پیدایش رمزارزها و ارزهای دیجیتال در جهان قدمت چندان زیادی ندارد. ورود موضوع رمزارزها به ادبیات تجاری و حقوقی ایران نیز تاریخچه بسیار کوتاهی دارد. به همین خاطر تا کنون، برخی ابعاد حقوقی رمزارزها در ایران کاملا روشن نشده است و مقرره‌گذاری‌های داخلی حوزه رمزارز چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
در این مطلب از مجله حقوقی وینداد قصد داریم تا به وضعیت رمزارزها و الزامات و ضوابط حوزه رمزارز بپردازیم. با ما همراه باشید.
توضیح چند اصطلاح مرتبط با حوزه رمزارزها
پیش از ورود به بحث وضعیت رمزارزها در ایران، به توضیح چند اصطلاح رایج در این حوزه می پردازیم:
رمزارز
مطابق تعریف بانک مرکزی ایران، رمزارز (Cryptocurrency) نوعی دارایی مالی است که بر بستری دیجیتال، غیرمتمرکز و شفاف به نام زنجیره‌بلوک (Blockchain) موجودیت می‌یابد.
رمزارزهای جهان‌روا
رمزارزی است که استفاده و مبادله و معامله آن برای همه مردم جهان بر بستر اینترنت امکان‌پذیر است. بیت کوین (Bitcoin) معروف‌ترین رمزارز جهان‌روا به حساب می‌آید.
رمزارزهای منطقه‌ای
رمزارزهایی که ما بین چند کشور و برای تسهیل روابط تجاری به رسمیتت شناختته شده است.
رمزارز ملی بانک مرکزی ایران
رمزارزی که با پشتوانه ریال و توسط بانک مرکزی صادر می‌شود و منطبق با اصول رمزنگاری و به شکلی بی‌واسطه و غیرمتمرکز تبادل می‌شود.
صرافی رمزارزی
نهادهایی هستند که با تایید بانک مرکزی اقدام به تبدیل رمزارهای افراد به انواع مختلف و یا تبدیل به ارز داخلی و یا سایر ارزها می‌کنند.
کیف پول‌های رمزارزی
کیف پول‌های رمزارزی (Cryptocurrency wallet) می‌توانند به هر دو شکل شکل نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری باشند اما غالبا وقتی صحبت از کیف پول رمزارزی می‌شود، منظور کیف پول‌های نرم‌افزاری خاصی است که مخصوص نگهداری و ذخیره رمزارزها هستند.
استخراج
به فرآیند خلق و تصاحب رمزارزهای جهان‌روا توسط کاربران و با استفاده از امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، استخراج یا ماینینگ (Mining) گفته می‌شود.
کدام سند قانونی در ایران به مقررات حوزه رمزارزها می‌پردازد؟
لزوم وجود بستر قانون‌گذاری در موضوع رمزارزها سبب شد تا کشور ایران نیز به فکر تنظیم سند سیاست‌گذاری درباره رمزارزها بیافتد. معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی سیاست‌گذاری حوزه رمزارزها در سال ۱۳۹۷، اقدام به تهیه سندی ۱۳ صفحه‌ای تحت عنوان «الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها» کرد. در این سند تلاش شده است تا برخی ضوابط و الزامات حوزه رمزارزهای جهان‌روا، منطقه‌ای، ملی، صرافی‌های رمزارزی، کیف پول‌های رمزارزی و فرآیند استخراج (ماینینگ) تعیین تکلیف شوند.
با مطالعه این سند می‌توان به نوع نگاه حقوق و مقررات ایران به موضوع رمزارزها تا حدی آشنا شد. در ادامه به مهم‌ترین بخش‌های این سند اشاره می‌کنیم.
ضوابط رمزارزهای جهان‌روا
بانک مرکزی ایران در زمینه صدور و انتشار رمزارزهای جهان‌روا (جهانی) مانند بیت کوین یا اتریوم نقش خاصی ندارد و متعاقب آن مسئولیتی نیز نپذیرفته است. به دلیل عدم تسلط بانک مرکزی بر مبادلات رمزارزهای جهان‌روا، استفاده از رمزارزهای جهان‌روا به عنوان ابزار پرداخت دارای ممنوعیت است اما در برخی صرافی‌های مجاز این رمزارزها قابلیت تبادل دارند.
