در طول حیات یک استارتاپ، یکی از مهم‌ترین مراحل رشد آن، مرحله شروع جذب سرمایه خارجی است. تا قبل از این مرحله، شرکت با تلاش بنیان‌گذاران و استفاده از منابع موجود و کمک دوست و آشنا مسائل مالی را پشت‌سر گذاشته و به کار خود ادامه می‌دهد. با ورود استارتاپ به فاز سرمایه‌گذاری خطرپذیر، این شرکت به یک باره با تعداد زیادی مفاهیم جدید و پیچده از جمله سهام ممتاز شرکتی، ترم شیت یا تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری، شروط ضد رقیق‌شوندگی، حقوق قابل تبدیل به سهام و غیره روبرو می‌شود. طبیعی است که آشنایی با این مفاهیم از پیچیدگی این مرحله‌ی مهم از رشد استارتاپ کاسته و هم‌چنین تضمینی است برای موفقیت در انجام آن. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که آشنایی با آن در این مرحله برای استارتاپ بسیار ضروری است، مفهوم سند ترم شیت term sheet است. این سند می‌تواند شامل بخش‌های متنوع و بندها و جزئیات متعددی باشد ولی مهم‌ترین بخش آشنایی با این مفهوم، اشراف بر کلیات و نکات مهم حاکم بر آن است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
ترم شیت Term Sheet چیست؟
در متون مختلف می‌توانید ترجمه‌هایی متنوع از این واژه را پیدا کنید. شرایط‌نامه، چارچوب مبنایی، سند چشم‌انداز همکاری و تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری از جمله ترجمه‌های متداول هستند که در این مطلب ما از واژه تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنیم.term sheet یا تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری، یکی از اسناد حقوقی مهم و رایج در سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. این سند را می‌توان پیش‌قراردادی برای سرمایه‌گذاری و مقدمه‌ی انعقاد قرارداد سرمایه‌گذاری دانست که در آن اصول اصلی و کلیدی سرمایه‌گذاری میان استارتاپ و سرمایه‌گذار بیان می‌شوند.
نکات و مفاد ترم شیت term sheet
۱. تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری، سندی الزام‌آور نیست!
گفته می‌شود که تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری در حقیقت سندی غیرالزام‌آور است یعنی نه استارتاپ و نه سرمایه‌گذار را متعهد نمی‌کند. این نکته بدین معنی نیست که تفاهم‌نامه سندی است بی‌اهمیت که نباید به آن دقت کرد. در این مورد، باید توجه کرد که ممکن است همه قسمت‌های یک تفاهم‌نامه اهمیت و اعتبار یکسانی نداشته و برخی از موارد آن به اقتضای شرایط، الزام آور باشند. در این مورد هم کارآفرین و هم کسب‌وکار باید دقیقا بدانند که چه بندهایی از تفاهم‌نامه برای آن‌ها اهمیت داشته و چه بندهایی بی‌اهمیت هستند چرا که این مسئله در نهایت منجر به تغییر روند مذاکره دو طرف راجع به بندهای مختلف می‌شود. هم‌چنین این‌که غیرالزام‌آور بودن این سند، به معنای رعایت نکردن اصل حسن نیت در انجام مذاکرات نیست یعنی این‌که برای مثال استارتاپ در صورت دریافت پیشنهاد بهتری از یک سرمایه‌گذار متفاوت، نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن شرایط تفاهم‌نامه مورد نظر، پیشنهاد دیگر را بپذیرد. تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری را می‌توان با توجه به موارد گفته شده، شروع مذاکراتی طولانی بر اساس حسن‌نیت دانست که مبنای مذاکرات بعدی بین طرفین نیز است.
۲. تفاهم‌نامه، صرف یک letter of intent نیست!
این نکته بدان معنا است که یک تفاهم‌نامه صرفا مشخص کننده اهداف طرفین از سرمایه‌گذاری نبوده و بلکه مشخص‌کننده اصول و مکانیزم‌های حاکم بر روابط کارآفرین و سرمایه‌گذار است.
