در دهه‌های اخیر، گسترش روابط تجاری و توسعه قراردادهای مالی به افزایشِ استفاده از اسناد تجاری منجر شده است. چک و سفته از مهم‌ترین و پرکاربردترین اسناد تجاری به شمار می‌روند. نحوه استرداد لاشه اسناد چک/سفته از رایج‌ترین سؤالات حقوقی است که در خصوص این اسناد تجاری مطرح می‌شود. در این نوشتار، تصمیم داریم که نکات حقوقیِ «نحوه استرداد لاشه چک و سفته» را مطابق با قوانین و مقررات این حوزه از جمله قانون صدور چک با شما در میان بگذاریم.
چرا استرداد لاشه چک/سفته اهمیت دارد؟
برای رسیدن به پاسخ این سؤال، کلام خود را با یک مثال آغاز می‌کنیم. فرض کنید که میان «شخص الف» و «شخص ب» یک رابطه حقوقی به موجب یک قرارداد برقرار شده است. در این رابطه حقوقی، شخص ب برای تضمین اجرای تعهدات خود، چکی را در وجه شخص الف صادر می‌کند و در مهلت مقرر نیز به تعهد خود عمل می‌نماید. در این وضعیت، چرا پس‌گرفتن چک از شخص الف (دارنده) اهمیت دارد؟
به دو دلیل، استرداد لاشه اسناد چک/سفته دارای اهمیت است:
الف. روابط حقوقی که میان اعضای جامعه برقرار می‌شود، دو نوع است: قراردادی و غیرقراردادی. در جریان این روابط حقوقی، گاه برای هر دو طرف قرارداد و گاه برای یکی از آن‌ها تعهد به وجود می‌آید. تعهد به پرداخت مبلغی پول، تعهد به انجام یک کار یا عدم‌انجام یک کار از مهم‌ترین تعهداتی است که برای اشخاص ایجاد می‌شود. شخص متعهد، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ اخلاقی و شرعی وظیفه دارد که به تعهد خود عمل کند.
با این‌حال، با اجرای تعهد همه چیز به پایان نمی‌رسد. متعهد باید در هنگام اجرای تعهد ادله‌ای را برای خود ثبت و ضبط نماید که اگر نیاز شد، بتواند با استناد به آن‌ها اثبات نماید که به تعهد خود عمل نموده است؛ زیرا ممکن است شخص طلبکار (متعهدٌله) با گذشت مدت زمانی ادعا کند که متعهد به تعهد خود عمل ننموده است.
مهم‌ترین اقدامی که صادرکننده سند تجاری باید به هنگام اجرای تعهد انجام دهد، پس‌گرفتنِ لاشه سند است.
مطابق یکی از آراء دیوان‌عالی‌کشور، وجود چک در نزد دارنده (طلبکار)، نشان‌دهنده مدیون‌بودن صادرکننده چک (بدهکار) است. درواقع، اگر شخص الف چکی را در وجه شخص ب صادر کند و در مهلت مقرر نیز این وجه را پرداخت نماید یا به تعهد خود عمل کند، ولی پس از پرداخت وجه چک لاشه آن را از دارنده (طلبکار) پس نگیرد، طلبکار می‌تواند به همین لاشه چک استناد کند و ادعا نماید که صادرکننده چک، دین خود را پرداخت نکرده است.
اگر چنین ادعایی در مرجع قضایی مطرح شود، بدهکار بایستی با ارائه دلیل و مدرک معتبر اثبات نماید که پیش‌تر دین خود را ادا نموده یا به تعهد خود عمل کرده است.
بنابراین، صادرکننده چک و سفته نه‌تنها «حق دارد» که پس از پرداخت وجه آن‌ها، سند طلب (چک و سفته) را از طلبکار پس بگیرد، بلکه «باید» چنین کاری را انجام دهد تا اگر چنین ادعایی علیه او مطرح شد، بتواند اثبات کند که دین خود را ادا نموده است.
ب. ممکن است دارنده چک پس از دریافت وجه چک، آن را به شیوه‌های مختلف به شخص ثالث انتقال دهد. در چنین وضعیتی، صادرکننده چک با مسائل حقوقی پیچیده‌تری مواجه خواهد شد. در این حالت، اگر شخص ثالث وجه چک را مطالبه کند، صادرکننده نمی‌تواند به این مطلب استناد نماید که پیش‌تر وجه چک را پرداخت کرده است یا این‌که قرارداد میان او و دارنده اولیه فسخ یا ابطال شده است.
