مجازات سرقت علمی در قوانین و مقررات ایران چیست؟

تفاوتی ندارد دانش‌آموز، دانشجو، آموزگار یا استاد دانشگاه باشید. سرقت علمی و ادبی در هر جایگاهی می‌تواند عواقب حقوقی و غیرحقوقی زیادی را برای شما به دنبال داشته باشد. در حال حاضر در سراسر جهان تکاپوی زیادی برای نظارت بر اصالت متون علمی و ادبی و مبارزه با سرقت علمی و تقویت نظام مالکیت فکری وجود دارد و ایران نیز از این قضیه مستثنی نیست.
به همین خاطر در این مطلب وینداد قصد داریم به موضوع مهم مجازات سرقت علمی بپردازیم و ابعاد حقوقی این موضوع را واکاوی کنیم. با ما همراه باشید.

سرقت علمی به چه معناست و چه مصادیقی دارد؟

دستبرد فکری، سرقت ادبی، سرقت هنری، ایده‌دزدی و غیره نام‌هایی هستند که به موضوع سرقت علمی اشاره می‌کنند.

به ساده‌ترین بیان، سرقت علمی زمانی صورت می‌گیرد که یک شخص، خلاقیت علمی، هنری، ادبی یا پژوهشی شخص دیگر که به مالکیت ادبی و هنری شناخته می‌شود را به طور جزئی یا کلی مورد استفاده قرار بدهد، به گونه‌ای که گویی خود او خالق آن محتوا بوده است.

با این توصیف می‌توان گفت سرقت علمی مصادیق متعددی دارد. سرقت ایده به معنی استفاده از محتوای دارای کپی رایت، بدون اجازه صاحب آن و بدون ذکر منبع است. این سرقت می‌تواند شامل استفاده از نقل‌قول‌ها و جملات دیگری بدون ذکر منبع، رونویسی از اثر یا استفاده از نتایج پژوهش دیگری به جای پژوهش خود، باشد.

در ادامه بررسی خواهیم کرد که سرقت علمی در قوانین و مقررات ایران چه گونه احراز می‌شود و چه مجازات سرقت علمی چیست.

مجازات سرقت علمی در قوانین ایران چیست؟

حال که تا حدی با مصادیق سرقت علمی و مفهوم آن آشنا شدیم، لازم است تا به مجازات سرقت علمی در قوانین و مقررات ایران بپردازیم.

یافتن مجازات سرقت علمی در حال حاضر از دو منبع قانونی قابل پیگیری است. اول رجوع به قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان و دوم بررسی ماده واحده قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی.

در ادامه برای تعیین تکلیف مجازات سرقت علمی به این دو منبع می‌پردازیم.

قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان

ماده ۲۳ این قانون به نوعی به مفهوم سرقت علمی، ادبی و هنری می‌پردازد. این ماده بیان می‌دارد:

هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عالماً عامداً به‌نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد.

در نتیجه مطابق نظام حقوق مالکیت فکری، می‌توان گفت اگر شخصی به طور کلی یا جزئی، از آثار شخص دیگر بدون اخذ رضایت وی استفاده کند (حتی در حد استفاده از چند جمله وی) به مجازات حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود که مجازات نسبتا سنگینی به حساب می‌آید.

اما برای تعیین مجازات سرقت علمی، به طور خاص ماده واحده قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی نیز احکامی را تصریح کرده است.

ماده واحده قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی

هدف از تدوین ماده واحده فوق‌الذکر تعیین مجازات سرقت علمی در آثار آکادمیک مانند رساله، پایان‌نامه، مقاله، کتاب و هر گونه اثر علمی، هنری و ادبی مکتوب، ضبط شده یا دیجیتال (الکترونیکی) است.

این ماده واحده، برای تعیین مجازات سرقت علمی بین چند فرض مختلف تفاوت قائل شده است. در ادامه به این فروض اشاره‌ می‌کنیم.

سرقت علمی توسط شخص حقیقی

فرض اول حالتی است که سرقت علمی توسط شخص حقیقی (افراد عادی) انجام شده باشد که در این حالت جزای نقدی درجه سه و محرومیت از حقوق اجتماعی درجه شش در انتظار مرتکب سرقت علمی خواهد بود.