۳. ترم شیت مقدمه قرارداد سرمایه‌گذاری است، نه خود آن
به‌منظور تنظیم یک قرارداد سرمایه‌گذاری، موارد متعددی باید بررسی شده، راجع به آن‌ها مذاکراتی صورت گرفته و در نهایت به توافق طرفین برسد. با امضای سند تفاهم‌نامه، سرمایه‌گذار صرف قصد سرمایه‌گذاری در استارتاپ را بیان می‌کند. تمام مواردی که در مذاکرات بین طرفین بررسی می‌شوند، در صورت درج در تفاهم نامه، به تدریج مقدمات قرارداد سرمایه‌گذاری نهایی بین استارتاپ و سرمایه‌گذار را فراهم می‌کنند.
مفاد یک ترم شیت term sheet را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم کرد:
به‌طور کلی می‌توان محتویات یک term sheet استاندارد را که پیش‌نویسی است بر قرارداد سرمایه‌گذاری اصلی، در دو بخش اصلی تقسیم کرد.
- شرایط اقتصادی و توافقات مالی
- توافق‌ها و شرایطی که روی کنترل و قدرت تصمیم‌گیری طرفین اثر دارند
شرایط اقتصادی و مالی
طرفین در این بخش از تفاهم‌نامه به این نکته توجه می‌کنند که بازده مورد نظر آن‌ها در این سرمایه‌گذاری چقدر است. در این بخش از تفاهم‌نامه مواردی از جمله نوع سهام (عادی یا ممتاز)، میزان سرمایه‌گذاری (مبلغ سرمایه‌گذاری شده و درصد تملک سرمایه‌گذاران)، قیمت و ارزش هر سهم، مشارکت و انحلال، حق بازخرید، واگذاری سهام بنیان‌گذاران، سهام کارمندان کلیدی، تخصیص تدریجی سهم و مواردی از این قبیل مورد بررسی و مذاکره قرار می‌گیرند.
توافق‌ها و شرایطی که روی کنترل و قدرت تصمیم‌گیری اثر دارند
مفاد این بخش از ترم شیت در حقیقت مشخص‌کننده میزان کنترل سرمایه‌گذار بر کسب‌وکار مربوطه است یعنی این‌که در نهایت مشخص می‌کند در صورت انعقاد قرارداد سرمایه‌گذاری بین این دو طرف، کارآفرین چه کنترل‌هایی را از دست داده و سرمایه‌گذار چه کنترل‌هایی را به دست می‌آورد. در این بخش مواردی از جمله میزان حق رای سرمایه‌گذاران (معمولا به نسبت سهم آن‌هاست)، تعیین هیئت‌مدیره، حق امضای دوم، حق وتو، حق دسترسی به اطلاعات، حق تقدم سرمایه‌گذار و عدم رقابت و همکاری با رقبا مورد بررسی طرفین قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که بند مربوط به عدم رقابت و همکاری با رقبا که کارمندان و بنیان‌گذاران استارتاپ را از کار کردن برای رقبا یا راه‌اندازی یک کسب‌وکار مشابه در آینده منع می‌کند، بر اساس قانون کشور ما الزامی بوده و محدود به سه عامل منطقه جغرافیایی، زمان و حوزه فعالیت است.
لزوم رعایت دو نکته مهم downside protection و upside participation برای سرمایه‌گذار
گفته می‌شود یک تفاهم‌نامه موفق باید این دو مورد را رعایت کند. این حرف به چه معناست؟ upside participation اشاره به اتفاقات مثبت و رشد آینده کسب‌وکار و استارتاپ موضوعه دارد. رعایت این نکته در تفاهم‌نامه به این معنا است که در این سند، بندهایی وجود دارند که فرصت شرکت سرمایه‌گذار در اتفاقات مثبت و مراحل رشد کسب‌وکار را به او می‌دهند. برای مثال بندی با عنوان حق رجحان سرمایه‌گذاری یکی از این بندهاست که این حق را به سرمایه‌گذار می‌دهد تا در دور بعدی سرمایه‌گذاری، قبل از هر سرمایه‌گذار دیگری در کسب‌وکار رو به رشد سرمایه‌گذاری کند. Downside protection به بندهایی اطلاق می‌شود که در مواقع اتفاقات ناگوار، ضرر سرمایه‌گذار را محدود کرده و از او حمایت کند.
برای اطلاع از ترم شیت term sheet و مفاد و بندهای آن می‌توانید از مشاوره کارشناسان حقوقی وینداد استفاده کنید.
