داوری به عنوان نهادی مفید برای حل و فصل اختلافات حقوقی، روز‌به‌روز طرفداران بیشتری در سراسر جهان از جمله ایران پیدا می‌کند. این شیوه به دلیل انعطاف بالا و امکانات فراوانی که در اختیار طرفین اختلاف می‌گذارد اغلب نتایجی رضایت‌بخش در پی دارد که طرفین اختلاف را به اعتماد بیشتر به این روش سوق می‌دهد. با این وجود گاهی ممکن است به دلایل مختلف، طرفین داوری تصمیم به برکناری یا همان عزل داور منتخب خود بگیرند.
در چنین موقعیتی این پرسش به وجود می‌آید که امکان عزل کردن داور به چه شکلی وجود دارد؟ آیا اصلا می‌توان داور را برکنار کرد؟ اگر پاسخ مثبت است، این امکان به طور مطلق و تحت هر شرایطی وجود دارد؟ در این مطلب قصد داریم تا به این سوالات پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.
چرا ممکن است نیاز به عزل کردن داور داشته باشیم؟
گاهی ممکن است طرفین داوری نسبت به صلاحیت علمی و یا اخلاقی داور منتخب خود تردید پیدا کنند. در چنین حالتی ممکن است طرفین داوری یا یکی از آنها، قصد عزل داوران و یا داور منتخب را داشته باشند. مثلا ممکن است پس از انتخاب داور مشخص شود که داور مورد نظر تخصص کافی در زمینه موضوع اختلاف ندارد و یا اینکه نسبت به یکی از طرفین اختلاف دارای سوگیری است. در این موقعیت باید از ظرفیت عزل داور استفاده کرد.
در ادامه به موضوع عزل داور از لحاظ قانونی می‌پردازیم.
آیا عزل کردن داور از لحاظ قانونی ممکن است؟
برای آنکه به احکام مربوط به داوری واقف شویم، نیاز است تا به فصل هفتم قانون آیین دادرسی مدنی رجوع کنیم. مطابق ماده ۴۷۲ قانون مذکور، بعد از تعیین داور یا داوران، امکان عزل آنها وجود دارد اما این امکان بی‌قید و شرط وجود ندارد و تنها تحت شرایط خاصی که طرفین اختلاف هر دو بر عزل داور مذکور توافق کنند، امکان‌پذیر می‌شود.
در واقع می‌توان گفت که عزل یک داور به آسانی ممکن نیست و قانون‌گذار پس از انتخاب داور توسط طرفین، دست آنها را برای برکناری او چندان باز نگذاشته است چرا که حصول توافق طرفین یک اختلاف برای عزل کردن داور، چندان ساده به نظر نمی‌رسد. فراموش نکنید که اغلب داور مذکور، توسط لااقل یکی از طرفین انتخاب شده است و اینکه طرف مقابل بتواند وی را برای عزل شدن داور قانع کند تقریبا دشوار است. دلیل این دشواری قانونی احتمالا این است که قانون‌گذار قصد داشته تا از متزلزل شدن بنیان داوری جلوگیری کند تا این شیوه بتواند به شکلی قدرتمند در عرصه حل اختلاف ظاهر شود.
آیا عزل شدن داور لزوما به معنای زوال داوری است؟
حال این سوال پیش می‌آید در صورتی که طرفین توانستند بر برکناری داور، توافق کنند و وی را رسما از داوری برکنار کنند، تکلیف اصل داوری چه می‌شود؟ به بیان دیگر زمانی که داور یا داوران یک هیئت رسیدگی داوری برکنار شوند، آیا خود فرایند داوری هم متوقف می‌شود؟
برای پاسخ به این پرسش باید به ماده ۴۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی مراجعه کرد. این ماده اگرچه به طور مستقیم پاسخی برای پرسش ما ندارد اما می‌توان نکات مهمی را از آن استنباط گرفت.
مطابق این ماده، عزل یک داور به خودی خود موجب پایان داوری نمی‌شود. این ماده بیان می‌دارد که هرگاه طرفین اختلاف شخص معینی را به عنوان داور انتخاب کنند و اعلام کنند که تنها همین شخص صالح به داوری است (بدون امکان جایگزینی) پس از عزل یا انصراف وی، داوری هم اختتام می‌یابد.
به بیان حقوقی اگر انتخاب داور «قائم به شخص» باشد، برکنار شدن داور سبب پایان رسیدگی داوری می‌شود.
برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید در یک اختلاف خاص عمرانی، شخصی وجود دارد که از اول فرایند ساخت‌وساز و انعقاد قرارداد در جریان شرایط و وقایع پروژه بوده است. وی به دلیل تجربه و تخصص بالا در امور پیمانکاری ساختمان و همچنین صلاحیت اخلاقی و مورد تایید بودن طرفین داوری، تنها شخصی است که طرفین اختلاف می‌توانند به او به عنوان داور اعتماد کنند. در چنین شرایطی شخص داور به تنهایی بیشترین اهمیت برای داوری کردن در اختلاف مذکور دارد.
حال اگر طرفین به هر دلیلی توافق کنند که وی را معزول کنند، برکناری داور مساوی با پایان رسیدگی داوری است چرا که فرد صلاحیت‌دار دیگری در موضوع اختلاف نمی‌تواند داور قرار بگیرد.
نیازی به راهنمایی درباره موضوع برکناری داور دارید؟
همانطور که در این مطلب گفته شد، اصولا عزل کردن داور به لحاظ قانونی امکان‌پذیر است لکن این امکان مشروط به توافق طرفین داوری است. همچنین در این مطلب ارتباط برکناری داور و اختتام داوری هم بررسی شد. از این نکته نباید غافل شد که موضوع چگونگی عزل کردن داور می‌تواند در قرارداد داوری هم مورد توافق طرفین داوری قرار بگیرد. به همین خاطر تنظیم درست قرارداد داوری از اهمیت بالایی برخوردار است. پیشنهاد ما پیش از ورود به فرایند برکناری داور مشورت با حقوقدانان و کارشناسان قرارداد است.
ما در وینداد با داشتن جمعی از مشاوران و کارشناسان امور تنظیم قراردادها آماده بررسی قرارداد داوری شما و یا شفاف‌سازی ابهامات این مطلب در خصوص عزل کردن داور هستیم.
