اقاله قرارداد چیست و چگونه انجام می‌شود؟

شاید بارها برایتان پیش آمده است که در یک قرارداد با کلمه اقاله مواجه شده باشید و برایتان سوال پیش آمده باشد که اقاله قرارداد به چه معناست؟ اقاله در برخی از قراردادها استفاده می‌شود و بستگی به توافق طرفین در مورد برهم زدن عقد دارد. به دلیل اهمیت موضوع از لحاظ قراردادی در این مطلب با اقاله و تعریف آن آشنا می‌شویم.

اقاله قرارداد یعنی چی؟

در صورتی که بخواهیم اقاله را هم از لحاظ حقوقی و هم از لحاظ لغوی بررسی کنیم بهترین تعریف از جهت لغوی توافق بر یک امری است و از جهت حقوقی هم به این معناست که دو طرف یک قرارداد برای برهم زدن عقد و قرارداد با یکدیگر توافق می‌کنند.

برای مثال در صورتی که که فرد «الف» و فرد «ب» با یکدیگر یک قرارداد در خصوص اجاره یک ملک تنظیم کنند بعد از امضای قرارداد و بعد از مدتی ممکن است هر دو با یکدیگر توافق کنند که نمی‌خواهند معامله را انجام دهند. اگر فرد الف و ب هر دو رضایت داشته باشند که این قرارداد را از بین ببرند به آن اقاله قرارداد اجاره می‌گویند.

گاهی اوقات این مفهوم با کلمه تفاسخ هم شناخته می‌شود. مواردی که باعث منحل شدن یک قرارداد می‌شود زیاد است و یکی از این موارد اقاله است و تنها طرفین قرارداد یا افرادی که به عنوان نماینده قانونی آن‌ها شناخته می‌شود حق برهم زدن را دارند.

انواع اقاله 

برای این که منحل شدن و اقاله یک قرارداد صورت بگیرد لازم است که به دو نوع انجام شود. گاهی اوقات طرفین معامله به صورت صریح و روشن بیان می‌کنند که قصد دارند معامله را برهم بزنند. برای مثال برای اقاله قرارداد فروش ملک نیاز است که هر دو طرف به صورت صریح و در قالب کلمات بیان کنند که قصد برهم زدن معامله را دارند و همچنین آن را به صورت کتبی بنویسند.

در نوع دیگری طرفین تنها با اعمال و رفتاری که انجام می‎‌دهند قصد خود را برای برهم زدن معامله نشان می‌دهند. مثلا ممکن است فرد الف ماشین را به فرد ب تحویل ندهد و فرد ب هم پول ماشین را به الف ندهد. این یک اقاله به صورت ضمنی است که طرفین با رفتاری که دارند قصد خود را برای منحل کردن عقد نشان می‌دهند.

شرایط اقاله

برای این که طرفین یک قرارداد بتوانند یک معامله را اقاله کنند لازم است که شرایطی مطابق شرایط زیر داشته باشند:

• اولا که همان طور که می‌دانید باید رضایت هر دو طرف وجود داشته باشد. بنابراین رضایت فقط یک طرف کافی نیست. به این دلیل که اقاله به صورت یک قرارداد نوشته می‌شود و باید امضای هر دو طرف در این قرارداد وجود داشته باشد. قراردادی که رضایت یک نفر نباشد باطل است.
• از دیگر شروطی که برای اقاله وجود دارد اهلیت هر دو طرف است. یعنی هر دو فردی که قصد بر هم زدن معامله را دارند باید عاقل و بالغ باشند و از روی اجبار قرارداد را اقاله نکنند.
• برای این که یک قرارداد اقاله نوشته شود باید موضوع آن نیز مشخص شود. یعنی باید دو طرف مشخص کنند منظورشان کدام معامله است. اگر معامله فروش ماشین است باید مشخصات آن معامله را بنویسند یا حداقل شماره قرارداد را ذکر کنند. همچنین می‌توان در مورد برخی از موارد جزئی و نه کل قرارداد اقاله انجام داد. 

منظور از محدوده اقاله یک قرارداد چیست؟

برای انجام اقاله در یک قرارداد لازم است که بدانید در چه محدوده‌ای یک قرارداد به صورت اقاله منحل می‌شود، در این حالت دو فرض لازم است که در نظر بگیرید:

• فرض اول در جایی است که شما یک قراردادی منعقد کردید ولی اصلا آن را اجرا نکردید. مثلا در مورد خرید و فروش ملک شما اصلا ملک را تحویل نداده‌اید یا هیچ پولی هم از طرف مقابل دریافت نکرده‌اید. در این صورت فقط و فقط اقاله برای برهم زدن عقد کافی است.
• در حالت دوم ممکن است طرفین قرارداد بخشی از قرارداد را اجرا کرده باشند. برای مثال مقداری از پول به فروشنده داده است. در این صورت لازم است که پول به خریدار عودت داده شود. در اصطلاح حقوقی به این حالت از بین بردن آثار باقی مانده از عقد می‌گویند.

