انواع قرارداد کار + شرایط تنظیم و نحوه محاسبه حقوق و مزایا

یکی از رایج‌ترین نوع قراردادهایی که در جامعه تنظیم می‌شود قرارداد کار است. این قراردادها برای دریافت یک نوع خدمات خاص از طرف کارگر/کارمند به کارفرما کاربرد دارند و احتمالا شما هم بارها از این نوع قرارداد استفاده کرده‌‌‎اید. این مقاله برای به دست آوردن اطلاعات لازم و کافی درباره این نوع قرارداد نوشته شده و اطلاعات مورد نیاز شما را درباره قرارداد کار، تکمیل می‌کند.

قرارداد کار برای چه کسانی کاربرد دارد؟

قرارداد کار یک سند قانونی است که شرایط کار، تعهدات و مسئولیت‌های کارمند و کارفرما را نسبت به همدیگر مشخص می‌کند. شرکت‌‌‎ها، فروشگاه‌ها و سایر بخش‌‎های خصوصی با توجه به سیاست‌ها و نیازشان به نیروی کار، یک قرارداد مخصوص را انتخاب کرده و درباره آن با کارمند به توافق می‌رسند که اطلاعات لازم در رابطه با جزئیات این نوع قراردادها در تنظیم قرارداد کار ذکر شده است.

یک متن قرارداد کاری دو طرف دارد که بر اساس قانون کار، کارگر طرف اول و کارفرما طرف دوم است. 

منظور از کارگر در قانون کار یک فرد حقیقی است که به دستور کارفرما کاری را برای مدت یا موضوع (مثلا کار پورسانتی، ساعتی، پروژه‌ای، پاره وقت و تمام وقت) خاصی انجام می‌دهد. کارمند در ازای انجام این کار دستمزد روزانه، هفتگی یا ماهانه دریافت می‌کند و در مقابل کارفرما هم می‌تواند یک فرد حقیقی یا شخص حقوقی (مثل شرکت) باشد. 

لازم است بدانید قرارداد کار همیشه به نفع کارمند تفسیر می‌شود و علاوه‌بر دستمزد کارکنان از مزایای ذکر شده در قانون مثل عیدی، سنوات، اضافه کاری، بیمه، حق تاهل، حق فرزند، بن، مرخصی و غیره نیز برخوردارند.

در مقابل کارمند هم لازم است تکالیفی را مانند انجام تعهد (حضور ساعت یا پروژه)، حسن انجام کار، حفظ اطلاعات و امانتداری و سایر موارد ذکر شده در قانون را رعایت کند.

انواع قرارداد کار چیست؟ 

قرارداد‌های کار را با توجه به انواع آن می‌‎توان در سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد که شامل موارد زیر هستند:

• انواع قرارداد کار از نظر مدت قرارداد
• انواع قرارداد کار از نظر ساعت کاری
• انواع قرارداد کار از نظر موضوع فعالیت

در مشاغل مختلف کارفرما می‌تواند هر یک از این انواع قرارداد را برای همکاری با کارکنان خود تنظیم کند که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

انواع قرارداد از نظر مدت قرارداد

یکی از مهم‌ترین بندهای قراردادی، مدت آن است که در انواع قراردادهای کار می‌‌‎تواند به سه شکل تنظیم شود:

قرارداد کار مدت موقت

در این نوع قرارداد کار، بازه زمانی مشخصی برای همکاری در نظر گرفته می‌شود و با پایان آن، قرارداد نیز پایان یافته است. اگر قرارداد کار موقت در موعد تمدید نشود و کارمند همچنان کار کند، کارمند می‌تواند ادعا کند که قرارداد شفاهی تمدید شده است.

قرارداد کار غیر موقت

در این نوع قرارداد کار تاریخ شروع به کار بیان می‌شود ولی برای پایان قرارداد زمان خاصی مشخص نیست. 

کارهایی که نیاز به فعالیت مستمر دارند، در صورتی که «مدت» در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی محسوب می‌شود. مثلا کارگر روزمرد کارخانه‌ تولیدی که انجام کارش مقید به مدت خاصی نباشد و روزانه مبلغ مشخصی به‌عنوان دستمزد دریافت کند، از نظر قانون کار کارگر دائمی است. 

