موضوعات حقوق مالکیت فکری، از دغدغه‌های نسبتا جدید بسیاری از نظام‌های حقوقی محسوب می‌شوند. به دلیل ماهیت خاص نظام مالکیت فکری، قوانین و مقررات خاصی در این حوزه وجود دارد. یکی از چالش‌هایی که می‌تواند در حیطه حقوق مالکیت فکری بحث شود، موضوع مالکیت فکری نرم‌افزار دیجیتال است.
در این مطلب مجله حقوقی وینداد به موضوع حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار می‌پردازیم و مقررات مرتبط در این زمینه را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
- 1) منظور از حقوق مالکیت فکری چیست؟
- 2) طراحی و تولید نرم‌افزار به چه معناست؟
- 3) حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار شامل چه مواردی است؟
- 4) چه زمانی نرم‌افزار تحت حمایت حقوق مالکیت فکری قرار می‌گیرد؟
- 5) چه تفاوتی بین طراحی نرم‌افزار شخصی با طراحی به سفارش کارفرما وجود دارد؟
- 6) نیازی به مشاوره حقوقی برای حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار دارید؟
منظور از حقوق مالکیت فکری چیست؟
نظام حقوق مالکیت فکری که ممکن است با نام مالکیت معنوی نیز از آن یاد شود، به حقوق مرتبط با آثار فکری پدیدآورندگان اشاره می‌کند. به بیان بهتر نظام مالکیت فکری تلاش می‌کند تا از دستاوردها و فرآورده‌های فکری و غیرمادی افراد حمایت و حفاظت و از نقض حقوق مالکیت فکری پیشگیری کند.
این دستاوردها و آثار می‌تواند شامل حمایت از اختراعات صنعتی، آثار هنری و ادبی و… باشد. یکی از مصادیق فرآورده‌های فکری می‌تواند نرم‌افزارهای دیجیتالی باشد که موضوع بحث این مطلب نیز است.
در ادامه به بحث مالکیت فکری نرم‌افزار اشاره می‌کنیم.
طراحی و تولید نرم‌افزار به چه معناست؟
امروزه یکی از پراهمیت‌ترین مشاغل و پر طرفدارترین تخصص‌های یک جامعه، برنامه‌نویسی دیجیتال است. منظور از برنامه نویسی دیجیتال، طراحی و تولید محصولات نرم‌افزاری رایانه‌ای یا سایر سیستم‌ها مانند تلفن همراه است که توسط شخصی با تخصص برنامه‌نویسی انجام می‌شود.
کاربرد وسیع نرم‌افزارها در حوزه‌های گوناگون مانند آموزش، سرگرمی، خدمات، کسب‌‌وکار و تجارت و… سبب شده است تا در حال حاضر عده زیادی از مردم با این نرم‌آفزارها سروکار داشته باشند و از آنها استفاده کنند.
همین موضوع سبب می‌شود تا دغدغه حفظ حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار، جدی گرفته شود و نیاز باشد تا ابعاد مختلف حقوقی برای حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزار بررسی شود.
حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار شامل چه مواردی است؟
برای آن که به فهرستی از حقوق مرتبط با مالکیت فکری نرم‌افزار دست پیدا کنیم، بهترین راهکار رجوع به قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای است. مطابق ماده ۱ این قانون:
حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی نرم‌افزار رایانه‌ای متعلق به پدیدآورنده آن است. نحوه تدوین و ارائه داده‌ها در‌محیط قابل پردازش رایانه‌ای نیز مشمول احکام نرم‌افزار خواهد بود. مدت حقوق مادی سی سال از تاریخ پدید آوردن نرم‌افزار و مدت حقوق معنوی نامحدود است.
به بیان دیگر حق تکثیر، توزیع و انواع استفاده‌های مادی و غیرمادی از نرم‌افزار منحصرا به برنامه‌نویس نرم‌افزار اختصاص دارد و به لحاظ قانونی وی می‌تواند به استناد به همین ماده از حقوق خود حفاظت کند.
