ارجاع اختلاف به داوری، علاوه بر داشتن مزایای متعدد، ممکن است چالش‌هایی را هم به همراه داشته باشد. یکی از موضوعات مهم در فرآیند داوری، طریقه اعتراض به رای داوری و بررسی امکان ابطال رای داور است.
در این مطلب از مجله حقوقی وینداد، شیوه اعتراض به رای داوری و امکان ابطال رای داور را به تفصیل بررسی می‌کنیم.
با ما همراه باشید.
اعتراض به رای داوری به چه معناست؟
همانطور که پیشتر هم در وینداد به آن پرداخته‌ایم، یکی از مزایای مهم داوری، انعطاف بالای فرآیند رسیدگی در آن است. اما این انعطاف همیشه هم سبب نمی‌شود که طرفین داوری به نتیجه مطلوب خود برسند و قدرت رای داوری را بپذیرند.
در چنین مواقعی طرف ناراضی و معترض می‌تواند طی فرآیندی قانونی، اقدام به اعتراض به رای داوری کند.
اعتراض طرف داوری، می‌تواند به کل نتیجه داوری یا بخشی از آن صورت بگیرد.
قانون‌گذار در ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی تصریح کرده است که طرفین داوری می‌توانند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای، به رای داوری اعتراض کنند.
تردیدی نیست که این اعتراض باید مستند و مبنای قانونی به همراه داشته باشد.
در ادامه به مواردی که اعتراض به رای داوری در قانون موجه تلقی می‌شود، اشاره می‌کنیم.
تفاوت اعتراض به رای داوری و درخواست ابطال رای داور چیست؟
پیش از ورود به این بحث لازم است نکته مهمی تصریح شود.
ممکن است برخی افراد میان اصطلاحات حقوقی «اعتراض به رای داوری» و «ابطال رای داور» دچار سردرگمی شوند. به همین منظور می‌توان با استناد به نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه ادعا کرد:
میان اصطلاحات «اعتراض به رای داور» یا درخواست «ابطال رای داوری»، تفاوت حقوقی خاصی وجود ندارد و اعتراض به رای داور، به معنای درخواست برای ابطال همه یا بخشی از رای داوری صادر شده است.
به همین خاطر در ادامه این مطلب زمانی که موارد ابطال رای داور بررسی می‌شود، علی‌الاصول موارد ممکن برای اعتراض به رای داوری نیز مقصود قرار گرفته است.
موارد ابطال رای داور کدام‌اند؟
برای آنکه بتوانیم به موارد ابطال رای داور یا همان موارد امکان اعتراض به رای داور بپردازیم، بایستی به سراغ ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی برویم.
این ماده، هفت مورد از موارد ابطال رای داوری و غیرقابل اجرا شدن رای داوری را تصریح می‌کند. این موارد عبارتند از:
۱) رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد.
منظور از این بند این است که داور نمی‌تواند در رای خود حقوقی که هر فرد از جانب قانون دارای آن شده است را نادیده بگیرد.
مثال: در موقعیتی که شخصی به شخص دیگری بدهی مالی دارد، مطابق قانون بایستی مبنای ارزش افت پول، با نرخ شاخص بانک مرکزی محاسبه شود. حال اگر در رای داوری، داور مبنای تعیین ارزش افت پول را نرخ زمان سررسید مشخص کند، خلاف حق قانونی شخص طلبکار عمل کرده است و می‌توان به رای داور اعتراض و آن را ابطال کرد.
۲) داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است.
همانطور که می‌دانیم، ویژگی روش داوری این است که در آن می‌توان به سادگی حدود موضوع داوری را معین کرد. حال اگر داور از حدود موضوع مشخص شده توسط طرفین قرارداد خارج شده و رای صادر کند، اعتراض به رای داور امکان‌پذیر خواهد بود.
