در ماه‌های آخر سال 2021 میلادی، یعنی دو دهه بعد از تصویب اولین قانون حمایت از امضای الکترونیکی در آمریکا همچنان شاهد این هستیم که تکنولوژی به تمام ابعاد زندگی ما ورود کرده و بر آن تاثیر داشته‌است. خواسته و هدف عصر دیجیتال این است که زندگی را برای بشر راحت‌تر کند. در بحث امضا اسناد که تا این دوران با یک خودنویس یا خودکار انجام می‌شد، تکنولوژی توانست با امضا الکترونیک اسناد به هدف خودش یعنی راحتی انسان و علاوه‌بر آن به حداقل رساندن آسیب‌های زیست‌محیطی برسد. حتی تا جایی پیش رفت که با خلق امضاء دیجیتالی (Digital Signature) اطمینان به سندیت اسناد را هم بیشتر کرد.
بله دوران امضاء کردن بسیاری از اسناد با خودنویس به سرآمده و بهترست با پیشرفت امضاء الکترونیکی (e-Signature) و آنلاین و بعد از آن هم با امضا الکترونیک اسناد هم‌گام شویم. در دورانی که قراردادهای تجاری داخلی و بین‌المللی در بستر اینترنت و آنلاین شکل می‌گیرند امضاء الکترونیکی یک ضرورت به‌حساب می‌آید. با یک امضاء الکترونیکی ساده در هر کجا و در هر زمان می‌توان نوشته‌ای را امضاء کرد و از مشکلات روش سنتی امضاء خلاص شد. مهم‌تر از همه می‌توان با بهره بردن از امضاء الکترونیک بجای روش‌های سنتی مبتنی بر کاغذ در فعالیت‌های تجاری صرفه‌جوئی کرد.
امضا الکترونیک اسناد از نظر قانونی چه اعتباری دارد؟
من در این مقاله سعی دارم از استفاده‌ی امضاء الکترونیک اسناد صحبت کنم. اول اجازه بدید با تعریف خود سند آشنا شویم. سند در قانون ایران این‌گونه تعریف شده: هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد. پس نوشته‌ای سند است که بتواند در دادرسی دلیل و مدرک باشد. همان‌طور که می‌بینید در تعریف سند امضاء شرط نیست ولی ضرورت وجود امضاء در پای سند در قوانین مختلف ایران ذکر شده‌است. (ماده 1287 ق.م، ماده 1293 ق.م، ماده 18 قانون دفاتر اسنادرسمی، ماده 63 قانون ثبت و…)
مطابق ماده‌ی 7 قانون تجارت الکترونیک ایران 1382 است که براساس قانون 2000 آمریکا (E-sign act) نوشته‌شده‌است، هرگاه لزوم بر امضا باشد امضای الکترونیکی کافی‌ست. برداشت از این جمله این است که هر سند نیازمند به امضا می‌تواند به‌جای امضا دستی (Wet-signature) با امضاء الکترونیک یا آنلاین رسمیت پیدا کند. مطابق این اصل، بین امضای دستی در اسناد و امضای الکترونیکی به لحاظ آثار هیچ تفاوتی وجود ندارد. در این معنا هر نوشته‌ای می‌تواند با امضاء الکترونیکی نام سند به خود بگیرد.
در ابتدای ماده‌ی 6 قانون تجارت الکترونیک بیان شده که هرگاه وجود نوشته از نظر قانون لازم باشد داده‌پیام در حکم نوشته است، منظور این است که نوشته‌ی حاوی امضاء الکترونیک بعنوان سند همان اعتبار حقوقی سند مکتوب را دارد یا به عبارتی با داده‌پیام مانند نوشته رفتار می‌شود. داده‌پیام بعنوان سند الکترونیکی قابلیت استناد دارد چه شما سندی را با خودکار امضاء کنید و چه با کلیک کردن گزینه‌ای توافق خودتان را به محتوای نوشته‌ای اعلام کنید.
