حمایت از صاحبان ایده‌های نو، دغدغه هر کشوری است که در مسیر توسعه قرار دارد. در این میان مخترعین جایگاه بسیار مهمی را در توسعه علوم و فناوری دارند و حقوق این افراد نیز از مسائل مورد توجه دولت‌ها است. اما پیش از ورود به بحث ممکن است این سوال پیش بیاید که مخترع کیست و چه مواردی به عنوان اختراع می‌توانند به ثبت برسند. از سوی دیگر کاربرد قرارداد لیسانس برای اختراع چیست و چه زمانی از آن استفاده می‌شود؟
در این مقاله ضمن پاسخ به این سوالات در رابطه با اهمیت اختراع و نحوه بهرهبرداری از آن نکاتی را بیان خواهیم کرد.
ثبت اختراع، مقدمه‌ای حیاتی برای حفظ حقوق مخترع!
ماده ۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، اختراع را این گونه تعریف کرده است:
اختراع، نتیجه فكر فرد یا افراد است كه برای اولین بار فرآیند یا فرآوردهای خاصی را ارائه می‌كند و مشكلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌کند.
پس می‌توان ادعا کرد که ثبت اختراع یک اقدام اولیه حیاتی برای حفاظت از منافع مادی و معنوی مخترعین است که فواید بسیاری را برای آن‌ها دارد.
به طور مثال ثبت اختراع سبب می‌شود تا مخترع حق انحصاری بهرهبرداری، صادرات، فروش و سایر حقوق نسبت به اختراع خود را داشته باشد. در یک کلام سبب می شود تا شخص دیگری نتواند مدعی مالکیت اختراع شود یا با کپی برداری از آن اختراع، اقدام مشابهی انجام دهد و به هر شکلی مالکیت فکری مخترع را تهدید کند.
به علاوه، ثبت اختراع یک مزیت دیگر برای مخترع دارد که مربوط به حقوق مالی آن است یعنی مخترع میتواند حق اختراع خود را در ازای امتیاز مالی خاصی به دیگری اعطا کند.
کاربرد قرارداد لیسانس برای اختراع
قرارداد لیسانس، قراردادی است که طبق آن، مخترع که صاحب حقوق مالکیت فکری است، طبق شرایط معینی، برای مدتی مشخص و در حوزه و گستره‌ای خاص، اجازه بهرهبرداری از تمام یا بخشی از حقوق فکری اختراع خود را به شخص یا اشخاص دیگری که لیسانس گیرنده نامیده می‌‌شوند، اعطا می‌کند.
پس می‌توان گفت قرارداد لیسانس به نوعی قرارداد اعطای مجوز بهرهبرداری از اختراع به اشخاص دیگر است. قرارداد لیسانس میتواند در انواع مختلفی تنظیم شود. رایج‌ترین قراردادها شامل انواع زیر است:
- قرارداد انحصاری – با واگذاری حق اختراع به طرف دوم قرارداد، اشخاص دیگر حق بهرهبرداری از اختراع را در یک محدود مشخص را با اجازه مخترع ندارند.
- قرارداد غیر انحصاری – در این قرارداد علاوه‌بر طرف دوم، خود مخترع یا اشخاص دیگر نیز می‌توانند از اختراع بهرهبرداری کنند.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید، این است که قرارداد لیسانس با قرارداد انتقال مالکیت تفاوت دارد. در قرارداد انتقال حق اختراع، حقوق مادی به طور دائمی از مخترع به شخص دیگری واگذار می‌شود، حال آنکه در قرارداد لیسانس، مخترع همچنان مالک حقوق مادی اختراع باقی می‌ماند و اصولا استفاده شخص دیگر از اختراع، به طور موقت و مشروط صورت می‌گیرد.
همچنین به خاطر داشته باشید که حقوق معنوی در تمامی قراردادها برای مخترع محفوظ است یعنی نام مخترع باید همه جا ذکر شود.