با وجود صراحت در بیان این ماده، ممکن است همچنان برخی ابهامات در مورد حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار مطرح شود و فروض مختلفی در این خصوص مطرح شود. در ادامه سعی داریم تا به این موارد بپردازیم.
چه زمانی نرم‌افزار تحت حمایت حقوق مالکیت فکری قرار می‌گیرد؟
باید توجه داشت که حمایت از حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار شرایط خاصی دارد.
اصولا برای آنکه یک نرم‌افزار رسما مشمول حقوق مالکیت فکری شود، باید گواهی و تاییدیه‌های قانونی را اخذ کند و به عنوان یک نرم‌افزار ثبت رسمی شود.
مطابق ماده ۸ قانون فوق‌الذکر، برای آنکه یک نرم‌افزار به شکل رسمی مشمول این قانون شود، بایستی تاییدیه فنی شورای عالی انفورماتیک را داشته باشد. اما نکته مهم این است که در حال حاضر این نهاد منحل شده است و پدیدآورندگان نرم‌افزار باید نرم‌افزار خود را در وبسایت مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، ثبت و گواهی ثبت نرم‌افزار را دریافت کنند.
چه تفاوتی بین طراحی نرم‌افزار شخصی با طراحی به سفارش کارفرما وجود دارد؟
نکته مهمی که در خصوص مالکیت فکری نرم‌افزار وجود دارد تمایز بین دو موقعیت است.
در حالت اول ممکن است یک برنامه‌نویس بدون سفارش شخص دیگری و صرفا با توجه خواست خود، اقدام به طراحی نرم‌افزاری کند. در این حالت تردیدی نیست که حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار مطابق ماده ۱ قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای برای طراح نرم‌افزار به شکل انحصاری محفوظ است.
اما فرض دومی نیز قابل تصور است و آن حالتی است که طراح نرم‌افزار، به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی دیگری اقدام به ساخت نرم‌افزار کند.
مثلا ممکن است یک شرکت با تنظیم قرارداد طراحی نرم افزار و با استخدام یک برنامه‌نویس، مایل باشد تا این فرد برای شرکت نرم‌افزار اختصاصی حسابداری طراحی کند. در چنین حالتی حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار به چه کسی تعلق دارد؟
ماده ۶ قانون فوق‌الذکر به این ابهام پاسخ داده است. مطابق این ماده، اگر طراحی نرم‌افزار ناشی از رابطه قراردادی باشد، دو نکته قابل ذکر است:
– کارفرما باید هنگام ثبت نرم‌افزار، نام پدیدآورنده نرم‌افزار را برای صدور گواهی ثبت اعلام کند. به بیان دیگر از نظر حقوق مالکیت فکری، باید نام طراح نرم‌افزار حتی در فرض ساخت آن به سفارش کارفرما، همچنان ثبت شود.
– اگر موضوع قرارداد طراحی نرم‌افزار اختصاصی برای کارفرما باشد، حقوق مادی و همچنین اعمالی نظیر تغییر و توسعه نرم‌افزار به کارفرما اختصاص دارد. البته این موضوع صرفا جنبه تکمیلی دارد و طرفین قرارداد می‌توانند خلاف آن توافق کنند و حقوق مادی نرم‌افزار را همچنان به پدیدآورنده منتسب کنند.
نیازی به مشاوره حقوقی برای حقوق مالکیت فکری نرم‌افزار دارید؟
موضوع مالکیت فکری نرم‌افزار در این مطلب بررسی شد. نباید فراموش کرد که نظام حقوق مالکیت فکری به دلیل داشتن قواعد و مقررات خاص و متعدد، برای بسیاری از اشخاص غیرحقوقی مبهم و یا پیچیده به نظر می‌رسد. به همین خاطر استفاده از راهنمایی‌های وکلای دادگستری حوزه مالکیت فکری و مشاوران حقوقی می‌تواند کمک زیادی به افراد کند.
اگر شما برنامه‌نویس رایانه‌ای هستید و یا صاحب کسب‌وکاری هستید که نیاز به طراحی نرم‌افزار اختصاصی دارید، می‌توانید به وینداد برای امور تنظیم و بررسی قرارداد یا سایر خدمات مشاوره‌ای اعتماد کنید.