مثال: اگر موضوع داوری تعیین میزان دستمزد کارگر روزمزد برای کار در خانه یک شخص باشد و داور علاوه بر تعیین میزان دستمزد، نسبت به بیمه کردن کارگر هم رای صادر کند، می‌توان ابطال رای داور را به استناد خروج از موضوع داوری، خواستار شد.
۳) داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد.
دراین صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است ابطال می گردد.
طرفین در شیوه داوری می‌توانند علاوه بر تعیین دقیق موضوع اختلاف، حدود اختیارات داور را هم مشخص کنند. حال اگر داور از حدود اختیارات خود فراتر رود، آن قسمت از رای که داور خارج از اختیارات خود صادر کرده است، باطل تلقی می‌شود.
مثال: اگر طرفین داوری از داور بخواهند صرفا درباره قرارداد اجاره مابین آنها رای صادر کند اما داور به مشکل قرارداد وکالت یکی از طرفین قرارداد هم رسیدگی کند و برای آن رای صادر کند، از حدود اختیارات خود فراتر رفته و آن بخش از رای که مرتبط با قراردادی غیر از قرارداد اجاره است، از موارد ابطال رای داور محسوب می‌شود.
۴) رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
یکی از مواردی که اعتراض به رای داوری ممکن است، زمانی است که داور پس از اتمام محدوده زمانی مشخص شده توسط طرفین، اقدام به صدور رای کند.
البته باید به یاد داشت که اگر طرفین داوری رای داوری که پس از انقضای مدت داوری صادر شده است را صورت ضمنی یا صریح بپذیرند، دیگر نمی‌توانند درخواست ابطال رای داور را داشته باشند.
مثال: اگر در موافقت نامه داوری قید شده باشد که مهلت صدور رای یک ماه از تاریخ تنظیم موافقت‌نامه داوری است اما داور پس از انقضای مهلت یک ماه رای صادر کند، ابطال رای داور امکان‌پذیر است.
۵) رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
مطابق این بند، اسنادی که در دفاتر املاک یا دفاتر اسناد رسمی میان طرفین یک داوری تنظیم شده‌اند، نمی‌توانند با رای داوری تغییر پیدا کنند.
مثال: اگر ملکی طی یک سند رسمی در دفتر ثبت اسناد به شخصی منتقل شده باشد، داور نمی‌تواند در رای خود، مالکیت ملک مذکور را تغییر دهد.
۶) رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده‌اند.
مواد ۴۶۶، ۴۶۹ و ۴۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی، فهرستی از افرادی که انتخاب آنها برای داور غیرمجاز است را تصریح کرده است. اشخاص ذی‌نفع، وارث اصحاب دعوی، فاقد اهلیت و… نمونه‌ای از این اشخاص هستند.
مثال: اگر پس از صدور رای داوری، یکی از طرفین متوجه شد که داور منتخب، خاله طرف مقابل بوده است، می‌تواند اقدام به اعتراض به رای داوری و ابطال آن کند.
۷) قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد.
منظور از قرارداد رجوع به داوری، شرط داوری یا موافقت‌نامه مستقل داوری است که به موجب آن طرفین قرارداد، حل اختلاف خود را به داوری ارجاع داده‌اند.
مثال: اگر یکی از طرفین داوری بتواند اثبات کند که موافقت‌نامه داوری از قبل دارای اشکالات حقوقی باطل‌کننده بوده است (مثلا با اجبار یا تقلب منعقد شده است)، می‌تواند رای داوری را ابطال کند.
درباره اعتراض به داوری و موارد ابطال رای داور سوالی دارید؟
موضوع مهم اعتراض به رای داوری و موارد ابطال رای داور، در این مطلب تا حد ممکن بررسی و به جنبه‌های مهم آن اشاره شد.
در نهایت، اگر درباره داوری و موضوعات مرتبط با آن مثل اعتراض به داوری، نیاز به دریافت مشاوره حقوقی دارید، می‌توانید به دانش تیم حقوق وینداد اعتماد کامل داشته باشید.
