ماجرای یک پرونده: مطالبه چک ناشی از قرارداد فسخ شده
آقای بهرامی ملک خود را بابت اجاره بهای معین به آقای محمدی اجاره داده و درمقابل چند چک از او گرفته است. چند روز پس از ساکن شدن آقای محمدی، مشخص میشود صاحب ملک به صورت غیرمجاز آن را ساخته است و کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری حکم به پلمپ آن میدهد. بنابراین عملا آقای محمدی دیگر نمیتواند از ملکی که اجاره کرده است استفاده کند و درواقع قرارداد اجارهشان منفسخ شده است. ولی از طرفی چکهایی که بابت اجاره بها صادر کرده بود هنوز در دست صاحب ملک باقی مانده است. سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که اگر قرارداد بین دو طرف فسخ یا باطل شود، چکهایی که یکی از طرفین ناشی از آن قرارداد صادر کرده قابل مطالبه و پس گرفتن است یا نه؟ شاید شما هم درحال حاضر با مشکلی مشابه درگیر باشید، درصورتی که علاقهمند هستید تا از نتیجه پرونده مطلع شوید با ما تا پایان این مطلب همراه باشید.
فسخ و انفساخ چیست؟
ممکن است کلمههای فسخ، انفساخ یا بطلان را زیاد شنیده باشید. این اصطلاحات اگرچه باهم تفاوتهای ظریفی دارند و هرکدام ممکن است نتیجهی خاص خود را ایجاد کنند، اما درنهایت به حالتی اشاره میکنند که قراداد بین طرفین به هر دلیلی دیگر اعتبار یک قرارداد صحیح را ندارد.
در یک قرارداد اجاره همانطور که ماده ۴۸۱ قانون مدنی بیان میکند، اگر عین مستاجره به واسطه عیب از قابلیت انتفاع خارج شود و امکان بر طرف کردن عیب هم نباشد، اجاره منفسخ میشود. یکی از این عیوبی که باعث میشود مورد معامله از قابلیت انتفاع خارج شود، حالتی است که همانند پرونده بالا ملک پلمپ شود. از آنجا که در چنین حالتی مستاجر دیگر نمیتواند از انتفاعی که بابت آن پولی پرداخت کرده یا قرار است پرداخت کند بهرهمند شود، دیگر قرارداد قابلیت اعتبار نداشته و اصطلاحا “انفساخ” رخ میدهد.
درصورت فسخ یا انفساخ قرارداد اجاره، به ازای مدتی که قراداد اجرا نشده باید اجاره بهای پرداخت شده بازگردانده شود.
آیا با وجود فسخ قرارداد میتوان چکهای ناشی از آن را مطالبه کرد؟
باتوجه به نکاتی که گفته شد، اکنون باید نتیجه پرونده را بررسی کنیم. آقای محمدی بعد از اینکه ملک پلمپ شده و دیگر نمیتوانست از آن استفاده کند به صاحب ملک اظهارنامهای میفرستد با این درخواست که چکهایش را پس بگیرد. اما آقای بهرامی به این اظهارنامه بی اعتنایی کرده و چکها را مسترد نمیکند. درنهایت آقای بهرامی به دادگاه رفته و دادخواست مطالبه وجه چکها به علاوه خسارات تاخیر تادیه را مطرح میکند. دادگاه بدوی با بررسی مدارک ارائه شده با دلایل زیر رای به رد دادخواست او میدهد:
۱.چکهای صادره ناشی از قرارداد اجاره و برای پرداخت اجاره بها بوده است.
۲.به دلیل پلمپ شدن ملک، مستاجر قابلیت استفادهاش را از دست داده و قرارداد اجاره منفسخ شده است.
۳.به دلیل انفساخ قرارداد اجاره، آقای بهرامی دیگر استحقاق دریافت اجاره بها یعنی مبلغ چکها را ندارد.
بنابراین با مشاهده رایی که اشاره کردیم، این نکته مشخص میشود که درصورت فسخ یا انفساخ قراردادِ اجاره به هر میزان که از ملک استفاده نشده باشد، به همان میزان هزینهی پرداخت شده(دراینجا در قالب چک) باید بازگردانده شود.
اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات چیست؟
نکته بسیار مهمی که در ارتباط با این پرونده باید ذکر شود این است که نتیجهی پروندهای که شرح دادیم محدود به مواردی است که چک دست به دست نشده باشد. به این معنی که اگر در همین پرونده آقای بهرامی به عنوان صاحب ملک درنتیجه معاملاتی که با شخص دیگر داشته چکها را به او انتقال بدهد، حالا دیگر شخص سوم حتی با وجود فسخ قرارداد اجارهی اولیه بازهم میتواند مبلغ چکها را دریافت کند! دلیل این استثنا حمایت از اشخاصی است که اطلاعی از قرادادهایی که سابقا بر روی چک انجام شده ندارند و مستحق دریافت مبلغ چک هستند. بنابراین اگر چکی دست به دست پشت نویسی و امضا شده و به دست شما رسیده، حتی اگر قرادادهای بین صاحبان قبلی این چک هم فسخ شده باشد، شما همچنان میتوانید به دادگاه رفته و دعوای مطالبه مبلغ چک مطرح کنید. به این حالت اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات میگویند. به این معنی که شما به عنوان شخص ثالثی که از قراردادهای سابق اطلاعی ندارید، ایرادات آن قراردادها(فسخ و انفساخ) هم بر حق شما برای مطالبه تاثیری ندارد.
البته اگر شما هم مثل آقای محمدی چکی صادر کردهاید که دست به دست چرخیده است اما معاملهتان با طرف مقابل بهم خورده است، اگرچه دربرابر نفر سوم باید مبلغ چک را بپردازید، ولی میتوانید علیه شخصی که طرف معامله با شما بوده است طرح دعوی کنید و مبالغ را از او دریافت کنید.
در زمینه چکهایی که صادر کردهاید نیاز به راهنمایی دارید؟
چک یکی از پرکاربردترین اسناد تجاری است که میان مردم جا به جا میشود و آمار بالایی در طرح پرونده دارد. با توجه به اینکه قانون صدور چک به تازگی اصلاح شده و امکان به روزرسانیهای بیشتر در این زمینه همچنان وجود دارد، مشورت با یک مشاور حقوقی در زمینه صدور چک یا طرح دعوای مطالبه چک میتواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند. اگر شما هم در خصوص چکهای خود نیاز به راهنمایی دارید وکلا و مشاوران حقوقی وینداد آماده خدمات رسانی به شما هستند.