پایان قرارداد در این نوع استخدام وابسته به انجام ترتیبات و شرایطی است و فسخ یک‌طرفه آن ممکن نیست.

قرارداد کار معین

در این نوع قرارداد کارمند تعهد می‌کند کار معینی انجام دهد و با انجام آن کار و پرداخت حق‌الزحمه توافق شده قرارداد تمام می‌شود. در قرارداد کار معین تا پایان انجام موضوع قرارداد امکان فسخ یک‌طرفه آن وجود ندارد.

مثلا کارگرانی که برای آسفالت کردن منطقه‌ مشخصی به‌کار گرفته شده‌اند، قرارداد آن‌ها از نوع قرارداد کار معین است و اگر عملیات تمام شود موضوع قرارداد آن‌ها خاتمه‌یافته تلقی خواهد شد.

انواع قرارداد از نظر ساعت کاری 

ساعت کاری در قانون کار ۱۷۶ ساعت در ماه و حداکثر ۴۴ ساعت در هفته است. اما در واقع این توافق شما با کارفرماست که چگونه این ساعت را مدیریت کنید. انواع قرارداد از نظر ساعت کاری شامل موارد زیر هستند:

قرارداد کار تمام‌وقت

قرارداد کار تمام وقت قراردادی است که در آن کارمند باید به میزان ساعات کار ذکر شده در قانون کار کند. یعنی نهایتا کارگر در روز ۸ ساعت و در هفته ۴۴ ساعت باید فعالیت کند. منظور از ساعات کار مدت زمانی است که کارمند وقت خود را به جهت انجام کار در اختیار کارفرما قرار بدهد. اگر کار تمام‌وقت باشد، کارگر دستمزد و مزایای کامل قانونی خود را مطابق قرارداد کار تمام وقت، دریافت خواهد کرد.

قرارداد پاره‌وقت

اگر ساعت کاری یک کارمند از ساعت قانونی کاری یعنی ۷ ساعت و  ۲۰ دقیقه در شبانه روز یا ۴۴ ساعت کار در هفته کمتر شود باید قرارداد پاره‌وقت تنظیم شود. کارمند پاره‌وقت یا نیمه‌وقت هم از حقوق ذکر شده در قانون کار مثل بیمه، مرخصی و غیره (به میزان ساعت کاری که انجام می‌دهد) برخوردار خواهد شد. 

قرارداد آزمایشی

بعضی از کسب‌وکارها برای همکاری با نیروها، دوره‌ای به‌عنوان دوره آزمایشی دارند که شرایط قرارداد آزمایشی بر اساس قانون کار است. کارمند و کارفرما می‌توانند با توافق هم شرایط دوره‌ آزمایشی را تعیین کنند. البته این دوره‌ نباید از سه ماه بیشتر باشد. حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه‌ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و دارای تخصص بالاتر از سه ماه است.

قرارداد کارآموزی

این نوع از قرارداد برای همکاری با فارغ‌التحصیلان و کسانی است که مهارت دانشگاهی انجام کاری را دارند اما در عین حال به دلیل نداشتن دانش عملی می‌خواهند در یک شرکت تجربه کسب کنند. قرارداد کارآموزی یکی از انواع قراردادهای کاری است که بر اساس آن کارآموز مطابق قانون کار از حقوق قانونی برخوردار است و ساعت و شرایط قرارداد وی در قانون تعیین شده است.

قراردادهای کارمزدی

در قرارداد کارمزدی باید مقدار کار متناسب با زمان مشخص شده باشد. کارمزد به اندازه اینکه حاصل کار مورد نظر مربوط به یک نفر یا گروه خاصی از کارگران یا کل کارگران آن بخش باشد به ترتیب به صورت کارمزد انفرادی، کارمزد گروهی و کارمزد جمعی مشخص می‌شود. قرارداد کار درصدی هم یکی از انواع قراردادهای کارمزدی محسوب می‌شود.

انواع قرارداد از نظر موضوع فعالیت 

موضوع فعالیت قرارداد کار می‌تواند متعدد باشد. تنها به شرطی که در قانون آن کار (مثلا فروش مواد مخدر) جرم تلقی نشود. از موضوعات رایج قرارداد کار می‌توان به قرارداد استخدام فروشنده برای مغازه، قرارداد استخدام معلم، قرارداد استخدام پرستار، قرارداد استخدام منشی، قرارداد استخدام کارمند شرکت و غیره اشاره کرد.

