کپی رایت، حقی است که برای پدیدآورندگان آثار غیرفیزیکی مثل نرم‌افزار، موسیقی، کتاب، لوگو، نرم‌افزار و غیره ایجاد میشود. دارندگان این حق امکان تکثیر یا استفاده از اثر خود را دارند و حتی می‌توانند آن را تجاری سازی کنند. این در حالی است که اگر بر اساس قانون مالکیت معنوی اثر خود را ثبت نکرده باشید و شخص دیگری حقوق شما را نقض کند، امکان پیگیری آن را نخواهید داشت. در این مقاله با بررسی دقیق‌تر کپی رایت، به قوانین آن در ایران و همچنین شرایط نقض کپی رایت می‌پردازیم.
کپی‌رایت چیست؟
حق تکثیر، حق نشر یا کپی‌رایت (copy right) مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به پدیدآورنده یک اثر منحصربه‌فرد و اصیل تعلق می‌گیرد. این حقوق انحصاری شامل موارد زیر میشود:
- نشر
- الگوبرداری
- اقتباس در شیوه بیان نو
- تکثیر
- پخش
- نمایش عمومی اثر
- تولید مجدد اثر
در این تعریف، هر فردی که به نحوی به این اثر دسترسی داشته باشد حق استفاده از آن را ندارد و فقط خالق اثر، می‌تواند از این حقوق بهره‌مند شود. در یک تعریف هم گفته میشود زمانی که یک اثر موجودیت پیداکرده و ملموس شود، حمایت کپی‌رایت به صورت خودکار شکل می‌گیرد.
از جمله آثاری که مشمول قوانین کپی‌رایت می‌شوند، می‌توان به کتاب، شعر، اثر سمعی و بصری، اثر موسیقی، نقاشی، عکس، اثر معماری و اثر فنی اشاره کرد.
پدیدآورنده یک اثر می‌تواند حقوق انحصاری ذکر شده را به دیگران انتقال دهد. این انتقال معمولاً با تنظیم قرارداد انجام می‌گیرد.
قوانین بین‌المللی کپی رایت
هیچ قانون جهانی کپی‌رایت از اثر یک پدیدآورنده در سرتاسر جهان محافظت نمی‌کند. در این زمینه می‌توان به پیمان برن اشاره کرد. کشورهای پادشاهی در سال ۱۸۸۶ در شهر برن این موافقت‌نامه را منعقد کردند. قبل از انعقاد این معاهده، اثر یک پدیدآورنده می‌توانست طبق قوانین داخلی کشور خود او مورد حمایت قرار گیرد ولی خارج از کشورش، اثر نام‌برده فاقد حمایت‌های قانونی بود.
بر اساس پیمان برن، از اثر یک پدیدآورنده در تمامی کشورهای عضو این پیمان محافظت میشود. برای تحقق این حمایت شرایط روبرو باید رعایت شود: این پدیدآورنده باید یا تابعیت یکی از کشورهای عضو کنوانسیون را داشته باشد یا اثر خود را برای اولین بار در یک کشور عضو منتشر کند یا اینکه اقامتگاه او در یکی از این کشورهای عضو باشد.
کنوانسیون برن در طول سال‌ها چندین بار مورد تجدیدنظر قرار گرفته و سال ۱۹۶۷ اداره آن بر عهده سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) قرار گرفته است.
ایران از جمله کشورهایی است که هنوز به عضویت این کنوانسیون در نیامده است بنابراین عدم رعایت کپی‌رایت اثر یک پدیدآورنده ایرانی در خارج از کشور ضمانت اجرایی ندارد.
اصولاً در هر کشور قوانینی در زمینه کپی‌رایت وجود دارد که از این حقوق انحصاری حمایت کرده و ضمانت اجرای نقض آن‌ها را مشخص کرده است.
ضمانت اجرای نقض کپی رایت در ایران
در ایران قانونی به صورت یکپارچه جهت ضمانت اجرای نقض کپی رایت وجود ندارد و قوانین متعددی برای آن تدوین شده‌اند. در لایحه‌ی جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط، به صورت یکپارچه به بحث ضمانت اجراهای نقض کپی رایت پرداخته که البته این لایحه هنوز تصویب نشده است.
مجازات کپی رایت
نقض قانون کپی رایت و مجازات آن در چند قانون بیان شده است که در ادامه هر یک از آن‌ها را به تفکیک بیان خواهیم کرد:
قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان
مواد مختلفی در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان به تخلفات و مجازات کپی رایت اختصاص دارد که در آن نوع مجازات نیز بیان شده است.
هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عامداً به شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
این قانون همچنین در ماده ۲۴ در مورد آثار ترجمه عنوان می‌کند:
هرکس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری، چاپ، پخش و نشر کند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
طبق ماده ۲۵ موارد زیر نیز از مصادیق کپی‌رایت بوده که رعایت نکردن آن ضمانت اجرای حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال را به دنبال دارد:
به کار بردن نام و عنوان و نشانه‌ی ویژه‌ای که معرف اثر است برای اثری دیگری از همان نوع یا مانند آن (ماده ۱۷)
هرگونه تغییر یا تحریف در اثرهای موردحمایت این قانون و نشر آن (ماده ۱۹)
بر اساس ماده ۲۸ اگر شخص حقوقی (مثلاً یک شرکت) کپی‌رایت را رعایت نکند، علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد، خسارت شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد.
همچنین در ماده ۲۹ نیز یکی دیگر از نتایج عدم رعایت کپی‌رایت آورده شده که بر اساس آن مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.
قانون تکثیر کتب و ترجمه و نشریات و آثار صوتی
در این قانون مصادیقی از نقض کپی رایت نام‌برده شده که ضمانت اجرای همه آن‌ها نیز حبس از ۳ ماه تا یک سال است. این مصادیق عبارت‌اند از:
- عدم رعایت حق تکثیر یا تجدید چاپ و نشر، بهره‌برداری و پخش یک اثر ترجمه
- تکثیر کتب و نشریات به همان زبان و گونه‌ای که چاپ‌شده به قصد فروش یا بهره‌برداری مادی از طریق عکس‌برداری یا افست یا راه‌های شبیه بدون اجازه‌ی صاحب حق
- نسخه‌‌برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه یا نوار یا هر ابزاری دیگر ضبط شده است، بدون اجازه‌ی صاحبان حق یا تولیدکنندگان انحصاری یا قائم‌مقام قانونی آنان برای فروش
قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت‌های غیرمجاز می‌نمایند (مصوب ۱۳۸۶)
در این قانون یکی از مصادیق عدم رعایت کپی‌رایت یعنی تکثیر بدون مجوز آثار مجاز به نحوی که موجب تضییع حقوق صاحب اثر شود، موردتوجه قرار گرفته است. ضمانت اجرای جبران خسارت مادی و جریمه نقدی از دو میلیون (۲.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال برای آن در نظر گرفته شده است.
قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
این قانون، حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای را مورد بررسی قرار داده است. ماده۱ این قانون، حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای را از حقوق انحصاری پدیدآورنده دانسته.
ماده ۱۳ این قانون ضمانت اجرای عدم رعایت کپی‌رایت را بررسی کرده که جبران خسارت متضرر، حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه و جزای نقدی از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال را شامل میشود.
جمع‌بندی
کپی رایت در قوانین ایران مورد حمایت قرار گرفته است. در نتیجه شما به عنوان پدیدآورنده آثار معنوی مثل کتاب، موسیقی، نرم‌افزار و غیره می‌توانید حقوق خود را پیگیری کنید.
در مقابل در صورت نقض کپی رایت یا همان مالکیت معنوی طبق قوانین مختلف در ایران مجازات کپی رایت پیش‌بینی شده است که شامل جریمه مادی و همچنین حبس میشود.
اما امکان انتقال امتیاز حقوق مالکیت معنوی از سوی پدیدآورنده و دارنده حق از طریق تنظیم قرارداد وجود دارد. برای تنظیم قرارداد یا دریافت هرگونه مشاوره می‌توانید با تیم حقوقی وینداد در تماس باشید.
سوالات متداول
آیا حقوق مالکیت معنوی در ایران قابل پیگیری است؟
بله قوانین مختلفی در ایران به محافظت از حقوق مالکیت معنوی پرداخته‌اند.
آیا مجازاتی برای نقض کپی رایت وجود دارد؟
بله، در صورت نقض کپی رایت طبق قوانین مختلف، نقض کننده علاوهبر پرداخت جریمه نقدی در مواردی به حبس محکوم میشود.
سلام
زمانی که اسم خاص یک شرکت بین المللی با علامت کپی رایت ثبت شده است، آیا می توان برای جلوگیری از مشکلات بین اللملی با اضافه کردن کلمه دیگری در حوزه متفاوتی در کنار آن ، در دامنه های اینترنتی یا اسم شرکت خودمان استفاده نمائیم ؟ به طور مثال کلمه اپل با اضافه کردن کلمه انگلیسی “دراگ ” = اپل دراگ !!
با سلام و احترام
با توجه به پیچیدگی مسئله مورد نظر شما، خواهشمند است به سایت وینداد مراجعه نموده و نسبت به ثبت درخواست مشاوره تلفنی اقدام نمایید تا کارشناسان متخصص ما در اسرع وقت با شما تماس بگیرند.
با تشکر
مجموعه حقوقی وینداد