برات چیست و چه تفاوتی با سفته دارد؟ کارکرد و شروط آن

حالا که فعالیت­‌های تجاری و معاملات گسترش پیدا کرده، برات به یکی از مهمترین اسناد تجاری برای نقل و انتقال نقدینگی تبدیل شده است. برات و سفته دو سند تجاری پرکاربرد و مهم در استفاده روزمره و تجاری مردم هستند که با هدف معامله‌ای امن و سریع صادر می‌شوند. از طرفی افزایش معاملات تجاری، خرید و فروش و تغییرات سریع ارز در بازار سرمایه، باعث شده دعاوی اسناد تجاری به یکی از رایج‌ترین و فراوان‌ترین پرونده‌ها در دادگاه‌های داخلی تبدیل شود. به دنبال این حجم از دعاوی بخشی از قوانین هم در این سال‌ها تغییرات زیادی داشته و سعی شده تا مطابق با شرایط موجود به تصویب برسد.

اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که اشخاص بدون اطلاع داشتن از جزئیات قوانین و نکات فنی آن اقدام به صدور اسناد تجاری، ضمانت یا ظهرنویسی این اسناد می‌کنند، که این کار تبعات زیادی را برایشان به همراه داشته و سرمایه زیادی را از دست داده‌اند. پس آگاهی هرچه بیشتر از مقررات حاکم بر اسناد تجاری ضروری است.

در این مطلب ابتدا برای آشنایی بیشتر به انواع اسناد تجاری اشاره می­‌شود و در ادامه به برات به عنوان یک سند تجاری خاص که در عرصه­ معاملات تجاری کاربرد زیادی دارد و تفاوت برات و سفته می‌پردازیم.

انواع اسناد تجاری

اسناد تجاری به معنای عام کلمه به کلیه­ اسنادی گفته می‌شود که در عرصه­ فعالیت­‌های تجاری بین تجار برای سهولت و انجام معاملات رد و بدل می­‌شود اعم از سفته، چک، برات، بارنامه، اوراق سهام، اوراق بهادار و غیره.

اسناد تجاری به معنای خاص کلمه، اسنادی است که جایگزین اسکناس و متضمن یک تعهد به پرداخت وجه هستند. مثل سفته، چک و برات.

برای این‌که در این مورد بیشتر بدانید مطلب اسناد تجاری چیست را بخوانید.

برات و شروط آن

برا‌ت یک عمل حقوقی در عرصه­ فعالیت‌­های تجاری است که مستلزم انجام چند عمل است و عبارت است از سندی که طبق آن شخص «الف» که به شخص «ب» بدهکار است و از شخص «ج» طلبکار است. از شخص «ب» تقاضا دارد که وجه طلب خود را در تاریخ معین از شخص «ج» به نفع خود دریافت کند. طبق این تعریف شخص «الف» برات‌دهنده (برات‌کش)، شخص «ب» (دارنده‌‌برات) و شخص «ج» (برات‌گیر) هستند.

فراموش نکنید که وینداد بستری را آماده کرده است تا به راحتی بتوانید وکیل متخصص در حوزه دعاوی اسناد تجاری را انتخاب کنید. برای این کار کافی است که مسائل حقوقی خود را ثبت کنید تا ما پس از بررسی دعوای مطرح شده، وکیل متخصص برای دعوا را به شما معرفی کنیم تا با هزینه‌ای معقول دفاع از پرونده‌ی شما را در کلیه مراحل دادرسی در دادگاه‌ها و سایر مراجع ذی صلاح برعهده بگیرد.

شرایط صوری (شکلی) برات

شرایط صدور برات در ایران الزاماتی دارد. قانون­گذار، آن­چه را که در هنگام صدور، باید در ورقه­ برات قید شود، در ماده­ 223 قانون تجارت ذکر نموده است؛ و این موارد عبارت هستند از:

1. قید کلمه «برات» بر روی ورقه
2. تاریخ نوشتن ورقه­ برات
3. اسم شخص که باید مبلغ برات را بپردازد. (برات‌گیر)
4. تعیین مبلغ
5. تاریخ پرداخت مبلغ
6. مکان پرداخت وجه
7. اسم شخصی که وجه باید به وی پرداخت شود (دارنده­ برات)
8. تصریح به این­‌که ورقه حاضر، نسخه­ چندم سند است.

 به موجب ماده­ 226 ق.ت، در صورتی­‌که بر‌ات متضمن یکی از موارد مذکور در بندهای 2 الی 8 ماده 23 (که در بالا ذکر شد) نباشد، مشمول مقررات راجعه به بروات تجارتی نخواهد بود. معنا و مفهوم این جمله این است که در صورت فقدان یکی از شرایط مذکور، ورقه­ برات دیگر از امتیازاتی که قانون­گذار برای این سندی تجاری مقرر فرموده است، برخوردار نخواهد بود و تنها می­‌تواند در حد یک سند عادی غیر تجاری، کارایی داشته باشد.