تفاوت قرارداد کار و پیمانکاری

در کنار قرارداد کار، یک نوع قرارداد رایج‌ دیگر برای همکاری وجود دارد که با عنوان قرارداد پیمانکاری شناخته می‌‎شود و در مشاغل مختلفی مورد استفاده قرار می‌‌‎گیرد. اما قرارداد کار و پیمانکاری تفاوت‌‌‎های زیادی با هم دارند که در ادامه چند مورد از مهم‌ترین‌‎ها را بیان می‌‎کنیم.

• هویت کارگر/پیمانکار

مهمترین تفاوت قرارداد کار با پیمانکاری هویت فرد است. کارگر و پیمانکار تفاوت‌های زیادی دارند. کارگر فرد حقیقی است ولی پیمانکار می‌تواند حقیقی یا حقوقی (موسسه، سازمان‌ و شرکت‌) باشد. 

• ابزار کار

در قرارداد کار وظیفه تامین وسایل کار بر عهده کارفرما است اما پیمانکار باید ابزار کار را خودش در اختیار داشته باشد.

• حق الزحمه یا دستمزد

وقتی که پیمانکار یک پروژه کاری را قبول می‌کند تا آن را به نتیجه برساند، هر وقت که نتیجه تکمیل شد می‌تواند مطابق فازهای قرارداد جهت دریافت مزد خود اقدام کند. اما در قرارداد کار همه چیز مطابق قانون کار است و دستمزد کارمند در مبلغی مشخص عموما به صورت ماهانه پرداخت می‌شود.

• تبعیت از کارفرما

یکی دیگر از تفاوت‌های قرارداد کار و پیمان‌کاری در تبعیت از کارفرما است. در قانون کار کارمند با توجه به خواسته کارفرما کارها را انجام می‌دهد و در قبال انجام این کارها حقوق و دستمزدی نیز دریافت می‌کند اما پیمانکار بدون دخالت کارفرما فعالیت می‌کند و استقلال وی بیشتر است.

• سود و زیان انجام کار

تفاوت دیگر قرارداد کار و انواع پیمانکاری در سود و زیان‌ آن‌هاست. یعنی هر وقت که قرارداد کاری تنظیم شود کارمند و کارفرما این سود و زیان را باید بپذیرند، اما در قرارداد پیمانکاری تنها پیمانکار سود و زیان را می‌پذیرد.

• پرداخت حق بیمه

در قرارداد کار، کارفرما ملزم به بیمه کردن کارکنان و پرداخت سنوات، عیدی، حق عائله‌مندی و سایر حقوق است. این در صورتی است که کارفرما در قرارداد پیمانکاری الزامی به بیمه کردن پیمانکار ندارد اما پیمانکار باید تمامی کارگران خود را بیمه کند. نکته مهم این است که در قرارداد کار کارفرما ملزم به انجام تعهداتی مانند پرداخت سنوات، عیدی، حق عائله‌مندی و سایر حقوق است.

تفاوت قرارداد کار معین با پیمانی چیست؟

در قرارداد کار معین، کارکنان رابطه استخدامی با کارفرما دارند یعنی کارفرما موظف به پرداخت حق بیمه، سنوات، عیدی و سایر مزایای قانون کار در مدت تعیین شده است و دستمزد کارگر/کارمند نیز بر اساس قانون کار محاسبه می‎شود.

این در حالی‌ست که در قرارداد پیمانی، کارفرما و پیمانکار بر اساس قانون پیمانکاری با هم توافق می‌کنند و شرایط و تعهدات قراردادی آن‌‌‌‎ها با قرارداد کار متفاوت است. برای مثال کارفرما الزامی به بیمه کردن کارفرما یا پرداخت سنوات و عیدی به او ندارد.

تنها شباهت این دو قرارداد در مدت معین آن‌‌‎هاست که در هنگام تنظیم قرارداد، مدت زمانی که کارمند/کارگر در استخدام کارفرماست، ذکر می‌شود. در قرارداد پیمانکاری نیز مدت زمان تحویل پروژه قید خواهد شد.

