جرایم رایانه‌ای دسته‌بندی نسبتا جدیدی در نظام حقوقی ایران محسوب می‌شوند که دربردارنده قوانین و مقررات خاصی هستند. جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای به عنوان یکی از مصادیق جرایم رایانه‌ای در قوانین ایران به رسمیت شناخته شده‌اند. در این مطلب قصد داریم تا به قوانین و مقررات پیرامون جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای بپردازیم و نکات مهم این جرم را بررسی کنیم.
جرایم رایانه‌ای چه تفاوتی با سایر جرایم دارند؟
اصولا جرایم رایانه‌ای تا حد زیادی از نظر موضوعی مشابه جرایم سنتی در نظام‌های حقوقی هستند. با این تفاوت که این جرایم در بستری مجازی و با استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند رایانه به وقوع می پیوندند.
به طور مثال موضوع سرقت که در نظام‌های کیفری از قدیمی‌ترین جرایم محسوب می‌شود، اگر با استفاده از رایانه و در بستر مجازی انجام شود، جرمی رایانه‌ای به شمار می‌رود.
برخی دیگر از مصادیق جرایم رایانه‌ای شامل جعل، شنود غیرمجاز، کلاهبرداری و دسترسی غیرمجاز هستند که هر یک مقررات مخصوص به خود را دارند.
در ادامه به جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای می‌پردازیم.
دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای به چه معناست؟
جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای که از مصادیق جرایم علیه محرمانگی محسوب می‌شود، در ماده ۱ قانون جرایم رایانه‌ای مورد اشاره قرار گرفته است.
مطابق این ماده دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای زمان محقق می‌شود که شخصی به طور غیرمجاز به داده‌ها (اطلاعات) یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی محافظت شده‌اند، دسترسی پیدا کند.
شرایط تحقق جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای چیست؟
با نگاه به محتوای ماده ۱ قانون فوق‌الذکر درمی‌یابیم که جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای از منظر قانون‌گذار، جرمی مطلق است که برای تحقق آن نیازی نیست مجرم به دستاورد مادی یا منافع مالی خاصی دست پیدا کند و همین که به اطلاعات حفاظت شده به طور غیرمجاز دسترسی پیدا شود، جرم مذکور اتفاق افتاده است. در واقع باید توجه داشت سوءاستفاده بعدی مجرم از اطلاعات به دست آمده، ملاک جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای نیست.
جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای از جهاتی با برخی دیگر از جرایم رایانه‌ای، به ویژه دو جرم هک کردن و شنود غیرمجاز، شباهت‌هایی دارد که در ادامه به نکات این موضوع اشاره خواهیم کرد.
جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای با جرم هک کردن چه تفاوتی دارد؟
ابتدا لازم به ذکر است که بدانیم در قوانین موجود ایران جرمی تحت عنوان هک کردن وجود ندارد. اما مفهوم هک کردن در جرمی تحت عنوان تخریب و اخلال در داده‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای به رسمیت شناخته شده است.
مطابق تعاریف موجود، تفاوت هک کردن (تخریب و اخلال در داده‌ها) با جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای در این موضوع است که در جرم هک، تهاجم به سیستم‌های رایانه‌ای با هدف نفوذ و با استفاده از اخلال در سیستم صورت می‌گیرد و اطلاعات تجزیه و تحلیل می‌شوند اما در جرم دسترسی غیرمجاز ممکن است دسترسی به هر سیستم دیجیتالی اعم از رایانه یا تلفن همراه و… باشد و همچنین این دسترسی بدون تهاجم و ایجاد اخلال در کارکرد سیستم صورت بگیرد.
تفاوت جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای با جرم شنود غیرمجاز چیست؟
یکی دیگر از جرایمی که ممکن است با جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای شباهت‌هایی داشته باشد، جرم شنود غیرمجاز است. اگرچه این دو جرم به لحاظ ظاهری به هم شباهت دارند و هر دو به نوعی حول موضوع دسترسی غیرمجاز تلقی می‌شوند، اما باید توجه داشت که مطابق تعاریف ذکر شده در قانون جرایم رایانه‌ای یک تفاوت عمده بین این دو جرم وجود دارد.
جرم شنود غیرمجاز ناظر به دسترسی غیرمجاز به داده‌ها و اطلاعات در حال انتقال است، حال آنکه دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای با داده‌های ذخیره شده در یک سیستم رایانه‌ای مرتبط است.
مجازات قانونی جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای چیست؟
مطابق حکم ماده ۱ قانون جرایم رایانه‌ای، هر کس به جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای محکوم شود، به حبس از ۹۱ روز تا یک سال یا جزای نقدی از پانصد هزار تومان تا دو میلیون تومان و یا هر دوی این مجازات‌ها محکوم می‌شود.
البته نوع دیگری از جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای نیز قابل استنباط از ماده ۴ قانون جرایم رایانه‌ای است که تفاوت آن با جرم ماده ۱ این است که اطلاعات مورد نظر در این ماده از نوع اطلاعات سرّی است و علی‌الاصول مجازات‌های سخت‌تری به دنبال دارد. مجازات جرم دسترسی به اطلاعات سری و محرمانه، حبس از ۶ ماه تا دو سال یا جزای نقدی از یک میلیون تومان تا چهار میلیون تومان است که البته امکان جمع هر دو مجازات نیز وجود دارد.
در نتیجه باید توجه داشت که جرم دسترسی غیرمجاز پیرامون دسترسی به چه نوع اطلاعاتی تحقق یافته است تا بتوان مجازات مرتبط با جرم مذکور را استخراج کرد.
درباره نقش وکیل دادگستری در رسیدگی به جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای چه می‌دانید؟
اصولا اثبات وقوع جرایم رایانه‌ای به نسبت جرایم سنتی، بسیار دشوارتر است. به همین خاطر نظام رسیدگی و جمع‌آوری ادله اثبات این جرایم حساسیت‌های بیشتری دارد. وکلای دادگستری و مشاوران حقوقی مطلع از حقوق فضای مجازی، می‌توانند در راه اثبات این جرم و حفاظت از قربانیان جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای کمک شایانی کنند.
تیم حقوقی وینداد با همکاری وکلای پایه یک دادگستری و کارشناسان حقوقی با تجربه می‌تواند گزینه بسیار مناسبی برای اشخاصی باشد که به نوعی با جرم دسترسی غیرمجاز رایانه‌ای مرتبط بوده و نیاز به دریافت خدمات متنوع حقوقی دارند.
