تنظیم قرارداد کار از پایه‌های اصلی هر رابطه کاری موفق است و تاثیر مستقیم بر حقوق و تعهدات طرفین (یعنی کارفرما و کارگر) دارد. این قرارداد در واقع توافقی رسمی میان این دو طرف است که شرایط، ضوابط همکاری، وظایف و حقوق آن‌ها را مشخص می‌کند. تنظیم قرارداد کاری منظم و خوب علاوه بر حفظ منافع کارفرما از حقوق کارگران نیز حمایت و از آن‌ها در برابر هرگونه سوءاستفاده محافظت می‌کنند. اما چگونه می‌توان یک تنظیم قرارداد کاری را به صورت اصولی پیش برد؟
در ادامه به‌طور کامل در خصوص نحوه تنظیم قرارداد کاری و شرایط صحبت و شما را با تمامی نکات نوشتن یک قرارداد خوب آشنا می‌کنیم.
اهمیت تنظیم قرارداد کار در روابط کاری
متاسفانه در بسیاری از کشورها از جمله ایران، فرهنگ تنظیم قرارداد به‌ویژه در محیط کاری، به خوبی جا نیفتاده است. متاسفانه دیده میشود که خیلی از مدیران قراردادهای کاری و مهم خود را روی یک تکه کاغذ با زبان عامیانه تنظیم می‌کنند. این در حالی است که در جوامع پیشرفته حتی برای خدماتی مانند تعمیر کولر نیز قراردادهای دقیق و قانونی تدوین می‌گردد. اهمیت تنظیم قرارداد کاری خوب زمانی مشخص میشود که از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری و پایه‌ای مستحکم برای همکاری‌های طولانی مدت ایجاد کند.
نحوه تنظیم قراردادهای کاری
همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، تنظیم قرارداد کاری یکی از مهم‌ترین مراحل در ایجاد یک رابطه کاری شفاف و قانونی است. با توجه به ماده ۱۰ قانون کار، در تنظیم قرارداد کاری باید اطلاعات مشخص و کاملی را درج کنید. این موضوع از بروز اختلافات جلوگیری و حقوق و تعهدات طرفین را تضمین کند. در ادامه مراحل و نکات مهمی که در تنظیم قرارداد کاری باید در نظر گرفته شود، بررسی میشود.
مشخصات طرفین قرارداد
ابتدا باید اطلاعات کامل کارفرما و کارگر در قرارداد ذکر شود:
- نام و نام خانوادگی یا نام شرکت
- شماره ملی یا شماره ثبت شرکت
- آدرس و اطلاعات تماس
موضوع و محدوده وظایف
در این بخش وظایف و مسئولیت‌های دقیق کارگر مشخص میشود. این بند از قرارداد شامل شرح شغل، الزامات و استانداردهای کاری است که انتظار می‌رود کارگر رعایت کند. تعیین شفاف این موارد از سوءتفاهم‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
مدت قرارداد و شرایط تمدید
تاریخ شروع و پایان قرارداد باید به طور دقیق ذکر شود. همچنین نوع قرارداد (موقت یا دائمی) و شرایط تمدید آن باید به‌صورت واضح تعریف شود.
شرایط مالی و پرداخت‌ها
مورد بعدی که در هنگام تنظیم قرارداد کار باید در نظر گرفته شود، شرایط مالی و پرداخت‌ها است. حقوق و دستمزد، مزایا، پاداش‌ها و نحوه پرداخت‌ها باید به‌صورت کامل و شفاف در قرارداد قید شود. علاوه بر این زمان‌بندی پرداخت‌ها نیز باید مشخص باشد.
ساعات کاری و مرخصی‌ها
تعیین ساعات کاری روزانه و هفتگی، روزهای تعطیل و مرخصی‌های استحقاقی از دیگر الزامات قرارداد شماست. شرایط اضافه‌کاری و نحوه محاسبه آن نیز باید به‌طور دقیق تعریف شود.
بیمه و مزایای قانونی
قرارداد باید تعهدات کارفرما در قبال بیمه تأمین اجتماعی و سایر مزایای قانونی مانند سنوات، عیدی و پاداش را مشخص کند. این بخش به حفظ امنیت شغلی کارگر کمک می‌کند.
تعهدات و مسئولیت‌های طرفین
در قرارداد باید تعهدات و مسئولیت‌های کارگر و کارفرما به طور دقیق مشخص شده باشد. به عنوان مثال:
- تعهدات کارگر شامل مواردی مانند انجام وظایف محوله، رعایت مقررات و حفظ امانت‌داری است.
- تعهدات کارفرما شامل مواردی مانند فراهم‌سازی شرایط کاری مناسب و پرداخت به‌موقع حقوق و مزایا است.