چرا یک مخترع، نیاز دارد تا قرارداد لیسانس تنظیم کند؟
در پاسخ باید گفت؛ اغلب اوقات یک مخترع، به تنهایی ظرفیت بهرهبرداری کلان یا تجاری از اختراع خود را ندارد. به همین دلیل طی قرارداد لیسانس حق بهرهبرداری از اختراع خود را در ازای امتیازات خاصی به شخص حقیقی یا حقوقی دیگر منتقل می‌کند.
با این کار، مخترع توانسته است تا از اختراع خود در ابعاد وسیعی استفاده کند و مزایای مالی گسترده‌تری را برای خود فراهم کند. در واقع در اغلب موارد، یک مخترع بدون قرارداد لیسانس نمی‌تواند اختراع خود را به مرز سوددهی، بهرهبرداری و تجاری‌سازی برساند.
نکات تنظیم قرارداد لیسانس برای اختراع
در کاربرد قرارداد لیسانس برای اختراع باید گفت که غالبا امتیازهای منتقل شونده توسط قرارداد لیسانس شامل امتیاز بازتولید، اصلاح یا توسعه اختراع، نمایش اختراع، توزیع، نشر و فروش یا صادرات آن است. هرچند صدور لیسانس معمولا خارج از موارد کلی بالا نیست، باید گفت که هرگونه اعطای حقوق دیگر نیز تابع اصلی آزادی قراردادها بوده و ممکن است بین طرفین قرارداد مورد توافق قرار بگیرد.
این که کدام موارد فوق‌الذکر در قرارداد لیسانس ذکر شوند، بستگی به نیاز و صلاحدید مخترع دارد. ممکن است در یک فرض مخترع فقط نیاز به یک بازار فروش گسترده برای محصول خود داشته باشد. در این حالت مفاد قرارداد لیسانس حول محور بازاریابی و فروش اختراع شکل می‌گیرند.
همچنین ممکن است یک مخترع به دلیل آنکه اختراعش در حال حاضر نیازمند تقویت علمی و فنی دارد، لیسانس را در جهت بازتولید، اصلاح یا توسعه محصول خود به شخص دیگری واگذار کند. در هر صورت به دلیل ظرفیت بالای قرارداد لیسانس، مخترعین می‌توانند شرایط و نیازهای خاص خود را در قرارداد لحاظ کنند و بهترین استفاده را از صدور لیسانس داشته باشند.
جمع‌بندی
تمامی مخترعین پس از ثبت اختراع خود بهصورت قانونی مالک حقوق مادی و معنوی آن خواهند شد. اما ممکن است به دلایل مختلف بخواهند حقوق مادی خود را به اشخاص دیگر انتقال دهند. برای مثال در جهت تجاری سازی یا توسعه اختراع آن را به اشخاص دیگر واگذار کنند.
در این زمینه برای حفظ حقوق خود و ذکر شرایط انتقال مجوز بهرهبرداری از اختراع باید یک قرارداد تنظیم کنند. این قرارداد به عنوان قرارداد لیسانس شناخته می‌شود که بر اساس آن حقوق مالی و بهرهبرداری از اختراع برای مدت مشخص و با شرایط تعیین شده به طرف دوم انتقال پیدا می‌کند.
تنظیم قرارداد لیسانس با توجه به شرایط طرفین و همچنین نوع اختراع باید بهصورت اختصاصی انجام شود تا حقوق آن‌ها را به‌طور کامل تامین کند. در صورت نیاز به مشاوره می‌توانید با کارشناسان حقوقی در تماس باشید یا تنظیم قرارداد را به آن‌ها بسپارید.
سوالات متداول
آیا امکان انتقال اختراع بهصورت جزئی به اشخاص دیگر وجود دارد؟
بله مخترع میتواند طی قرارداد لیسانس حق بهرهبرداری از اختراع را در موارد مشخص شده، به اشخاص دیگر واگذار کند.
آیا با واگذار کردن اختراع نام مخترع نیز از بین می‌رود؟
خیر، با واگذاری کردن اختراع با قرارداد انتقال مالکیت یا لیسانس حقوق معنوی آن برای مخترع محفوظ است یعنی نام او به عنوان مخترع از بین نمی‌رود.
