در دنیای امروز با گسترش استفاده از اسناد تجاری، یکی از دغدغه‌هایی که افراد درگیر با این اسناد با آن روبه‌رو هستند مسئله مسئولیت صادرکنندگان و ظهر نویسان یا به‌عبارت‌دیگر افرادی است که با این اسناد در ارتباط هستند. برای مثال یکی از مسائلی که شما در هنگام استفاده از اسناد تجاری ممکن است با آن روبه‌رو شوید این است که آیا برخلاف متن صریح قانون که برای امضاکنندگان اسناد تجاری مسئولیت تضامنی در نظر گرفته است، می‌توان شرط عدم مسئولیت در اسناد تجاری را در نظر گرفت.
در این مطلب به‌صورت اخص شما را با ابعاد مختلف شرط عدم مسئولیت اسناد تجاری آشنا می‌نماییم.
اسناد تجاری چیست؟
اسناد تجاری در قوانین ایران در دو معنای اعم و اخص به‌کاربرده شده است به عبارت بهتر می‌توان گفت منظور از اسناد تجاری در معنای عام، هر سندی است که در مبادلات و معاملات ناشی از اعمال تجاری که در مواد ۲ تا ۵ قانون تجارت بیان‌شده است استفاده می‌شود اما در معنای خاص اسنادی است جانشین پول می‌شود و در مدت‌زمان کوتاه می‌توان آن را وصول نمود. در قانون تجارت از سه سند برات، سفته و چک به‌صورت اخص به‌عنوان اسناد تجاری نام‌برده شده است.
ویژگی‌های اسناد تجاری:
اگر اسناد تجاری را در معنای خاص در نظر بگیریم می‌توانیم ویژگی‌های زیر را برای آن ها بیان کنیم:
- اسناد تجاری قابلیت معامله و نقل‌وانتقال را دارند.
- تعهد حال یا مدت‌دار است که بدهکار در صورت وصول طلبکار باید آن را پرداخت نماید.
- شرایط شکلی مقرر در قانون تجارت باید در خصوص آن به‌صورت کامل رعایت گردد.
- سند تجاری توضیح‌دهنده طلبی است که مشخصات آن در سند ذکرشده است و برای وصول آن باید سند به بدهکار نشان داده شود.
- برای وصول طلب ذکرشده در اسناد تجاری باید به مواعد قانونی ذکرشده در قانون توجه شود به عبارت بهتر اسناد تجاری از مرور زمان برخوردارند و در صورت عدم وصول مبلغ بر اساس زمان‌های اعلام‌شده امکان وصول وجود ندارد.
- برخورداری از مزایای قانونی هم چون حق انتخاب دادگاه صالح، درخواست صدور قرار تأمین و توقیف اموال بدهکار و مسئولیت تضامنی مسئولان سند تجاری که در ادامه این مطلب به‌صورت اخص در خصوص مسئولیت تضامنی مسئولان سند تجاری صحبت خواهیم کرد. شایان‌ذکر است در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره تلفنی می‌توانید به کارشناسان مجموعه حقوقی وینداد تماس برقرار نمایید.
مسئولیت تضامنی چیست؟
برای فهم بهتر مسئولیت تضامنی بهتر آن است که این مسئولیت را در مقابل مسئولیت مشترک قرار دهیم. در مسئولیت مشترک افراد یا به عبارت بهتر افراد دخیل در موضوع تنها به‌اندازه سهم خود در پرداخت دین و بدهی دارای مسئولیت هستند درحالی‌که در مسئولیت تضامنی فارغ از میزان سهم هر یک از افراد به‌تنهایی به‌اندازه کل مبلغ بدهی، در مقابل طلبکار مسئول بوده و باید مبلغ دین را پرداخت نماید. به عبارت بهتر شاید بتوان گفت که همین ویژگی اسناد تجاری سبب گردیده این اسناد مورداطمینان مردم واقع گشته و درنتیجه به‌عنوان جایگزین پول در معاملات مورداستفاده قرار گیرد.