شرایط فسخ قرارداد
اکنون که با نحوه تنظیم قرارداد کاری آشنا شدید، بهتر است تا در خصوص شرایط فسخ آن نیز بیشتر بدانید. فسخ قرارداد، از موارد مهم روابط کاری است که در قانون کار ایران شرایط و ضوابط مشخصی برای آن وضع شده است. این شرایط با توجه به نوع قرارداد (دائم، موقت یا پیمانی) و دلایل فسخ کاملا متفاوت هستند.
فوت کارگر یا کارفرما
در صورت فوت کارگر قرارداد، به‌طور خودکار فسخ میشود. در این حالت، ورثه او مستحق دریافت حقوق معوقه، سنوات و مزایای قانونی هستند. همچنین سازمان تامین اجتماعی موظف است حقوق مستمری ورثه را پرداخت کند. فوت کارفرما به خودی‌خود موجب فسخ قرارداد نمی‌شود. در این شرایط ورثه کارفرما مسئول ادامه اجرای مفاد قرارداد خواهند بود.
بازنشستگی کارگر
در صورت رسیدن کارگر به سن بازنشستگی، قرارداد خاتمه مییابد. بر اساس ماده ۲۳ قانون کار کارفرما می‌تواند قرارداد را فسخ کند و سازمان تأمین اجتماعی مکلف به پرداخت مستمری بازنشستگی به کارگر است.
از کارافتادگی کارگر
- از کارافتادگی دو نوع جزئی و کلی دارد. شرایط فسخ قرارداد برای این دو کاملا متفاوت است:
- از کارافتادگی جزئی موجب فسخ قرارداد نمی‌شود و کارگر می‌تواند در نقش دیگری ادامه کار دهد.
در صورت از کارافتادگی کامل قرارداد فسخ شده و او تحت حمایت سازمان تأمین اجتماعی قرار می‌گیرد.
اتمام مدت یا موضوع قرارداد
اگر قرارداد از نوع موقت باشد با پایان مدت قرارداد، همکاری خاتمه مییابد. البته این به شرطی است که قرارداد تمدید نشود. در قراردادهای معین که برای انجام یک موضوع خاص منعقد شده‌اند با اتمام موضوع، قرارداد نیز به پایان می‌رسد. اما طبق ماده ۲۴ قانون کار، کارفرما موظف است مزایای پایان کار را به کارگر پرداخت کند.
فسخ یک‌طرفه قرارداد توسط کارفرما
طبق ماده ۲۷ قانون کار کارفرما می‌تواند قرارداد را به‌صورت یک‌طرفه فسخ کند، مشروط بر اینکه:
- کارگر در انجام وظایف محوله کوتاهی کرده یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را نقض کرده باشد.
- کارفرما پس از تذکرات کتبی و اخذ نظر شورای اسلامی کار اقدام به فسخ کند.
- کارفرما حقوق معوقه و مزایای پایان کار (بر اساس هر سال سابقه معادل یک ماه حقوق) را پرداخت کند.
استعفا توسط کارگر
استعفا از سوی کارگر به عنوان فسخ یک‌طرفه قرارداد مطرح است. این مورد تنها در قراردادهای دائمی امکان‌پذیر است و باید با رعایت شرایط زیر انجام شود:
- ارائه درخواست استعفا به‌صورت کتبی حداقل یک ماه پیش از ترک کار
- اعلام انصراف از استعفا در مدت ۱۵ روز پس از ارائه درخواست (در صورت نیاز)
شرایط عمومی فسخ قرارداد
برخی موارد زیر هم ممکن است باعث فسخ قرارداد شوند:
- عدم انجام تعهدات طرفین
- روز شرایط فورس ماژور مانند جنگ، زلزله و غیره
- توافق طرفین برای خاتمه همکاری
حل و فصل اختلافات
یکی از موضوعات رایج در روابط کاری، بروز اختلافات میان کارگر و کارفرما است. برای پیشگیری از طولانی شدن فرآیند رسیدگی به این اختلافات، قانون کار ایران مراحل مشخصی را برای حل و فصل آن‌ها تعیین کرده است. این مراحل شامل طرح دعوی، رسیدگی در هیات تشخیص و رسیدگی در هیات حل اختلاف است که در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.
طرح دعوی
مطابق ماده ۱۵۷ قانون کار اولین گام در حل اختلاف، تلاش برای سازش مستقیم بین کارگر و کارفرما است. این امر با حضور نمایندگان دو طرف در شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی صورت می‌گیرد. اگرچه در بسیاری از موارد این مرحله نادیده گرفته میشود، اما قانون‌گذار به لزوم این مرحله تاکید کرده است. در صورتی که سازش مستقیم به نتیجه نرسد، طرفین می‌توانند دادخواست خود را به دبیرخانه اداره کار و امور اجتماعی محل آخرین اشتغال کارگر ارائه دهند. این دادخواست باید شامل اطلاعات دقیق از طرفین و دلایل اختلاف باشد. پس از ثبت، زمان رسیدگی مشخص و به طرفین ابلاغ میشود.