شرایط و بندهای قرارداد کار 

قرارداد کار با سایر قراردادها متفاوت است. قانون کار به نفع کارگر تفسیر می‌شود و به همین دلیل لازم است نکات قرارداد کار را به دقت رعایت نمایید. 

طرفین قرارداد

دو طرف قرارداد کار کارگر و کارفرما هستند. کارگر/کارمند حتما شخص حقیقی‌‎ست ولی کارفرما می‌‎تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد. در متن قرارداد کاری باید نام طرفین و مشخصات آن‌ها ذکر شود و قرارداد هم به امضا آن‌ها برسد. 

 مدت قرارداد

تمامی انواع قراردادها باید دارای تاریخ و مدت شروع و پایان باشند و هیچ قراردادی برای مدت نامحدود تنظیم نمی‌‎شود. به همین دلیل باید تعیین کنید که مدت قرارداد برای چه دوره زمانی است که معمولا قراردادهای کار با مدت موقت و برای ۳ ماه، ۶ ماه یا ۹ ماه منعقد می‌‎شوند.

اما توجه داشته باشید که مدت در قرارداد کار، هیچ حداقلی ندارد و قرارداد یک روزه هم معتبر است.

نوع قرارداد

قراردادهای کار از نظر انواع به قراردادهای موقت، تمام‌وقت، پاره‌‎وقت، آزمایشی، کارمزدی، کارآموزی و غیره تقسیم می‌شوند که در زمان تنظیم قرارداد باید نوع آن را در متن قرارداد مشخص کنید.

محل انجام کار

محل انجام کار معمولا یک شرکت، مغازه یا یک محل کار ثابت است که لازم است در قرارداد ذکر شود. همچنین در صورتی که گاهی کارگر ملزم است در مکان‌های متفاوتی کار کند نیز باید آن را در قرارداد مشخص کنید.

حقوق و مزایا

دستمزد کارگر/کارمند نیز یکی دیگر از مواردی است که طبق توافق طرفین در قرارداد ذکر خواهد شد و علاوه‌‎بر آن سایر مزایای قانونی مانند حق بیمه، سنوات، عیدی و غیره نیز مشخص می‌شود.

یکی از مهم‎ترین مواردی که باید در رابطه با حقوق و مزایای قرارداد کار در نظر داشته باشید این است که کارفرما نمی‌تواند مزایایی کمتر از آنچه در قانون تعیین شده برای کارمند در نظر بگیرد.

ضمن اینکه اگر کارفرما، میزان دستمزدی بیش از آنچه در قانون مشخص شده پرداخت کند، این مورد باعث نمی‌شود که مسئولیت او در مورد پرداخت مزایای قانونی از بین برود.

چگونگی پرداخت حقوق و شرایط مرخصی

پرداخت دستمزد کارگر می‌تواند بنا بر توافق به‌‎صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه باشد که این مورد نیز باید در قرارداد کار مشخص شود. همچنین تعداد روزهای مرخصی با توجه به نوع قرارداد و ساعت کاری تعیین خواهد شد.

تعهدات طرفین و شرح وظایف

با تنظیم قرارداد کار، طرفین تکالیفی در برابر یکدیگر دارند. از جمله تعهدات کارفرما که لازم است در قرارداد ذکر شود مواردی مانند پرداخت حقوق، بیمه، حق سنوات، تامین ایمنی و سلامت کارگر، حق اولاد، حق ماموریت و پرداخت معوقات در پایان کار است. 

تعهدات کارگر هم مواردی مانند حسن انجام کار و اجرای دستورهای کارفرما است.

تاریخ تنظیم قرارداد و امضای طرفین

تاریخ تنظیم قرارداد و امضای طرفین از مهم‌ترین قسمت‌های یک قرارداد کار است. چرا که مشخص کننده زمان شروع و خاتمه قرارداد به‌شمار می‌رود.

تعداد نسخه‌های قراردادی

قرارداد کار باید در ۴ نسخه تنظیم شود که یک نسخه در اختیار کارفرما، یک نسخه در اختیار کارگر، یک نسخه برای اداره کار، یک نسخه نیز در اختیار شورای اسلامی کار خواهد بود. البته این مورد ضمانت اجرایی ندارد و معمولا کارفرمایان قرارداد را در یک یا دو نسخه تنظیم می‌‎کنند که یک نسحه در اختیار کارفرما و نسخه دوم در اختیار کارمند/کارگر قرار می‌گیرد.