مبنای قانونی مسئولیت در اسناد تجاری:
بر اساس مواد ۲۴۹، ۳۰۹ و ۳۱۴ قانون تجارت صادرکننده انواع اسناد تجاری به همراه ظهر نویس ها و محال‌علیه در مقابل دارنده سند مسئولیت تضامنی دارند و دارنده اسناد می‌توانند به هر یک از این مسئولیت به‌صورت منفرد یا در مجموع برای دریافت وجه سند مراجعه نماید.
در کنار این مواد قانونی مسئله‌ای که جل توجه می‌نماید این است که آیا این قاعده و قانون آمره است یا تکمیلی. به عبارت بهتر یکی از مسائلی که استفاده‌کنندگان از اسناد تجاری با آن روبه‌رو می‌شوند این است که آیا برخلاف نص صریح این قوانین می‌توان بر عدم مسئولیت مسئولان اسناد تجاری توافق نمود؟
در ادامه به بررسی این موضوع به‌صورت خاص در مورد هر یک از اسناد تجاری می‌پردازیم.
- شرط عدم مسئولیت صادرکننده در برات:
در قانون تجارت در خصوص شرط عدم مسئولیت در برات نص صریحی وجود ندارد و از تعریف مطرح‌شده در خصوص تکمیلی یا امری بودن قوانین می‌توان برداشت کرد که ماده ۲۴۹ قانون تجارت از قوانین تکمیلی است و طرفین می‌توانند در خصوص آن توافق نمایند اما باید این موضوع را در نظر داشت که باید بین براتی که برات‌گیر آن را قبول کرده و براتی که پذیرفته‌نشده تفکیک قائل شد. به عبارت بهتر در حالتی که غیر از صادرکننده برات مسئول دیگری وجود ندارد نمی‌توان شرط عدم مسئولیت را به دلیل اینکه عقد را باطل و بی‌اساس می‌کند پذیرفت لیکن در حالتی که شرط عدم مسئولیت منوط به قبول برات‌گیر شود می‌توان چنین شرطی را پذیرفت.
- شرط عدم مسئولیت صادرکننده در سفته:
در خصوص سفته نیز مشابه برات قانون تجارت ساکت است اما در قوانین بین‌المللی آنستیرال به این موضوع اشاره گردیده است که متعهد نمی‌تواند مسئولیت خود را اسقاط یا محدود نماید. در حقوق ایران نیز شرط عدم مسئولیت به دلیل اینکه خلاف ذات عقد است نمی‌توان چنین شرطی را پذیرفت زیرا باوجوداین شرط نه‌تنها سفته صادر نگشته بلکه هیچ تعهدی نیز صورت نپذیرفته است.
- شرط عدم مسئولیت صادرکننده در چک:
در خصوص چک نیز با توجه به خلأ موجود در قانون تجارت می‌توان با استناد به قواعد عمومی و قانون مدنی بیان داشت که در صورت قبول یا تضمین بانک محال‌علیه یا تضمین آن می‌توان شرط عدم مسئولیت نمود اما در صورت عدم تضمین بانک چنین شرطی به دلیل اینکه برخلاف ذات عقد می‌باشد و باطل است.
- شرط عدم مسئولیت در ظهر نویسی:
در خصوص شرط عدم مسؤولیت ظهر نویس در تمامی اسناد تجاری با توجه به مواد ۲۷۶ و ۲۷۸ قانون تجارت و با عنایت به قواعد عام قانون مدنی می‌توان شرط عدم مسئولیت را پیش‌بینی کرد و معتبر خواهد بود
نتیجه‌گیری:
ما در این مطلب به بررسی شرط عدم مسئولیت اسناد تجاری پرداختیم و در آن به‌صورت خلاصه مهم‌ترین نکات را در این خصوص بیان کردیم که شرط عدم مسئولیت صادرکننده در خصوص سفته امکان‌پذیر نیست و تنها در برات و چک در صورت قبولی می‌توان شرط عدم مسئولیت را پیش‌بینی نمود و در خصوص ظهر نویسان درهرصورت این شرط صحیح می‌باشد.
شما می‌توانید پس از مطالعه مطلب فوق و در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر به مجموعه وینداد تماس حاصل نمایید و از مشاوره مشاورین حقوقی ما بهره‌مند شوید.
