نهاد داوری به دلیل فراهم آوردن بستری مناسب برای پاسخگویی به اختلافات حقوقی رایج در دعاوی تجاری و مدنی، روزبه‌روز از محبوبیت بیشتری در فضای حقوقی برخوردار می‌شود. فواید پرشمار این شیوه از حل اختلاف سبب شده است تا بسیاری از افراد، نهاد داوری را به رسیدگی قضایی ترجیح دهند. اما ممکن است برخی افراد به دلیل عدم تسلط به قوانین و مقررات حاکم بر داوری در ایران، نسبت به ضمانت اجرای رای داوری و قدرت حقوقی این احکام تردید داشته باشند و ترجیح دهند که رسیدگی به اختلافشان با تصمیم یک نهاد قضایی و رای قاضی صورت بگیرد.
در این مطلب قصد داریم تا به موضوع ضمانت اجرای رای داوری و قدرت حقوقی تصمیمات او بپردازیم و بررسی کنیم که آیا قدرت حقوقی آرای صادر شده در داوری به قدری هست که بتوان فرد محکوم شده را به اجرای رای وادار کرد؟
داور کیست و چه صلاحیتی در فرایند داوری دارد؟
داور شخصی است که در فرایند داوری توسط طرفین انتخاب شده و به عنوان شخصی صالح به صدور رای و خاتمه اختلاف نزد طرفین شناخته می‌شود. به همین دلیل داور قدرت اولیه خود را از توافق طرفین یا به بیان بهتر از موافقت‌نامه داوری اخذ می‌کند.
داور با توجه به محدوده تعیین شده در موافقت‌نامه داوری می‌تواند تا حد زیادی از قابلیت‌های یک قاضی بهره‌مند شود و به طور واقعی به اختلاف رسیدگی کند. مثلا ممکن است داور نیاز به تحقیق یا استفاده از دانش کارشناسی داشته باشد و در این راه گام بر دارد. در واقع مطابق آنچه در قانون آیین دادرسی مدنی آمده است داور صلاحیت کافی برای حل و فصل یک اختلاف را داراست. یکی از صلاحیت‌های داور صدور رای نهایی و تعیین تکلیف قطعی اختلاف است. اما اینکه رای داور می‌تواند تا چه حد محکوم‌علیه (طرفی که حکم علیه او صادر شده است) را وادار به اجرا کند موضوع دیگری است. که در ادامه به آن می‌پردازیم.
منشا قدرت حقوقی و ضمانت اجرای رای داوری چیست؟
برای آنکه بدانیم تصمیمات داور چه قدرتی دارند باید به قوانین مربوط به آن مراجعه کنیم. از ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی می‌توان این حکم را برداشت کرد که هرگاه رای داور ابلاغ شد، محکوم‌علیه باید در مدت نهایتا ۲۰ روز اقدام به اجرای رای داوری کند. از این نظر می‌توان گفت که از لحاظ قانونی رای داور لازم‌الاجراست و در واقع قدرت تصمیم داور منشا قانونی دارد.
حال اگر محکوم‌علیه، قصد اجرای رای را نداشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ چگونه می‌توان وی را ملزم به اجرای حکم داوری کرد؟ در ادامه به این سوال می‌پردازیم.
ضمانت اجرای عدم اجرای رای داوری چیست؟
برای ورود به بحث لازم است تا با دو مفهوم در این خصوص آشنا شویم.
۱) اجرای اختیاری رای داور
این مفهوم حالتی است که محکوم‌علیه به محض ابلاغ رای داوری، در مدت ۲۰ روز رای را به شکل اختیاری اجرا می‌کند. در اکثر موارد با اجرای اختیاری رای مواجه هستیم.
۲) اجرای اجباری رای داور
این حالت هم زمانی است که محکوم‌علیه رای داور را در مهلت مقرر اجرا نکند. در اینجا مطابق ماده ۴۸۸ آیین دادرسی مدنی، اگر محکوم‌علیه رای داوری را اجرا نکند، ذی‌نفع (کسی که رای به نفع او صادر شده) می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه کند. یعنی اگر فرد محکوم شده رای داوری را در مدت ۲۰ روز اجرا نکند، ذی‌نفع می‌تواند برای ملزم کردن وی به دادگاه مراجعه کند و دادگاه صالح هم مکلف است تا بر اساس رای داور دستور اجرای حکم را صادر کند مگر آنکه رای داوری مطابق موارد ماده ۴۸۹ اساسا باطل باشد.
در چنین حالتی رای داور از لحاظ ضمانت اجرا با قدرت قضایی پشتیبانی شده و مانند یک رای دادگاه با آن برخورد می‌شود و عدم اجرای حکم داور، تبعات قانونی در حد عدم اجرای رای دادگاه در پی خواهد داشت.
به طور خلاصه برای استفاده از ضمانت اجرای قضایی برای اجرای رای داوری، نکات زیر اهمیت زیادی دارند:
۱) رای داوری به محکوم‌علیه به درستی ابلاغ شده باشد.
۲) مهلت مقرر قانونی برای اجرای رای خاتمه یافته باشد و رای اجرا نشده باشد.
۳) ذی‌نفع باید درخواست اجرای رای را به همراه رای نهایی داور به دادگاه تسلیم کند.
۴) درخواست اجرای رای مستلزم پرداخت هزینه‌های دادرسی مانند ابطال تمبر نیست.
۵) هزینه اجرای رای توسط دادگاه معین می‌شود و محکوم‌علیه موظف به پرداخت آن است.
در خصوص موضوعات مربوط به رای داوری نیاز به راهنمایی دارید؟
در این مطلب به موضوع ضمانت اجرای رای داور پرداختیم و نکات مختلفی را درباره آن بیان کردیم. نهاد داوری در حقوق ایران از حمایت‌های قانونی برخوردار است و افراد مختلف می‌توانند به عنوان شیوه مناسبی برای حل اختلاف به آن اعتماد کنند. اما برای رسیدن به هدف داوری که همان حل اختلاف و اجرای حکم است، وجود یک قرارداد دقیق داوری (موافقت‌نامه داوری) می‌تواند تا حد بسیاری راهگشا باشد.
ما در وینداد با داشتن تیمی از مشاوران و کارشناسان امور قراردادها آماده ارائه راهنمایی به شما در خصوص تنظیم یا بررسی قرارداد داوری هستیم تا بدینوسیله بتوانید از اشکالات حقوقی بالقوه در فرایند داوری در امان باشید.