نتایج و آثار اقاله 

پس از این که طرفین تصمیم گرفتند یک قرارداد برای اقاله یک قرارداد دیگر منعقد کنند باید در نظر بگیرند که این کار، دارای آثاری است که شامل موارد زیر است:

• قرارداد با اقاله منحل می‌شود یعنی کاملا بهم می‌خورد و موضوع آن منتفی می‌شود. بنابراین مال به فرد اول که مالک است و پول پرداخت شده هم به فرد دوم که خریدار برمی‌گردد.
• دیگر قراردادی که بین دو طرف امضا شده بود قابلیت اجرایی ندارد. بنابراین نیازی نیست که دو طرف در آینده این قرارداد را اجرا کنند.
• اگر منفعتی در مال ایجاد شده است و این منفعت به صورت متصل به مال باشد، مثلا قیمت آن زیاد شده است برای مالک است و اگر این منفعت به صورت منفصل و جدا شده باشد برای خریدار خواهد بود. مثلا درختی که میوه داده است میوه‌های آن برای خریدار اما اگر قیمت این درخت زیاد شده باشد برای فروشنده و مالک است.
• همان گونه که می‌دانید باید مال به مالک اولیه برگردد و پول هم به خریدار اما اگر مال دیگر موجود نباشد باید مثل آن و اگر مثل آن هم نبود باید قیمت آن به مالک داده شود.

تفاوت فسخ و اقاله در قراردادها

برای برهم زدن قرارداد موارد زیادی وجود دارد از جمله فسخ. تفاوتی که فسخ و اقاله دارد در اراده هر یک از طرفین است. منظور این است که در فسخ قرارداد نیاز نیست که حتما دو طرف رضایت داشته باشد بلکه یک طرف با توجه به شرایطی که در قرارداد به وجود می‌آید می‌تواند قرارداد را برهم بزند. در حالی که در اقاله لازم است که هر دو طرف برای منحل کردن قرارداد رضایت داشته باشند.

در تمامی قراردادها امکان انجام اقاله وجود ندارد. دو دسته از قراردادها هستند که با وجود رضایت طرفین هم نمی‌توان قرارداد را اقاله کرد که به این دو عقد شامل عقد وقف و عقد نکاح یا ازدواج می‌شود. 

نمونه اقاله قرارداد

در صورت توافق بر به‌هم زدن معامله توصیه می‌شود از نمونه متن اقاله قرارداد استفاده نمایید که در زیر به آن اشاره شده است:

بخش یک: در این بخش باید مشخصات طرف اول قرارداد که شامل همان فروشنده است و اطلاعات طرف دوم قرارداد که همان خریدار است را بنویسید.

در بخش دو: در این ماده باید به طور کامل بنویسید که قصد دارید که معامله را منحل کنید و مشخصات معامله‌ای را که قصد منحل کردن آن را دارید هم به طور دقیق و کامل بنویسید. برای مثال اگر مورد و موضوع معامله مربوط به مبایعه نامه یک ملک است بنویسید منحل کردن مورد معامله بیع نامه به شماره ….. لازم است که مشخصات موضوع معامله را هم ذکر کنید.

نحوه بازگشت مال هر دو طرف: در این بخش درباره نحوه بازگشت مال فروشنده و خریدار به‌طور کامل بنویسید. همچنین اگر مال توسط طرفین برگردانده شده است باید حتما بیان کنید که در چه تاریخی بوده است و چقدر از مبلغ برگردانده شده است.  

سایر توضیحات اضافی: اگر اقاله قرارداد نیاز به توضیحات اضافی دارد می‌توانید در قسمت توضیحات آن‌ها را بیاورید.

اقاله قرارداد با وینداد 

اگر قصد دارید معامله خود را با تنظیم یک قرارداد اقاله برهم بزنید یا اینکه می‌خواهید یک متن مناسب تنظیم کنید، توصیه می‌شود که حتما از متخصصان تنظیم قرارداد کمک بگیرید.

کارشناسان تیم وینداد از متخصصان با  تجربه در زمینه تنظیم انواع قرارداد تشکیل شده است که می‌توانید در زمینه اقاله و تنظیم قرارداد به شما راهنمایی‌های لازم را بدهد.

جمع بندی

اقاله قرارداد یکی از موضوعات مهم قراردادی است که با توافق و رضایت هر دو طرف معامله باعث منحل شدن و به هم خوردن قرارداد می‌شود. لازم است که هر دو طرف هم رضایت و هم اهلیت لازم را برای منحل کردن معامله داشته باشند. 

لازم به ذکر است که فسخ در قراردادها به صورت یک طرفه انجام می‌شود اما در اقاله باید هر دو طرف رضایت داشته باشند.

سوالات پایانی

آیا در قراردادهای مشارکت هم امکان اقاله وجود دارد؟ 

بله در تمامی قراردادها به جز وقف و نکاح، ضمان و ایقاع امکان اقاله وجود دارد.

برای اقاله یک قرارداد باید چه مراحلی را انجام دهیم؟ 

اولین قدم این است که طرف قرارداد را از قصد خود آگاه کنید به این خاطر که اقاله فقط با رضایت هر دو طرف انجام می‌شود.