راهنمای جامع نحوه ثبت مالکیت فکری

ثبت مالکیت فکری به چه صورت است؟ این سوالی‌ست که ذهن بسیاری از صاحبان اختراع، خالقان ایده‌ها، مالکان برندها و مبتکرین را به خود مشغول کرده‌است. اغلب این افراد وقتی می‌خواهند محصول فکری خود را به دیگران معرفی کنند، نگران این مسئله اند که مبادا دارایی فکری آن‌ها از دست برود و دیگران آن را تصاحب کنند. به همین دلیل پیش از معرفی محصول فکری خود، شروع به تحقیق راجع به چگونگی محافظت از آن می‌‌کنند.

یکی از روش‌های معمول حفظ دارایی‌های فکری اشخاص ثبت آن است. اشخاص با این کار اطمینان پیدا می‌کنند که محصول فکری آن‌ها مورد سوءاستفاده قرار نمی‌گیرد. اما اغلب آن‌ها با نحوه ثبت مالکیت فکری دارایی‌های خود آشنا نیستند و اصلا نمی‌دانند چطور می‌توانند این دارایی‌ها را به ثبت رسانده و از آن محافظت کنند.

در این مقاله با بررسی مالکیت فکری که اشتباه به مالکیت معنوی هم شناخته می‌شود، به انواع آن و همچنین نحوه ثبت مالکیت معنوی یا به تعبیر درست آن مالکیت فکری می‌پردازیم.

مالکیت فکری یا معنوی چیست؟

حقوق مالکیت فکری، حقی‌ست که شخص نسبت به یافته‌ها، نتایج، ایده‌ها و آثار فکری خود دارد. مالکیت فکری از جمله حقوقی ست که بعد از به وجود آمدن یک ابتکار منحصر به فرد یا ابزار جدید یا ایده به صاحب آن تعلق می‌گیرد. این حق قلمرو وسیعی دارد و شامل هرچیزی می‌شود که زاییده فکر و ذهن آدمی است.

انواع مالکیت فکری را می‌توان در دو دسته کلی قرار داد:

• مالکیت صنعتی
• مالکیت ادبی و هنری (کپی رایت)

مالکیت صنعتی مربوط به مواردی مثل اختراع، برند، طرح صنعتی، نشان جغرافیایی و غیره می‌شود.

مالکیت ادبی و هنری یا همان کپی رایت نیز به حمایت از آثاری مثل کتاب، محتوای منتشر شده در فضای مجازی (در قالب متن، عکس، فیلم، پادکست و فایل صوتی و غیره)، موسیقی، فیلم و نمایش و غیره می‌پردازد.

یکی از مهم‌ترین الزامات در ورود این آثار به بازار، اطمینان از حفظ حقوق مالکیت فکری و کپی رایت آن‌هاست. از جمله روش‌هایی که اشخاص برای حفظ این حقوق مطرح می‌کنند، ثبت مالکیت فکری‌ست، چرا که دارایی‌های فکری، نامشهود‌اند و تعرض و نقض قوانین مربوط به آن‌ها، ضررهای جبران‌ناپذیری به اشخاص  کسب و کارها وارد می‌کند.

چرا باید مالکیت فکری را ثبت کرد؟

با توجه به اینکه مالکیت فکری انواع مختلفی دارد، مهم‌ترین جنبه‌ آن در مورد انتساب اثر و مال فکری به صاحب آن است. به این صورت که شخص به عنوان صاحب اثر دارایی فکری‌اش رابه نام خود می‌کند و هیچکس نمی‌تواند این حق را از او بگیرد. در این حالت اثر (در قالب هر یک از انواع مالکیت فکری مثل اختراع، علامت تجاری، طرح صنعتی و غیره) به نام شخص ثبت می‌شود، هرکس خواست از امتیازات اثر استفاده کند می‌تواند از او به صورت قانونی شکایت کند.

تصور کنید یک مخترع یا یک نویسنده از حمایت قانونی برخوردار نباشد. در این صورت همه می‌توانند به راحتی از مال و اثر او که حاصل زحمت، هوش، هنر و خلاقیت اوست بدون هیچ هزینه‌ای استفاده کنند. بدون اینکه در ازای این استفاده چیزی به مخترع یا نویسنده بدهند. بنابراین قانون‌‌گذار در حمایت از صاحبان این دارایی‌ها، برای مدت محدودی به شخص حق انحصاری بهره‌برداری از مال فکری‌اش را می‌دهد تا به نشر و گسترش علم و دانش و تفکر در جامعه کمک کند.

نحوه ثبت مالکیت فکری

از آنجایی که حقوق مالکیت فکری به دو دسته‌ حقوق مالکیت صنعتی و حقوق مالکیت هنری و ادبی تقسیم می‌شود، نحوه ثبت هر یک از آن‌ها نیز با یکدیگر متفاوت است.

نحوه ثبت مالکیت صنعتی

مالکیت صنعتی شامل حقوق مربوط به ابداعات و اختراعات در عرصه طرح‌های صنعتی و علایم تجاری و ویژگی‌های جغرافیایی است. انواع مختلف مالکیت صنعتی مانند اختراع، نرم‌افزار، برند و علامت تجاری، طرح صنعتی و غیره در اداره مالکیت معنوی به ثبت می‌رسند.