سرقت علمی توسط شخص حقوقی

فرض دوم زمانی است که یک شخصیت حقوقی مانند یک موسسه یا شرکت اقدام به سرقت علمی کرده باشد. در این حالت مرتکبان و مدیران و گردانندگان شخص حقوقی، به مجازات اشخاص حقیقی محکوم شده و همچنین شخصیت حقوقی به مجازات‌های اشخاص حقوقی مندرج در مواد ۲۰، ۲۱ و ۲۲ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.

سرقت علمی توسط دانشگاهیان و طلاب

فرض سوم زمانی است که اعضای هیات علمی، دانشجویان، کارکنان اداری و یا طلاب حوزه‌های علمیه، از آثاری که در آن سرقت علمی صورت گرفته استفاده کنند و در واقع به نوعی سرقت علمی غیرمستقیم انجام دهند. مثلا این افراد نوشتن کتب و مقالات خود را به اشخاص یا بنگاه‌هایی بسپارند که سرقت علمی کرده و به نام این اشخاص کتب و مقالات را چاپ می‌کنند یا بدون رعایت کپی رایت محتوا با استفاده از آثار دیگران، تولید محتوا کرده و در پی ارتقای رتبه علمی خود باشند.

در چنین موقعیتی، ابتدا تمام آثار مادی و معنوی ناشی از آن آثار برای این افراد لغو شده و هر نوع ارتقای رتبه و پایه علمی و مدرک تحصیلی این افراد باطل می‌شود. سپس برای هر دسته از این افراد مجازات جداگانه‌ای تعیین می‌شود که در ادامه اشاره می‌شود.

مجازات اعضای هیئت علمی

اگر مرتکبان از اعضای هیات علمی باشند، به یکی از مجازات‌های بند ۷ تا ۱۱ ماده ۸ قانون مقررات انتظامی هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی کشور (انفصال موقت، بازخرید، اخراج یا انفصال دائم) محکوم می‌شوند.

مجازات دانشجویان

اگر مرتکبان دانشجو باشند، به یکی از مجازات‌های بند ب۱ تا ب ۵ ماده آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی ایران (منع موقت تحصیل، تغییر محل تحصیل، تغییر دوره تحصیل، اخراج، محرومیت از تحصیل تا ۵ سال) محکوم می‌شوند.

مجازات کارکنان اداری

اگر مرتکبان از کارکنان اداری باشند، به یکی از مجازات‌های بند د تا ح ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری (انفصال موقت، بازخرید، بازنشستگی، اخراج، انفصال دائم) محکوم می‌شوند.

مجازات طلاب

اگر مرتکبان سرقت علمی طلاب حوزه‌های علمیه باشند هم مجازات سرقت علمی بر اساس قوانین و مقررات دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت تعیین می‌شود.

جمع‌بندی

در این مطلب کوشش شد تا به مجازات سرقت علمی در قوانین و مقررات ایران در رابطه با مالکیت فکری و کپی رایت بپردازیم. مجازات سرقت علمی اگر مشمول موضوعات مالکیت فکری شود، می‌تواند ذیل قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان قرار بگیرد. اگر با موضوعات آکادمیک و دانشگاهی مرتبط باشد، می‌‌توان به ماده واحده ذکر شده در مطلب رجوع کرد.

در هر حال، اگر به هر نحوی با موضوع سرقت علمی درگیر شده‌اید توجه داشته باشید که استفاده مهارت و تخصص کارشناسان حقوقی و وکلای دادگستری برای طرح دعاوی مالکیت فکری می‌تواند تا حد زیادی مشکلات شما را حل کند.

سوالات متداول

مجازات سرقت علمی در قانون ایران چیست؟

این مجازات در قوانین مختلف، متفاوت است. برای مثال در قانون حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان حبس تأدیبی از شش ماه تا 3 سال در نظر گرفته شده است.

آیا امکان طرح دعاوی مالکیت فکری در صورت سرقت علمی وجود دارد؟

بله، در صورت نقض حقوق می‌توانید دعاوی مالکیت فکری را در دادگاه مطرح کنید تا طبق قانون به پرونده شما رسیدگی شود.