شرط محرمانگی یا عدم رقابت

در قرارداد کار می‌توان برخی از شروط که مخالف قوانین نباشند را پیش‌بینی کرد. یکی از رایج‌‎ترین آن‌ها، شرط محرمانگی است. با این توضیح که کارمند متعهد به رازداری در مورد اطلاعات شرکت است که این شرط می‌‌‎تواند برای یک تعهد دائمی باشد. یکی دیگر از شروط رایج عدم رقابت با موضوع فعالیت کارفرما در مدت مشخص شده است. البته امکان تنظیم قرارداد محرمانگی و عدم رقابت به‌صورت یک قرارداد مستقل نیز وجود دارد.

قرارداد کار شفاهی و اعتبار آن

قرارداد کار می‌تواند شفاهی یا کتبی باشد و هر دو نیز از نظر قانون دارای اعتبار یکسان هستند و قواعد و مقررات عام قانون کار و تامین اجتماعی بر آن قرارداد حاکم است. 

برخی از کارفرمایان، با این تصور که نداشتن قرارداد مکتوب به نفع آن‌‎هاست، از نوشتن قرارداد کار خودداری می‌کنند، این در حالی‌ست که اگر کارگر بتواند با ادله مختلف ثابت کند که کار او جنبه مستمر دارد (مانند حسابدار) قرارداد کار، دائمی محسوب می‌شود.

با این اوصاف، شفاهی بودن رابطه کاری و نداشتن قرارداد کار مکتوب باعث نمی‌شود کارگر یا کارفرما نتواند حقوق قانونی خود را مطالبه کنند. مطابق  ماده ۷ قانون کار حتی در صورت شفاهی بودن قانون کار هم می‌توانید با داشتن ادله کافی (مانند فیش حقوقی، لیست حضور غیاب و پرینت بانکی پرداخت حقوق و در نهایت درخواست گزارش تحقیقی از محل کار و غیره)  رابطه کاری موجود را اثبات کرده و در مراجع مربوطه از جمله هیأت تشخیص اداره کار نسبت به مطالبه حقوق قانونی خود اقدام کند.

جمع‌‌‌‌‌بندی

قرارداد کار یک سند قانونی است که شرایط کار، تعهدات و مسئولیت‌های کارمند و کارفرما را نسبت به همدیگر مشخص می‌کند. قرارداد کار انواع مختلفی دارد و البته شفاهی بودن رابطه کاری و نداشتن قرارداد کار  مکتوب باعث نمی‌شود نتوانید حقوق قانونی خود را مطالبه کنید. 

همچنین توجه داشته باشید که نحوه تنظیم قرارداد به اندازه اجرای آن اهمیت دارد و در نتیجه قرارداد شما باید به‌‎گونه‌ای باشد که بتواند حقوق دو طرف را تضمین کند.

مجموعه وینداد تنظیم قرارداد کار و همچنین نمونه قرارداد کار آماده را به‌‌‎عنوان خدمات قراردادی در اختیار شما قرار می‌‎دهد تا به‌‎عنوان کارفرما یا کارگر/کارمند بتوانید از آن استفاده کنید. همچنین در صورتی که قرارداد از پیش تنظیم شده دارید، می‌توانید برای بررسی حقوقی و قانونی آن از خدمت بررسی قرارداد وینداد استفاده کنید.

سوالات متداول

انواع قرارداد کار شامل چه مواردی است؟

قرارداد کاره تمام وقت، قرارداد کار پاره‌وقت، قرارداد کار آزمایشی، قرارداد کارآموزی، قرارداد کارمزدی از جمله انواع قراردادهای کار از نظر ساعت کاری هستند.

آیا به قرارداد پاره‌وقت بیمه تعلق می‌گیرد؟

بله به نسبت ساعات کاری، حق بیمه محاسبه می‌شود.

آیا قرارداد کار یک روزه نیز معتبر است؟

بله از نظر مدت محدودیتی برای انواع قراردادهای کار وجود ندارد.