رسیدگی در هیات تشخیص
هیات تشخیص به عنوان اولین مرجع رسمی، وظیفه بررسی و رسیدگی به اختلافات کارگری را بر عهده دارد. این هیات از سه عضو نماینده دولت، نماینده کارگران و نماینده کارفرمایان تشکیل شده است. حضور طرفین یا نمایندگان آن‌ها در جلسات رسیدگی الزامی است، اما عدم حضور مانع از صدور رأی نخواهد بود. روند رسیدگی در هیات تشخیص شامل:
- دریافت اظهارات طرفین
- بررسی دلایل و مدارک ارائه شده
- تحقیقات محلی (در صورت لزوم)
هیات تشخیص پس از اتمام بررسی‌ها به اتفاق یا اکثریت آرا تصمیم‌گیری کرده و رأی خود را صادر می‌کند. طبق ماده ۲۸ قانون کار این رأی باید شامل دلایل تصمیم و مهلت قانونی اعتراض باشد.
رسیدگی در هیات حل اختلاف
در صورتی که یکی از طرفین به رأی هیات تشخیص اعتراض داشته باشد، موضوع به هیات حل اختلاف ارجاع میشود. این هیات مرجعی برای تجدیدنظر در آرای صادره است و از هفت عضو تشکیل میشود:
- سه نماینده از طرف دولت
- دو نماینده از طرف کارگران
- دو نماینده از طرف کارفرمایان
هیات حل اختلاف تنها به موارد اعتراض مطرح شده رسیدگی کرده و نمی‌تواند خارج از این چارچوب تصمیم‌گیری کند. جلسات این هیات با حضور حداقل پنج عضو رسمیت دارد و تصمیمات آن با رأی اکثریت اتخاذ میشود. رأی صادره از سوی هیات حل اختلاف قطعی و لازم‌الاجرا است.
سایر شرایط و ضوابط تنظیم قرارداد کاری
شرایط و ضوابطی که در تنظیم قرارداد کاری جامع و استاندارد باید در نظر گرفته شوند، عبارتند از:
نحوه اصلاح و تغییر مفاد قرارداد
این امکان وجود دارد که در طول دوره همکاری برخی از مفاد قرارداد نیاز به تغییر پیدا کنند. برای این تغییرات باید روشی شفاف و قانونی در قرارداد پیش‌بینی شود:
- هرگونه تغییر باید با رضایت کتبی هر دو طرف صورت گیرد.
- تغییرات ممکن است دائمی یا موقت باشند و باید مدت اعمال آن‌ها مشخص شود.
- اصلاحات باید به‌صورت مکتوب ثبت شده و به عنوان پیوست قرارداد اصلی ضمیمه شوند.
زبان و نسخه‌های قرارداد
زبان قرارداد باید مطابق زبانی باشد که طرفین به آن تسلط دارند. در قراردادهای داخلی، زبان رسمی فارسی است. در قراردادهای بین‌المللی، ممکن است انگلیسی یا زبان دیگری به عنوان زبان اصلی قرارداد تعیین شود. نسخه اصلی به امضای طرفین می‌رسد و از نظر قانونی معتبر است. نسخه‌های اضافی برای کارگر، کارفرما و در صورت نیاز مراجع قانونی تهیه میشود.
جمع‌بندی
تنظیم قرارداد کار یکی از مهم‌ترین اقدامات در آغاز هر رابطه کاری است که نقش کلیدی در حفظ حقوق و تعهدات طرفین ایفا می‌کند. یک قرارداد حرفه‌ای و شفاف، تضمین‌کننده امنیت شغلی برای کارگر و پایداری همکاری برای کارفرما است. اگرچه بسیاری از کارفرمایان و کارگران نسبت به تنظیم قرارداد کاری کم اهمیت هستند. اما داشتن یک قرارداد به مدیریت بهتر و پیشبرد بهتر اهداف کمک می‌کند. پس حتما قبل از شروع همکاری یک قرارداد محکم و اصولی ببندید.
سوالات متداول
تنظیم قرارداد کاری باید شامل چه مواردی باشد؟
طبق ماده ۱۰ قانون کار، تنظیم قرارداد کار باید شامل، مشخصات طرفین قرارداد، موضوع و محدوده وظایف، مدت قرارداد و شرایط تمدید۷ شرایط مالی و پرداخت‌ها، ساعات کاری، مرخصی‌ها، بیمه و مزایای قانونی، تعهدات و مسئولیت‌های باشد.
آیا کارفرما می‌تواند پس از تنظیم قرارداد کار، آن را یک‌طرفه فسخ کند؟
بله، طبق ماده ۲۷ قانون کار، در صورتی که کارگر در انجام وظایف محوله قصور کند یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید. کارفرما حق فسخ یک‌طرفه قرارداد را دارد.
آیا بعد از مرگ کارگر قرارداد خاتمه مییابد؟
بله، بعد از مرگ کارگر قرارداد به طور خودکار تمام میشود.