استخراج این دسته از رمزارزها نیز از حوزه مقررات گذاری و نظارت بانک مرکزی خارج بوده و تابع مقررات بخش صنعت است.
ضوابط رمزارزهای منطقه‌ای
انتشار رمزارزهای منطقه‌ای منحصرا در اختیار بانک مرکزی بوده و این رمزارزها قابلیت تبادل دارند. بانک مرکزی رمزارزهای منطقه‌ای را به عنوان ابزار پرداخت نیز پذیرفته است اما تاکید بر آن است که رمزارز منطقه‌ای قابلیت استخراج (ماینینگ) ندارد.
ضوابط رمزارز ملی بانک مرکزی
رمزارز ملی نیز تنها توسط بانک مرکزی منتشر شده و می‌توان آن را تبادل کرد و به عنوان ابزار پرداخت از آن استفاده کرد. مانند رمزارزهای منطقه‌ای، رمزارز ملی نیز قابلیت استخراج ندارد.
ضوابط صرافی‌های رمزارزی
بانک مرکزی در خصوص تایید اصالت رمزارزها، مدیریت قیمت آنها و یا تضمین امنیت فنی مبادلات رمزارزی، هیچ‌گونه تعهدی به صرافی‌های رمزارزی ندارد و مسئولیت این موارد کاملا بر عهده مالکان صرافی‌ها قرار دارد.
صرافی‌های رمزارزی باید در معاملات خود هویت کامل افراد، منشا منابع مالی خرید و فروش رمزارزها و… را احراز کنند و در صورت لزوم اطلاعات مربوط به خرید و فروش، مشتریان، منشا معاملات و… را در اختیار بانک مرکزی قرار بدهند.
ضوابط کیف پول‌های رمزارزی
نگهداری و ذخیره رمزارزها در کیف پول‌های رمزارزی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، اصولا بلامانع است اما باید توجه داشت که مسئولیت انتخاب کیف پول رمزارزی امن و معتبر بر عهده کاربر است و بانک مرکزی توصیه خاصی در این زمینه ندارد.
همچنین کیف پول رمزارزی تنها در زمینه نگهداری و انتقال رمزارز کارکرد دارد و سایر خدمات مبتنی بر کیف پول رمزارزی، دارای ممنوعیت هستند.
ضوابط استخراج
همان‌طور که پیشتر هم تاکید شد، اصولا نگاه بانک مرکزی به موضوع استخراج، نگاهی صنعتی است که استخراج را از حوزه اختیار یا وظایف بانک مرکزی خارج می‌کند. به همین خاطر در این سند بانک مرکزی در خصوص فرآیند استخراج رمزارزها، قاعده‌گذاری انجام نداده است.
درباره ضوابط قانونی رمزارزها سوالی دارید؟
حوزه رمزارزها به دلیل جوان بودن و پیچیده بودن، دارای نقاط مبهم و نواقص نسبتا زیادی است. به همین خاطر ممکن است در حفظ و استفاده از رمزارزها و کاربردهای قانونی آنها، تردیدهایی وجود داشته باشد. نباید فراموش کرد حساسیت موضوع رمزارزها به دلیل ارتباط آن با برخی جرایم رایانه‌ای مانند کلاهبرداری رایانه‌ای، پولشویی رایانه‌ای و… بیش از هر زمانی است و تدوین اسناد جامع‌تر راهکار عاقلانه‌ای به نظر می‌رسد.
در این مطلب سعی شد مهم‌ترین سند حوزه ضوابط رمزارزها بررسی شود، با این حال، اگر همچنان حول ضوابط و الزامات فعالیت در حوزه رمزارزها در ایران سوالاتی دارید می‌توانید با بخش مشاوره وینداد ارتباط برقرار کنید و پاسخ پرسش‌های خود را از کارشناسان حقوقی ما دریافت کنید و یا اگر درگیر جرایم رایانه‌ای مرتبط با رمزارزها هستید، می‌توانید به وکلای دادگستری متخصص وینداد در حوزه جرایم رایانه‌ای اعتماد کنید.