طرح صنعتی در ایران طبق ماده ۵۲ قانون”ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری” باید ثبت شود تا مورد حمایت قرار بگیرد. طبق ماده ۲۸ همین قانون، استفاده از هرگونه طرح ثبت شده توسط افراد دیگر با موافقت صاحب طرح امکان پذیر خواهد بود و مالک طرح می‌تواند علیه هر شخصی که بدون موافقت او، همان طرح را تولید کند در دادگاه اقامه دعوی و مطالبه خسارت نماید.

برای ثبت اختراع، مخترع باید از طریق سامانه اداره مالکیت معنوی به‌صورت الکترونیکی و غیرحضوری اظهارنامه خود را تسلیم اداره اختراع نماید. اظهارنامه ثبت اختراع باید به زبان فارسی تنظیم شود.

قبل از ثبت اظهارنامه اختراع بایستی تصویر مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی برای اشخاص حقیقی ) و تصویر مدارک لازم برای اشخاص حقوقی (مثل وکالتنامه، اگهی روزنامه رسمی و غیره) و ضمائم اظهارنامه را تهیه کنید. ضمائم اظهارنامه اختراع شامل توصیف اختراع و خلاصه توصیف اختراع ، ادعانامه و نقشه های فنی اختراع است که باید به صورت فایل‌های مجزا تهیه شده و به اظهارنامه ضمیمه شوند.

برای ثبت علامت تجاری نیز ابتدا باید موضوع فعالیت خود را با توجه به طبقه‌بندی برند مشخص کنید. سپس بر اساس شرایط قانونی مثل فارسی بودن، غیرتکراری بودن و غیره اقدام به ثبت برند خود کنید.

برای ثبت انواع مالکیت صنعتی می‌توانید ضمن مشاوره با کارشناسان ثبتی، هر یک از انواع آن مثل اختراع، علامت تجاری، برند و لوگو یا طرح صنعتی و غیره را به ثبت برسانید.

نحوه ثبت مالکیت ادبی و هنری

مالکیت ادبی و هنری که با عنوان کپی رایت نیز شناخته می‌شود به آن دسته از مواردی اشاره می‌کند که یک اثر فکری در قالب کتاب، فیلم، موسیقی یا سایر انواع هنر و ادبیات بروز پیدا می‌کند. این آثار مانند مالکیت صنعتی قابلیت ثبت شدن ندارند اما به محض انتشار حقوق آن متعلق به پدیدآورنده اثر خواهد بود.

با این توصیف اگر اشخاص دیگر اقدام به کپی یا هر گونه سوءاستفاده از اثر کنند، پدیدآورنده می‌تواند با توجه به قوانین نقض کپی رایت از این اقدام جلوگیری کند. این مورد در حال حاضر در فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی که حجم زیادی از محتواها کپی می‌شوند، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

در این زمینه می‌توانید علاوه‌بر اقدامات قانونی، از طریق وکلای مالکیت فکری اقدام به مسدودسازی صفحات و وب‌سایت‌های متخلف کنید.

جمع‌بندی

حقوق مالکیت فکری دارای ارزش بسیاری است اما اگر به درستی از آن محافظت نشود تمام تلاشی که صاحب اثر برای به وجود آوردن آن کرده از دست می‌رود. صاحبان این آثار اغلب نگران از دست دادن امتیازات مربوط به داراییشان هستند.

با وجود اینکه مالکیت فکری به عنوان یک مفهوم کلی قابل ثبت نیست اما می‌توانید آن را در قالب هر یک از انواع مالکیت صنعتی یا ادبی و هنری به ثبت برسانید. برای مثل اختراع، علامت تجاری و طرح صنعتی برخی از انواع مالکیت صنعتی هستند که پس از ثبت در حقوق مالکیت فکری مورد حمایت قرار می‌گیرند. همچنین انواع کتاب، موسیقی، فیلم و محتواهای منتشر شده در فاض مجازی دارای حق کپی رایت هستند.

برخورداری از حقوق مالکیت فکری مزایا و امتیازات زیادی را برای دارنده آن‌ها به وجود می‌آورد که از جمله آن می‌توان به حقوق مادی و معنوی اشاره کرد. بر این اساس دارنده نه تنها حق انحصاری بر اثر خود دارد بلکه می‌تواند امتیاز استفاده از آن را برای مدت محدود و طبق شرایط خاص در ازای مبلغ مشخص به سایر افراد انتقال دهد.

همچنین در صورت نقض حقوق پدیدآورنده اثر اعم از برند، اختراع یا حتی محتوا می‌تواند با طرح دعوای تخصصی از اقدام متخلف جلوگیری کند. همچنین در مواردی که نقض محتوا یا سوءاستفاده از برند و لوگو صورت گرفته، امکان مسدودسازی آن‌ها و حذف محتوا یا لوگوی متخلف نیز توسط وکلای مالکیت فکری وجود دارد.

سوالات متداول

آیا حقوق مالکیت فکری را می‌توان به ثبت رساند؟

بله، این حقوق انواع مختلفی مثل اختراع، طرح صنعتی، علامت تجاری و غیره دارد که می‌توان هر یک از آن‌ها را به ثبت رساند.

کپی رایت چیست و چه ارتباطی با مالکیت فکری دارد؟

کپی رایت بخشی از حقوق مالکیت فکری است که به آثار هنری و ادبی مثل کتاب، موسیقی، فیلم و هر گونه محتوا مربوط می‌شود و از آن حمایت می‌کند.