استثنائات امضا الکترونیک اسناد
هر چند داده‌پیام می‌تواند شرط مکتوب بودن سند را داشته باشه ولی در ماده‌ی 6 قانون تجارت الکترونیک، در سه مورد نمی‌توان شرط کتبی بودن سند را در قالب داده‌پیام احراز کرد و حتما لازم است روش سنتی امضاء رعایت شود:
1) اسناد مالکیت اموال غیرمنقول
2) فروش مواد داروئی به مصرف‌کنندگان نهایی
3) اعلام، اخطار، هشدار و یا عبارات مشابهی که دستور خاصی برای استفاده کالا صادر می‌کند یا از بکارگیری روش‌های خاصی بصورت فعل یا ترک فعل منع می‌کند.
اولین استثناء: سند مالکیت مال غیرمنقول
الزام قانون ثبت اسناد و املاک 1310 به ثبت سند مالکیت مال غیرمنقول، خریدار و فروشنده ملک غیرمنقول را اجبار می‌کند تا حتی بیع الکترونیکی خودشان را در دفتر املاک به ثبت برسانند. که اگر ملک غير منقول به صورت الکترونيکي مورد بيع قرار گيرد ولی سند مالکیت مال غیرمنقول را نمی‌توان به صورت الکترونیکی تنظیم کرد.
دومین استثناء: فروش مواد داروئی به مصرف‌کننده نهایی
مفهموم مواد داروئی در این استثنا مشخص نیست. ولی به جرات می‌توان گفت تعریف لغت‌نامه و عرف از این مفهموم یکی‌ست و آن چیزی‌ست که دردی را درمان می‌کند. پس شمول این ماده فقط بر وجه درمانی مواد داروئی‌ست. از طرفی اطلاق مواد داروئی نشان می‌دهد داروهایی که بدون نسخه عرضه می‌شوند مشمول این ماده نیستند و فقط داروهای نیازمند به تجویز پزشک مدنظر هستند. مصرف‌کننده نهایی هم همان کسی‌است که دارو را به مصرف شخصی می‌رساند نه کسی که آن را دوباره به فروش می‌رساند. یعنی یک خرید‌وفروش فروشنده-خریدار است و نه فروشنده-فروشنده.
بهرحال قصد این استثناء این است که بگوید مواد داروئی که فروش آن به مصرف‌کننده نهایی نیازمند ارائه نسخه پزشک است به‌صورت الکترونیکی قابل تهیه نیست.
سومین استثناء: اعلام، اخطار و…
اعلام، هشدار، اخطار دراستفاده از کالا و ممنوعیت به کارگیری روش‌های خاص آخرین ممنوعیت استفاده از امضاء الکترونیک و آنلاین است. بخواهم روشن بگویم منظور این استثناء این است که برخی کالاها یا تجهیزات ایمنی حاوی هشدارها و شیوه‌هایی هستند که باید هنگام خرید به همراه آن کالا به خریدار تحویل داده‌شوند و نمی‌توان این اخطار و هشدار را الکترونیکی مبادله کرد و به امضا رساند. البته ضرورتی بر بیان این مورد نیست چون درهرصورت در تهیه کالاهای فیزیکی رعایت می‌شود. عرف بازار هم همین است. اگر منظور از استثناء کالاهای الکترونیک مثلا e-book ها می‌باشد که باید بگوییم به همراه خرید این کالاها اعلام و اخطار و روش استفاده از آن فرستاده می‌شود و نمی‌شود انتظار داشت در خرید این نوع کالاها بصورت الکترونیکی، اعلام و اخطار بعدا بصورت فیزیکی به خریدار تحویل داده شود. به نظر می‌رسد ضرورتی برای بیان این استثناء نبوده‌است.
قانون تجارت الکترونیک ایران فقط به بیان اعتبار مطلق داده‌پیام و موارد استثناء استفاده از امضاء الکترونیکی اکتفا کرده‌است. بهرحال باید پذیرفت امضای الکترونیک همانند امضای دست‌نویس دارای آثار حقوقی احراز هویت امضاءکننده سند و التزام وی به مندرجات آن است.
وین ساین سامانه قانونی امضای الکترونیک اسناد است که این امکان را برای همه اشخاص فراهم کرده است تا امضای الکترونیک خود را در کمترین زمان و با مناسب‌ترین هزینه ثبت کنند. در صورتی که شما نیز به دنبال کم کردن هزینه‌ها و بالا بردن کارایی خود هستید همین حالا سری به وین ساین بزنید و از مزایای امضای الکترونیک این سامانه بهره‌مند شوید.