در این وضعیت، صادرکننده چک نمی‌تواند با توسل به هیچ استدلالی از زیر بار پرداخت وجه چک شانه خالی کند. او باید وجه چک را به شخص ثالثی که چک را در اختیار دارد، پرداخت نماید و پس از آن، به انتقال‌دهنده چک (دارنده اولیه) مراجعه کند.
چه زمانی می‌توان دعوای استرداد لاشه چک/سفته را طرح نمود؟
حال که به دلایل اهمیتِ پس‌گرفتنِ لاشه این اسناد پی بردیم، باید به این سؤال پاسخ دهیم که چه زمانی می‌توان برای پس‌گرفتن لاشه آن‌ها اقدام به طرح دعوا نمود.
اگر صادرکننده چک یا سفته وجه آن را پرداخت کند یا تعهدی را که به صدور این اسناد منجر شده است، اجرا نماید و یا این‌که قراردادی که برای اجرای تعهدات ناشی از آن، چک یا سفته صادر شده است، به هر علت بر هم بخورد، صادرکننده سند حق دارد که آن را از دارنده مطالبه کند.
در این صورت، دارنده موظف است که سند را به صادرکننده بازگردانَد. درواقع، در این مرحله است که سند تجاری به لاشه تبدیل می‌شود. حال، اگر دارنده سند از استرداد (پس‌دادن) لاشه سند خودداری نماید، صادرکننده می‌تواند دعوای استرداد لاشه اسناد چک/سفته را در مرجع قضایی طرح کند.
برای طرح دعوای استرداد لاشه اسناد چک/سفته چه باید کرد؟
برای طرح این دعوا، خواهان (صادرکننده چک یا سفته) باید در ابتدا اظهارنامه‌ای برای دارنده سند ارسال نماید و از این طریق، از وی درخواست کند که لاشه سند را بازگردانَد. اگر دارنده هم‌چنان از بازگرداندن لاشه سند خودداری کند، در این مرحله خواهان بایستی به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و دادخواستِ « استرداد لاشه اسناد چک/سفته » را ثبت نماید.
چه مدارکی برای طرح دعوای استرداد لاشه اسناد تجاری مورد نیاز است؟
برای طرح این دعوا باید مدارک زیر ارائه شود:
الف. مدارک شناسایی (کارت ملی)
ب. تنظیم دادخواست
برای تنظیم دادخواست، باید در قسمت خواهان و خوانده مشخصات کامل طرفین قید شود. هم‌چنین، در قسمت تعیین خواسته و بهای آن، مبلغ مندرج بر روی چک یا سفته نوشته شود. خواهان باید در متن این دادخواست، واقعه را شرح دهد و الزام خوانده را به استرداد لاشه اسناد چک/سفته درخواست کند.
پ. تصویر اظهارنامه (تصویر اظهارنامه باید ضمیمه دادخواست شود)
ت. خواهان باید ادله‌ای ارائه دهد تا اثبات کند که خوانده بدون‌جهت چک یا سفته را نزد خود نگاه داشته است. به‌عبارت‌بهتر، او باید با ارائه دلیل و مدرک معتبر اثبات نماید که دین خود را پرداخت نموده است یا این‌که اثبات کند تعهدی را که سند برای تضمین اجرای آن صادر شده، اجرا کرده است؛ به‌عنوان نمونه، باید رسید پرداخت وجه چک را ارائه دهد یا این‌که شاهد معرفی کند. این ادله باید ضمیمه دادخواست شود.
ث. دعوای استرداد لاشه اسناد چک/سفته یک دعوای مالی است و خواهان باید برای طرح دعوا هزینه دادرسی را براساس مبلغ سند پرداخت کند.
سخن آخر
چنانچه با مطالعه این نوشتار هم‌چنان با سؤال یا ابهامی در مورد نحوه طرح استرداد لاشه اسناد چک/سفته مواجه شدید، می‌توانید از طریق بخش مشاوره تلفنی سایت وینداد، آن را با کارشناسان حقوقی این مجموعه در میان بگذارید.