شرایط ماهوی (محتوایی) صدور برات

1) اهلیّت صادرکننده:

اهلیت به­‌طور مطلق عبارت است از توانایی قانونی شخص برای دارا شدن یا اجرای حق. توانایی قانونی برای دارا شدن حق را اهلیت تمتُّع (امکان دارا شدن حق) و توانایی قانونی برای اجرای حق را اهلیت استیفاء (امکان اجرای حق) می‌­نامند و اصولاً هر شخصی دارای اهلیت تمتع است و می‌­تواند صاحب حق باشد. اما شرط وجود اهلیت استیفاء؛ یعنی اجرای حق این است که شخص، بالغ و عاقل و رشید باشد و هر کس فاقد یکی از شرایط فوق باشد، اهلیت استیفاء ندارد و نمی­‌تواند عمل حقوقی (مثل صدور برات) انجام بدهد.

2) رضایت صادرکننده:

مانند هر عمل حقوقی دیگری، صدور برات تنها در صورتی معتبر است که همراه با رضایت صادرکننده باشد. صادرکننده این رضایت را با درج امضا در ورقه­ منعکس می‌­نماید.

3) جهت (دلیل) صدور:

معمولاً صدور برات براساس یک معامله­ قبلی که از آن به معامله­ اصلی تعبیر می­‌شود، صورت می­‌گیرد برای مثال صادرکننده (یعنی شخص الف) به این علت برات را امضاء می‌­کند که دارنده­ بر‌ات (همان شخص ب) به او (یعنی همان شخص الف) کالایی فروخته  است و حالا از صادرکننده (شخص الف) طلب دارد و برات‌گیر (یعنی شخص ج) نیز برات را به این دلیل قبول می­‌کند که به صادرکننده­ (یعنی همان شخص الف) در گذشته به علتی بدهکار است.

کارکرد برات

برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار، تعهد می­‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد.

این­جاست که تفاوت برات با چک مشخص می‌­شود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده. البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده می­‌کنند، که البته این امر خلاف هدف اولیه ایجاد چک است.

برات استفاده­‌های مختلفی دارد. تاریخی را که در آن مشخص می­‌شود و در آن تاریخ، باید وجه آن پرداخت شود، وعده برات می‌­گویند. معمولاً زمان پرداخت وجه، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین می­‌شود؛ اما روش‌­های دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.

یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی که با ضمانت‌اجراهای قانونی نیز روبرو شده، تفاوت­‌های سفته و برا‌ت است که در این جا به­‌صورت مختصر به آن اشاره می‌کنیم. اگر می‌خواهید در مورد سفته بیشتر بدانید می‌توانید مطلب سفته را بخوانید و با شرایط آن آشنا شوید.

تفاوت‌های سفته با برات

1- در برات معمولاً سه نفر شرکت دارند:

1.  محیل (برات‌کش)
2.  محال‌له (دارنده برات)
3.  محال‌علیه (پرداخت کننده وجه برات یا برات‌گیر)

اما در سفته تنها دو نفر شرکت دارند:

1. متعهد
2. متعهد‌‌له

2- موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگری نیست که احتیاج به قبولی وی باشد.

3- ذکر مکان و چگونگی پرداخت وجه شرط اصلی است. هرگاه گیرنده وجه برات، مطالبه یا اعتراض کند آثاری بر آن مترتب است. اما در سفته که بدهکار آن را امضا می­‌کند وجود محل اهمیتی نخواهد داشت. به این معنا که در موعد مقرر باید سفته پرداخت شود.

4- قید اسم محتال (طلبکار) الزامی است. زیرا از شرایط اساسی آن این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت می­‌شود ذکر شود. اما در سفته می‌­توان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد.

5- صدور برات یک عمل ذاتاً تجاری است اما صدور سفته در صورتی یک عمل تجاری به شمار می‌­آید که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.

سخن پایانی

افزایش معاملات تجاری، خرید و فروش و تغییرات سریع ارز در بازار سرمایه، باعث شده دعاوی اسناد تجاری به یکی از رایج‌ترین و فراوان‌ترین پرونده‌ها در دادگاه‌های داخلی تبدیل شود. به دنبال این حجم از دعاوی بخشی از قوانین هم در این سال‌ها تغییرات زیادی داشته و سعی شده تا مطابق با شرایط موجود به تصویب برسد، ولی همچنان موضوع اسناد تجاری از جمله موارد پرکاربرد و حساس در دستگاه قضایی کشور است.

اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که اشخاص بدون اطلاع داشتن از جزئیات قوانین و نکات فنی آن اقدام به صدور اسناد تجاری، ضمانت یا ظهرنویسی اسناد می‌کنند، که این کار تبعات زیادی را برایشان به همراه داشته و سرمایه زیادی را از دست داده‌اند.

نیاز به راهنمایی بیشتر دارید؟

آگاهی هرچه بیشتر از مقررات حاکم بر اسناد تجاری ضرورت دارد. پیشنهاد می‌کنیم در خصوص برات و شرایط آن حتما از راهنمایی کارشناسان حقوقی وینداد بهره‌مند شوید. فراموش نکنید که تیم وکلای دادگستری وینداد هم با خدمات دعاوی تخصصی اسناد تجاری آماده دفاع از شما در پرونده‌های مرتبط با برات هستند.
همچنین اگر شما نیز تاکنون تجربه استفاده از برات و سفته را داشته‌اید، در قسمت نظرات، تجربه خود را با دیگران به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

کاربرد برات و سفته چه تفاوتی دارد؟

برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ اما سفته در واقع تضمین پرداخت در هر زمان است.

شرایط محتوایی صدور برات کدامند؟

اهلیت صادر کننده، رضایت صادر کننده و دلیل شرعی برای صدور برات.