌های فنی را افشا کند. به همین دلیل سایر پژوهشگران می‌توانند از آن برای پیشبرد علم استفاده کنند.
- مزیت دیگر ثبت پتنت آن است که ارزش پتنت بیش از یک رزومه علمی بوده و ابزار بسیار ارزشمندی است که زمینه تجاری‌سازی فناوری را فراهم می‌کند.
جمع‌بندی
پتنت و مالکیت فکری به عنوان یکی از مباحث کلیدی حقوق مالکیت فکری اهمیت بسزایی در حوزه تکنولوژی دارند. پتنت گواهی ثبت اختراع است که بر اساس آن مخترع می‌تواند از حقوق مادی و معنوی اختراع خود استفاده کند.
برای مثال پس از دریافت پتنت امکان واگذاری امتیاز اختراع را به اشخاص دیگر از طریق تنظیم قرارداد خواهد داشت. اما توجه داشته باشید که حقوق معنوی آن همیشه برای مخترع محفوظ می‌ماند و قابل انتقال نیست. یعنی شخص دیگری نمی‌تواند اختراع را به نام خود معرفی کند.
از این رو توصیه میشود اگر پتنت اختراع خود را دریافت نکرده‌اید، در گام اول نسبت به ثبت آن اقدام کنید. در غیر این صورت اگر حقوق شما در هر زمینه‌ای نقض شد، می‌توانید از طریق وکلای مالکیت فکری آن را پیگیری کرده و از حقوق مالکیت فکری خود محافظت کنید.
سوالات متداول
تفاوت پتنت و اختراع چیست؟
پتنت به گواهی ثبت اختراع گفته میشود و منظور از اختراع محصول نوآورانهای است که با توجه به ویژگیهای قانون توسط مختراع ایجاد شده است.
آیا اختراع در قوانین ایران قابل حمایت است؟
بله، قوانین مالکیت فکری ایران در صورتی که اختراعی به ثبت رسیده باشد، از حقوق مادی و معنوی آن حمایت می‌کنند.
